Fréttir - 27.06.1918, Blaðsíða 1

FRETTIR
DAGBLAÐ
59. blað.
Rcybjavík, flmtndaginn 27. júní 1918.
2. árgangnr.
Peir sem gerast áskrifendnr „Frétta“ 1. júlí
fá blaðið ókeypis frá byrjun.
Rósir Gambettu.
Eftir Daniel Fallström.
Á Gambettu kistu — svo er sagt,
að sveig hafi einhver í kgrrþey lagt
úr ilmandi rósum einum.
En hvernig hann kom og hverjum frá
er hulin ráðgáta enn sem þá,
en lýðurinn gat þess í leynum:
Til Palais B o u r b o n, — svo var hvískrað hljótt —
er hljómuðu klukkur um miðja nótt
í turnum við torgin og ána,
kom frelsisgyðjan með glœstan kranz
úr glóaijdi rósum frá Provenfe
til Frakklands foringjans dána.
Á ströndinni Ijósri þœr las Jiún þar,
og lifandi’ á kistunni sérhver var
og angandi — eins og um vorið.
Pví hvað sem hún eittsinn hefur snert,
ein hending, eitt blóm, er ódauðlegt gert,
það lifir á líkfjalir borið.
Guðm. Guðmundsson.
6turgjöldirv
Svefninn er einhver hin mesta
hamingju-lind sem oss mönnum
er gefin. Svefninn hvílir, svefninn
endurnærir. Svefninn varðveitir
lífið og er hollur og góður.
En mönnum er þó eigi ætíð
óhætt að sofa. Ferðamaður fór um
farinn veg með marga dýrgripi og
dýra fjársjóðu. Hann hafði gengið
langt og var þreyttur orðinn og
syfjaður. Hann lagðist þá í gras-
brekku við veginn og sofnaði. Þar
lá hann og dreymdi fagra drauma,
en ræningjar tóku á meðan allan
auð hans, en skildu við hann
bundinn í brekkunni. Hættulegur
varð honum svefninn, af því að
staður og stund leyfði honum
eigi hvíldina.
Otur, bróðir þeirra Fáfnis og
Regins, át lax blundandi og misti
lífið fyrir. Raunar urðu Æsir að
gjalda svo mikið gull fyrir vfgið,
að það þakti otur-belginn utan og
innan. En oturgjöldin urðu hvers
manns höfuðbani, er átti.
Nú verður íslenzka þjóðin að
gæta þess, að henni fari eigi sem
Otri, að Loki ljósti hana blund-
andi til bana. Að vísu stendur
þingið óskift í sjálfstæðismálunum
og vill nú eigi semja við Dani nema
á þeim grundvelli einum, að þeir
viðurlcenni fullveldi landsins i kon-
ungssambandi við Danmörku, og er
þá auðvitað ætlast til að ráðstöf-
un fullveldismálanna hverfi þegar
undir oss. En þessa samheldni
þingmanna vill margt slíta: Grýl-
ur, er menn gera sér sjálfir, hug-
leysi og andleg sjóndepra. Þótt
engrar veilu hafi kent enn þá hjá
þingmönnum, þá væri ástæða fyrir
kjósendur að íhuga, hvort þeir
geri rétt, er þeir blunda og þegja.
Landsdómur og þing situr að dómi
yfir stjórninni, en yfir þinginu er
enginn dómari annar en kjósend-
ur. Og í þessu máli eru þeir bein-
linis dómendur. Því að ef þingið
samþykkir breytingar á sambandi
íslands og Danmerkur, þá er skylt
að bera þá breyting undir alþjóð-
ar atkvæði. Ef þingmenn verða nú
'arir við ugg og ótta hjá kjósend-
um> þá mega þeir ugga um sig,
og búast við að vinna eigi málið
fyrir dómstóli þjóðarinnar. Kynni
þá svo að fara, ef þóf gengur
langt úr hófi, að sumir þingmenn
óttaðist hverflyndi Qöldans og þyrði
því eigi að fylgja málinu fram til
þrautar. Enda mun hinn aðilinn
eigi hræðast mjög sofandi þjóð.
Gætið þess því, kjósendur, að
sofa nú eigi, því að sofandans
þögn er hættuleg, þegar Hallvarður
gullskór kemur. Munið það, að
þrír menn höfðu gert samtök um
að standa á móti öllum kröfum
Hákonar gamla til yfirráða hér á
landi, áður Hallvarður kom. En
tveir þeirra brugðust, er Hallvarð-
ur hafði mælt við þá. Almenning-
ur þarf eigi að myrða neinn mann
með tortryggni, þótt hann telji sér
skylt að hafa vakandi auga á öllu,
og vera við því búinn, að setjast
í dómarasæli og dæma um verk
þingsins, svo sem viturri og stór-
geðja þjóð samir.
En hvernig sem þjóðin snýst í !
þessu máli, þá verður hún að vita
það, að þau oturgjöld sem hún
fengi fyrir sjálfslæði sitt, fossa sina
og aðrar auðsuppsprettur, mundu
bæði verða rýr og eigi gefast bet-
ur en hringurinn Andvaranautur.
Sérstaklega skal borgarlýðurinn
í Reykjavík ámintur um, að láta
eigi blekkjast af örvitahjali þeirra
manna, sem reyna að hræða hann
með stórvelda-grýlunni. Þeirra
manna einkunnarorð er með nokk-
uð öðrum hætti en Eiriks þess, er
fór á handahlaupum upp jökul
þann, sem við hann er kendur
síðan. Hann kvað:
Hjarta mitt er hlaðið kurt
hvergi náir skeika.
Með fótinn annan fór eg á burt,
fáir munu’ eftir leika.
En þessir kveða:
Hjarta vort er hlaðið kurt,
hvergi náir skeika.
í brókunum er það enn þá kjurt,
illa þó til reika.
Adrepur.
Eftir Eilif Ófeigsson.
II.
Yerkmannaskólar.
Því hefur löngum verið haldið
fram og því trúað til skamms
tíma, að alþýða á íslandi væri
miklu betur að sér en í öðrum
löndum. Hér væri alþýðumentun
á mjög háu stigi.
Þetta er nú ein þjóðlygin okkar.
Sannast mun það að segja, að
fleiri alþýðumenn kunni hér að
lesa og skrifa að tiltölu en viða
erlendis. En það út af fyrir sig er
engin mentun, — ekkert nema
tæki til mentunar.
í hverju hefur þessi háttlofaða
og »margprísaða« alþýðumentun á
íslandi verið fólgin?
Jú, í því að íslendingar hafa
verið vel að sér yfirleitt í fornsög-
unum, — íslendingasögum, Noregs-
konungasögum, riddarasögum og
rímum, — kunnað að segja þær
eða kafla úr þeim, oft nærri orð-
rétt, en dómgreindarlitið og lítil
skil kunnað á sambandi orsaka
og afleiðinga í viðburðaröðinni.
Kunnað vel að segja frá bardögum.
Vitaskuld hafa einstöku menn
og þeir allmargir tiltölulega verið
fræðimenn, þótt ólærðir væri og í
alþýðuflokki, og einnig hafa verið
og eru til enn alþýðumenn, er gera
sér allítarlega grein fyrir atburðum
sögunnar. Og ýmsir alþýðumenn
eru líka sæmilega að sér í ýmsum
öðrum fræðum, svo sem almennri
sögu, landafræði o. fl. En þeir eru
leyfi eg mér að segja undantekn-
ingar frá því sem alment er.
Ekki skal því hér heldur haldið
fram, að allir séu vel mentaðir,
þótt skólagengnir séu og »lærðir«
kallaðir. Enda er öll skólamentun
vor, að fráskilinni háskólamentun,
ekkert annað en mentunartæki, —
óhjákvæmilegur undirbúningur og
fræðsla, er þarf til þess að geta
notfært sér hina raunverulegu
mentun, sem lífið og lestur góðra
rita veitir, samfara ýmislegri hag-
kvæmri rannsókn og tilraunum.
En einmitt af því að skólament-
unin er vegurinn til menningar, er
mikils um vert að sem flestir geti