Gjallarhorn - 01.01.1904, Blaðsíða 1

fj/írra,! ttw u i -
GJALLARHORR
Ritstjórar: Bernh. Laxdal * Jón Stefánsson.
NR. 1. ^ Akureyri, 1. janúar 1904. ^ 2. ÁR.
Hannes Hafstein.
Vjer þykjumst þess vissir, að vjer
seðjum forvitni margra manna með
því, að láta blað vort sýna svip þess
manns, er innan skamms tekur við
hinu nýja ráðherraembætti íslands, og
það því fremur sem nafn hans hefur
opt, undanfarin ár, verið á vörum
þjóðarinnar.
Hannes Þórður Hafstein er fæddur
á Möðruvöllum í Hörgárdal 4. desbr.
1861. Faðir hans var Pjetur Hafstein,
amtmaður Norðlendinga yfir tuttugu ár,
sonur Jakobs Hafsteins, er var kaup-
maður ( Hofsós um og eptir alda-
mótin 1800. Faðir Jakobs hjet Niels,
og var Jakobsson, en sá Jakob var
kallaður Nielsson Heinson og var kom-
inn í beinan karllegg frá Jóni Heinesen,
er var lögmaður í Færeyjum. Hálfbróð-
ir þess Jóns var hinn frægi sjógarpur,
Magnús Heinesen herforingi, sem Frið-
rik II. sendi til að leita Grænlands og
síðar var gjörður út með herskip til
varnar skipum móti sjóvíkingum í
norðurhöfunum, er þá gjörðu víða ó-
skunda. En nokkru síðar var Magm’.s
rægður af óvinum sínum og sakaður
um að hafa verið i víking sjálfur. Var
hann svo líflátinn í Kaupmannahöfn 28.
febr. 1589, eptir röngum dómi. Þeir
bræður, Jón og Magnús, voru synir
Heine jirófasts í Færeyjum, sem var
sonur prests nokkurs á Sunnmæri í
Noregi. Þegar Heine var á unga aldri
rak hann f ofviðri á bát frá landi við
Sunnmæri og hrakti til Færeyja. Var
hann eptir það kallaður >Hafreki« og
ílengdist og kvongaðist á Færeyjum.
Móðir Hannesar Hafsteins er síð-
asta kona Pjeturs amtmanns, Krist-
jana Gunnarsdóttir prests í Laufási
Gunnarssonar, alsystir Tryggva banka-
stjóra Gunnarssonar; er sú ætt svo’al-
kunn, að óþarfi er að rekja hana hjer.
Hannes Hafstein ólst upp með for-
eldrum sínum, meðan þau lifðu bæði,
og svo með móður sinni, eptir að
faðir hans dó 24. júni 1875. Segja
þeir svo frá, sem kyntust honum í
uppvexti, að hann hafi verið bráð-
þroska og fyrir jafnöldrum sínum, og
jafnan sýnt drenglyndi, ef eitthvað bar
til milli hans og leikbræðra hans. —
Hann fór kornungur í latínuskólann í
Reykjavík og útskrifaðist úr honum
18 ára gamall árið 1880. Sigldi hann
þá til háskólans í Kaupmannahöfn og
tók þar embættispróf í lögfræði 1886.
Um það leyti, sem hann kom til Hafn-
ar, var þar mjög fjörugt andlegt líf;
rifrildi og gauragangur milli vinstri og
hægri manna, sundurlyndi og deilur
meðal stúdenta og allt í uppnámi.
Tóku íslenzkir stúdentar, sem nokk-
urt fjör var í, þátt í því eptir því
sem þeir gátu, og varð Hannes brátt
þar einna fremstur í flokki. Kynntist
hann þá mörgum merkismönnum Dana.
Má nefna af þeim t. d. Georg Brandes,
og varð Hannes honum mjög handgeng-
inn. Er líklegt að hann hafi á margan
hátt fært sjer í nyt bendingar og kenn-
ingar þessa mesta vandlætara og siða-
meistara Norðurlanda, og að Brandes
hafi orðið hlýtt í geði til hans sjest
bezt á mörgu því, er síðar hefur kom-
ið fyrir. Er það og ekki óeðlilegt að
svo yrði, þar sem Hannes er gæddur
mörgum þeim hæfilegleikum, sem hægt
er að ímynda sjer að Brandes mundi
helzt kjósa að menn hefðu.
Hannes Hafstein.
Hannes Hafstein fór til íslands sam-
sumars og hann varð kandídat. Var
hann þá settur sýslumaður í Dalasýslu,
síðar ( Gullbringu- og Kjósarsýslu,‘og
svo málfærslumaður í Reykjavík, þar
til 3. nóvember 1889 að hann varð
landritari. Sama ár giptist hann ung-
frú Ragnheiði dóttur Stefáns présts
Thordersens, og hafa þau átt 4 börn,
er lifa. 26. septbr. 1895 varð hann
sýslumaður í ísafjarðarsýslu og bæjar-
fógeti á ísafirði, og með brjefi dag-
settu 13. nóv. síðastl. skýrði íslands-
ráðgjafi Alberti honum frá því, að kon-
ungur hefði ákveðið, að hann tæki við
ráðherraembætti íslands 1. febr. næst-
komandi. — Arið 1901 var hann á al-
þingi sem þingmaður ísfirðinga, og var
þá, sem fremsti maður í sínum flokki,
kjörinn af honum til að fara á fund
stjórnarinnar, til að bera fram ósk
flokksins um ráðherra búsettan á ís-
landi, og er sú ósk nú uppfyllt. Hvaða
orðstýr og álit hann hefur getið sjer í
Höfn sjest á því meðal annars, að hann
er nú fenginn til að skipa ráðherra-
sessinn. Síðastl. vor (1903) varð hann
þingmaður Eyfirðinga.
Þegar ljóðmæli Hannesar Hafsteins
komu út í einni heild árið 1893 var
hann fyrir löngu orðinn kunnur sem
eitt af þjóðskáldum landsins, og var
því tekið móti þeim með fögnuði af
þjóðinni. Kvæðin bera með sjer, að
höfundur þeirra ann ættlandi sínu af
heilum hug, og hann yrkir ekki með
uppgerðar orðaskrúði, þegar hann lýs-
ir hinu tröllslega, en þó fagra, í nátt-
úru landsins. En sá þráður, sem gengur
1 gegn um þau og sem einkennir þau
mest, er frelsislöngunin — þráin eptir
takmarkalausu frelsi, sem engin bönd
hvíla á og sem hvergi hefur markað-
an bás. Nú hefur hin frjálslynda danska
stjórn gjört hann að forverði fyrir frelsi
lands síns. Vjer vonum og treystum
honum að hann standi á verði í fullu
samræmi við framkomu sína að undan-
förnu, vonum að eins og hann hefií
af einlægni og áhuga barizt fyrir heima-
og sjálfsstjórn þeirri, sem loks er feng-
in, eins auðnist honum nú — þegar
hann heldur sjálfur um stjórnvölinn —
að vinna að því að þjóðin færi sjer
hið aukna frelsi sem bezt í nyt og
það verði henni og landinu til sem
allra mestar gæfu og framfara.
ýldrepa,
Amtmaðurinn yfir Norður- og Aust-
uramtinu er eflaust fjölfróður maður,
starfsamur og stórveitull af fje, ein-
arður og ófælinn að segja sinni eigin
þjóð til »siðleysis«syndanna.
Hann virðist vera trúmaður mikill
og ákafur til þess, að efla menntun
landa sinna. Vinur kaþólska kirkju-
valdsins og Harboes, vinur klerkanna
frá því fyrsta að þeim óx vald og
allt til þessa dags.
En jeg hef ávallt átt erfitt með
að skilja eitt orð, sem amtmaðurinn
þó er nokkuð svo örlátur á við þjóð
sína, og það er orðið »siðleysi«.
Sturlungaöldin var siðleysistími —
eptir þv(, sem jeg hef skilið orðið, —
en nú er öldin önnur, menn eru ó-
herskáir og halda sæmilega gervar
sættir; þjóðin þolir góð lög og þá
stjórn, sem stillir vel í hóf. Hún er
nú um aldamótin, gagnólík því, er
Sturlungatíðin var.
Amtmaður Briem minnist einnig lítt
á »siðmenning« framfaraþjóðanna; milli
siðleysis og siðmenningar er mikið
djúp, vegurinn hefur reynzt torsóttur
og seinfarinn mannkyninu.
íslendingar eru að vísu ekki eins
siðgóðir og æskilegt væri, en sjeu
Englendingar »siðmenntaðir« þrátt fyrir
Indversku skuggahliðina, Búastríðið og
háttsemi írlandsstjórnar, þá neita jeg
því, að vjer sjeum »siðlausir«. Sama
verður og þótt vjer sjeum bornir
saman við Frakka, með Dreyfus mál
þeirra, klaustra rifrildi, skýrlífi her-
mannanna og siðfágun fiskimanna
þeirra er hjer koma að landi.
Þessar þjóðir eru ekki teknar af
verri nje óglæsilegri endanum, og
samt neita jeg því, að þær sjeu í
heild sinni svo miklu framar að góð-
um siðum, sem þessi tilfærða orða-
táknun amtm. Br. ákveður.
Fyrir mig og fyrir þorra alþýðu,
væri þarflegt að amtmaður Br. vildi
ljóslega skýra þessi tvö orð »siðleysi«
og »siðmenning«, gerði það ljóst og
skilmerkilega, það getur verið, að
vjer þá samþykkjum með honum tákn-
un orðanna, en að svo komnu gjörum
vjer það ekki.
Amtmaður Br. hefur ritað all-langa
grein um »íslenzkt þjóðerni« Jóns
Jónssonar, og jeg er ósamþykkur
ýmsu í þeirri grein, kann mjer nú
heldur ekki betur hóf en svo, að jeg
læt það opinberlega við veðri komast.
»Þjóðin kallar sig söguþjóð og samt
á hún enga sögu um sitt eigið líf í
margar aldir og kann ekki að meta
sagnarrit« — Norðurl. 7. tbl. III. ár.
— Það viðurkenni jeg og skil, að
vjer eigum enga aðgöngugóða nje
henta Islandssögu, og hitt, að það sje
ekki nema örfárra manna færi, að
meta rjettilega slíka sögu, nje géra
hana vel við fyrstu tilraun, og að til
samnings hennar þurfi bæði fje og
tíma mikinn. Hitt skil jeg ekki, að
vjer höfum ekkert sagnarit um marg-
ar aldir. Fyrst eru þá íslendingasög-
ur, og lýsa þær lífinu til forna svo,
að hver sæmilega greindur alþýðu-
maður fær skilið kjarna og mörk þess;
að þeim er þjóðin elsk, og þeim er
fjöldinn manna vel kunnugur. Þá taka
við Biskupasögur og íslendingasaga
hin mikla (Sturlungasaga). Síðan Ar-
bækur Espólíns og eru þær raunar
engu síður saga en árbækur, enda
táknar höf. það sjálfur með því, að
segja »Árbækur í söguformi* og »Drög
til Árbóka« fylgja sömu stefnu. Þær
taka við þá er Sturlungasaga endar,
og þær fræða lesendur sína — sem
eru ekki svo fáir — um líf þjóðarinn-
ar til ársins 1832. Sýna þeim yfir-
gang höfðingja, bæði kennimanna og
leikmanna, læging alþýðu, verzlunar-
nauð, erlend áþján, niðurdrep þjóð-
ernisins, harðæri og óáran, drepsóttir
og landplágur; sýna vald kaþólsku
kirkjunnar og það, hversu þjóðholl
hún var eður eflandi sjálfstraust og
starfandi áhuga. Árbækurnar geta siða-
bótarinnar og þess einnig, hversu
frjáls þjóðin gjörðist þá, getur um
>/-