Landið - 11.01.1918, Blaðsíða 1

lUuqéri:
Jsk*b Jék. Smárl
maciater artiam
Stýriruimna:U( g B.
LANDIÐ
Afgreiðslu og innheimtum
Ólafnr Ólafsson.
Lindargötu 25.
Pósthólf. 353.

2. tolublað.
Reykjarík, föstudaginn 11. jan. 1918.
111. árgangur.
Aðalfundur
í blaðfyrirtækinu »LANDIЫ verður haldinn hjá
Jóni Björnssyni kaupmanni, Vesturgötu 4, fimtu-
daginn 17. þ. m., kl. 8^/2 síðdegis.
ylnðersen 2 Sön,
Reykjavik.
Landsins e 1 z t a klæðaverzlun og
saumastofa. Stofnsett 1887.
Aðalstræti 16. Sími 32.
Stærsta úrval af allskonar fata-
efnum og öllu til fata.
Tennur.
eru tilbúnar og settar inn, bæði
heilir tanngarðar og einstakar tennur
á Hverfisgölu 46.
Tennur dregnar út af lækni dag-
lega kl. ii—12 með eða án deyf-
ingar. — Viðtalstími kl. 10—5.
Sopliy Bjarnarson.
Bazarinn
á Laugfaveg- 5
hefur ávalt allskonar tæki-
færisgjafir fyrir börn og
fullorðna.
Ennfremur bróderaðir og áteikn-
aðir dúkar, kragar og fleíra.
Hin ágæta saga
Hvíti hanzkinn
er nú til sölu
hjá flestum bóksölum.
Vanskil á blaðinu.
Ef vanskil verða á blað-
inu, eru kaupendur beðnir
að gera afgreiðslunni að-
vart um það svo fljótt
sem hægt er.
LANDIÐ er ódýrasta
vikublaðið á Islandi.
I.
Eins og menn muna, leið ekki
langur tími frá því er hin mikla
heimsstyrjöld byrjaði, þangað til
Bandamenn fóru að tala um við-
skiftastyrjöld, að heimsstyrjöldinni
lokinni.
Hvarvetna var þessari uppástungu
illa tekið, menn þóttust sjá í gegn-
um hana sama grundvöllinn, sem
heimsstyrjöldin byggist á, hættu-
lega, fjárhagslega eiginhagsmuna-
pólitík og þar af leiðandi efni í
nýjan ófrið áður en langt liði.
Eigi var heimsstyrjöldin fyr
byrjuð en sama hugsjónin vaknaði
hér á landi, í miklu ákveðnari og
sterkari mæli en að undanförnu.
Fáeinir fésýslumenn í Reykjavík
utan verzlunarstéttarinnar tóku sér
fyrir hendur að gangast fyrir við-
skiftastyrjöld hér á landi, og að
koma henni inn í landspóiitíkina.
Þeir gengust því fyrir því, að
stofnaður yrði sérstakur þingflokk-
ur, og tóku í lið með sér þá menn
úr sveií, er þeir höfðu unnið sam-
an við að undanförnu að ýmsum
gróðaviðskiftum, og létu þá. gang-
ast fyrir flokksmynduninni, svo
það gæti heitið svo, að ^bœnduV*
mynduðu flokkinn. Og af því
bœndur gengust fyrir þessarri flokks-
myndun, gengu ýmsir alþýðumenn
í þann félagsskap, einkum yngri
menn, efnileg bændaefni, sem eðli-
lega vissu ekkert um ræturnar und-
ir þessum félagsskap.
Og stefnuskráin var, að útrýma
öllum kaupmönnum í landinu, sem
væru mesta niðurdrep fyrir þjóð-
félagið, en koijia allri verzluninni
yfir á hendur kaupfélaganna.
Fésýslumennirnir vissu, að hæg-
ast mundi vera, að slá á þessa
strengi, því mikill andróður hafði
Iifað meðal þjóðarinnar gegn kaup-
mannastéttinni, síðan á einokunar-
tímunum, og því auðgert að vekja
þann draug upp aftur, í endur-
fæddri útgáíu.
Þetta var og heillaráð, því að
sú hugsun gat og vaknað um leið
hjá efnilegum, ungum mönnum, að
þeim opnaðist atvinnuleið, ef allri
kaupmannastéttinni yrði steypt af
stóli. —
Um leið og flokksstofnunin var
undirbúin, var vakinn áhugi manna
fyrir þvf, að nauðsyn bæri til aí
stofna nýtt blað, sem hefði sama
stefnumarkið og væntanlegur flokk-
ur átti að hafa, að útrýma kaup-
mannastéttinni, með illu, ef ekki
með góðu.
Aðal-undirróðurinn undir þvf, að
koma verzlun kaupfélaganna undir
flokkspólitisk áhrif, var bygður á
því, að kaupmenn ömuðust við
kaupfélögunum, og var sú ástæða
að mestu leyti sótí aftur í tímann,
tii þess tíma, er kaupfélögin voru
p'óntunarfélög, sem afhentu vöruna
án alls álags, nema hins beina
kostnaðar.
Við þeirri verzlunaraðferð ömuð-
ust kaupmenn, sem vonlegt var,
bæði af því, að sú aðferð gaf al-
menningi ranga hugmynd um verzl-
unina, og allan kostnaðinn, sem á
venjulegum verzlunarrekstri hvílir,
hvort sem er kaupmanns- eða
kaupfélagsverzlun, og svo komust
slík félög hjá því, að greiða öll
opinber gjöld, sem kaupmenn urðu
að greiða.
Þegar verzlun kaupfélaganna
komst, að því leyti til, í réttara
horf, að þau fóru að verzlá á
venjulegan hátt, alveg eins og
kaupmenn, með venjulegu húsa-
og manna-haldi, og greiddu nú al-
menn gjöld til opinberra þarfa, þá
fóru kaupmenn að líta á félögin
sem hverja aðra keppinauta, og
stóð eðlilega á sama, hvort þeir
hefðu kaupmann eða kaupfélag
fyrir keppinaut.
En samt sem áður var óvinátta
kaupmanna notuð að yfirvarpi, til
þess að telja mönnum trú um, að
kaupmenn væru fjandmenn kaup-
félaganna, og að nauðsynlegt væri,
að stofna til verzlunarstyrjaldar í
landinu og að gera hana að lands-
pólitík eða flokkapólitík. Annað
áhrifameira fundu fésýslumennirnir
ekki í bili.
En sannindin eru. að kaupmað-
ur skoðar nú ekki lengur kaup-
félög meiri eða hættulegri keppi-
naut, en hvern annan kaupmann,
nema síður sé.
Sjálft blað þessarrar nýju póli-
tisku stefnu hefur oftar en einu
sinni orðið til þess, að flytja þessa
bendingu um, að aðaigrundvöllur
inn undir þessarri pólitisku hreyf-
ingu sé ástæðuiaus, enda hefur
reynslan sýnt það.
Kaupfélag Þingeyinga hefur nú
starfað í mörg ár og dafnað allvel,
og Kaupfélag Eyfirðinga hefur
stækkað svo, að það er orðið
hæsti gjaldandinn á Akureyri o.
s. frv.
Og svona hafa þessi félög dafn-
að, án pess að hafa hingað til
haft nokkurn pólitiskan pingfiokk
að styðjast við, og án þess að hafa
þurft að skapa nokkra æsingu í
landinu, verzlunarstríð eða þing-
flokk.
Þetta sýnir bezt, hvað haldlaus
þessi viðskiftastyrjöld er, og að
verið er að reyna að gera frjálsa
verzlun, frjálsa samkepni, að ein-
okunarverzlun, því frjáls er verzl-
unin ekki lengur, þegar búið er
að draga hana inn í froskalausu
flokkapólitíkina okkar.
Þrátt fyrir þetta, tókst þessum
fésýslumönnum að mynda þing-
Verzlunin Jjörn Xristjánsson
flokk utan um þessa óheillastefnu
og jafnvel að ná allmiklum tökum
í stjórn landsins.
/
II.
Slík pólitisk áhrif hafa þó geflzt
alt annað en vel annarsstaðar.
Með þessu móti var viðskifta-
stytjöldin hafln, með allra* handa
staðlausum undirróðri, sem venja
er til, svo sem að bankarnir ekki
vildu styðja kaupfélögin, að banka-
stjórarnir, sem einmitt höfðu stutt
þau í mörg ár, væru starfsemi
þeirra óvinveittir o. s. frv.
Með þessu móti hafa kaupfélögin
strandað á sarna skerinu sem sum
kaupféiög annarsstaðar, að una
ekki við jafnrétti, frjálsa samkepni
við kaupmenn, heldur krefjast auk
þess pólitiskrar aðstoðar þings og
stjórnar.
Ut í þær gönur hafa og kaup-
félög annara ianda farið. Og farast
einum hinum nafnkendasta höfundi
Þýzkalands, um banka og verzlun-
armál, Georg Obst svo orð, er
hann er að rita um hinar ýmsar
greinar kaupfélagsskaparins þar í
landi:
„Hörð andstáða hefur skapazt
„ smámsaman milli landbúnaðar-kaup-
„félaganna og verzlunarstéttarinnar.
„Þetta á í fyrstu röð rót sína að
„rekja til stuðnings hins opinbera
„ við landbúnaðar-kaupfélagsstefnuna
„sem olli því, að verzlunarstéttin
„fann að sér þrengt. Þar við bæt-
„ist svo öfgar á sviði landbúnað-
„ar-kaupfélagsskaparins, þar sem
„sumir forgöngumenn þeirra prédik-
„uðu að verzlunarstéttin væri skað-
„ræði, sem þyrfti að útrýma og
„eru þeirrar skoðunar, að mögulegt
„sé að leiða allan verzlunarhaginn í
„vasa sveitabænda. Þetta ósamræmi
„hefur þegar valdið margskonar og
„ískyggilegu tjóni, einnig fyrir
„landbúnaðinn".....................
„Ailar þessar tegundir af kaupfé-
„lögum eru f sjálfu sér réttmætar,
„og geta þrifizt, ef rétt er til þeirra
„st'ofnað, en þau hljóta að mis-
„hepnast, ef farið er út fyrir hið
„eðlilega svið, ef stefnt er að t,ak-
„marki, sem er óframkvæmanlegt".
Ástandið hér er alveg sama nú,
eins og George Obst bendir á að
verið hafi í Þýzkalandi, sem sé
það, að bændur og kaupfélögin
hugsi sér að hafa allan haginn
einir af framleiðslu sinni, og ætli
sér að fá þing og stjórn í lið með
sér til þess.
Þetta mun ekki verða fram-
kvæmanlegt, því það ríður alveg f
bága við tilætlun náttúrunnar og
reynsluna, því — að einn eigi að
lifa á öðrum. Ein stétt getur
aldrei til lengdar notið alls hags-
ins af framleiðslu sinni, það stríðir
á móti alheimsviðskiftalögmálinu,
og einnig kærleikslögmálinu, að
unna engum hags, eða að geta
lifað nema sjálfum sér.
Verði þessari stefnu haldið fram
í alvöru, þá líður ekki á löngu
áður en önnur öfl vakna einnig
fyrir alvöru, sem gera þessarri
stefnu þyngra undir fæti en nú
blasir við.
Þess vegna er kaupfélögunum
vafalaust hollast, að haida við-
skiftum sínum alveg lausum við
flokkapólitíkina, eins og þau hafa
gert fram að þessu. Þá munu þau
þróast og dafna alveg á eðlilegan
hátt, eftir því, hverjir stjórna þeim,
og reynslan hefur sýnt, að þau
hafa þrifist vel, þar sem þeim hef-
ur verið vel stjórnað.
En auðvitað geta þau farið á
höfuðið, eins og aðrar verzlanir, ef
þeim er misjafnlega stjórnað, eða
óhöpp ber að höndum, eins og
altaf getur fyrir komið í verzlun.
(Frh.). G.
1‘orvaldnr Ujörnsson,
fyrv. yfirlögregluþjónn, átti sjötugs-
afmseli 2. þ. m. og bárust þann dag
margar heillaóskir og auk þess afmæl-
isgjöf frá vinum hans, silfurdósir og
500 kr. í gulli. Ól. Björnsson ritstj.
færði honum gjöfina.
Skipaferðir.
„Sterling" kom austan um land að
norðan 3. þ. m. „ Geysir" kom frá
Khöfn s. d. eftir langa útivist. „Mjöln-
ir" fer héðan til Spánar. „Lagarfoss"
fór á mánud. var áleiðis til Akureyrar
austur um land.
Willemoes, Sterling og Botnía eiga að
flytja kjöt það til Noregs, sem útflutn-
ingsleyfi er fengið á.