Lögrétta - 14.12.1910, Blaðsíða 1

Aígreiðslu- og innheimlum.:
ARINBJ. SVEINBJARNARSON.
JLjautsavetí 41.
Talsími 74.
Hi ts tj óri:
Þorsteinn gíslason
Pingholtsstræti 17.
Talsíini 132.
^61.
Reykjavík 14. desember ÍOIO.
V. árg.
I. O. O. F. 9216129.
Forngripasafnið opið Sd., þrd. og fimtud.
kl. 12—2.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 12 1.
Tannlækning ók. (í Pólthússtr. 14) 1. og 3.
md. í mán. 11—1.
Landakotsspítali opinn f. sjúkravitj. io'/>
—12 og 4—5-
íslands banki opinn 10— 21/* og 57*—7-
Landsbankinn io1/.—^'/a-.Bnkstj. við 12 1.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. ld. (
mán. 7—8 e. m.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
12—3 og 5—8-
oyí HThA Thomsen-
HAFNARSTR-1718 1920 2122-KOtAS t-2- LÆKJAHT-12
• reykjavik •
Lárus Fjeldsted,
Yflprjettarmilafserslumaöur.
Lækjargata 2.
Helma kl. 1 1 — 12 og 4—5.
Rúðugler
°«k‘«i * ® Z0ÉGA
best að Banlcastr. 14.
kaupa hjá Taisfmi 128.
„Ingólfur“
fer til Borgarness 15. des.
- - Garðs 18. des.
Ákæra
Guðm. Hannessonar
Sjálfstæðisflokkinn.
Svar til ísafoldar.
(Nl.). -----
Eins og jeg sagði að ofan, eru það
ekki nema rúm 90 þús., sem I3-Rr>
lækkaði við meðferð þingsins. En
þar er nú fyrst þess að gæta, að
stór nauðsynjaútgjöld, sem gamla
stjórnin hafði sett í frv. til fjárauka-
laga, voru feld. Nægir þar að minna
á Rangárbrúna og Vestmanneyjasím-
ann. Jeg get ekki stilt mig um að
benda á það, um leið og jeg nefni
Vestmanneyjasímann, að sú upphæð,
sem tii hans var ætluð úr landsjóði,
var nærri nákvæmlega jöfn þeirri
upphæð, sem meiri hlutinn síðan
veitti til viðskiftaráðunauta. Hver
fjáveitingin halda menn nú hafi ver-
ið þarfari, að verja fjenu til símans,
sem auk þess að verða til ómetan-
legs gagns fyrir aðalatvinnuveg fjölda
landsmanna, sjávarútveginn, hefði ef-
laust orðið gróðalind fyrir landsjóð,
eða verja því handa Bjarna til þess
að fimbulfamba úti í löndum, líklega
til lítillar sæmdar fyrir okkur, og
vafalaust til einskis gagns?
En þótt 13. gf- lækkaði ekki nema
um 90 þús. kr., þá ber þess að gæta,
að sumir af útgjaldaliðum hennar
hækkuðu til mikilla muna, einkum
fjárveitingin til gufuskipaferða. Hún
hækkaði um 30 þús. kr. í meðferð
þingsins. Póstmálafjeð hækkaði og um
nærri 10 þúsund. Þar sem öll grein-
in lækkaði um 90 þús., en einstakir
liðir hennar hækkuðu um 40 þús.,
þá er um leið auðsætt, að aðrir liðir
sömu greinar hafa lækkað um sam-
tals 130 þús. kr. Þetta er og svo
Af þessum 130 þús. koma 5V2 þús
á vegi, yfir 3 þús. á vitaogyfiri2l
þús. á stma.
Við sjáum af þessu, að þingið
hækkaði mjög fjárveitinguna til gufu-
skipaferða. En sú fjárveiting er al-
gert eyðslufje, og fer auk þess mest-
megnis í vasa útlendinga. En til
alls þess, sem ætlað er til að auka
eign landsins, voru fjárveitingarnar
lœkkaðar, og þó langmest sú fjár
veitingin, sem ætluð hafði verið til
að auka þá eign landsins, símana,
sem gefur landsjóði sjálfum miklar
tekjur, auk ómetanlegra hagsmuna
fyrir landsmenn.
Jeg vona að allir skilji, hvað þetta
synir. Hjer hefur verið eytt sem
mestu fje til þess, sem ekkert gefur
af sjer ( landsjóð, en „sparað" fje
til þess, sem landsjóður hefur tekjur
af eða eykur eignir landsins. Þetta
er fjármálastefna stjórnarflokksins,
og 13. gr. og meðferð hennar er rjett
sýnishorn af fjárlögunum í heild.
Verk, sem landsjóði er að lögum
skylt að vinna, t. d. vegir, brýr og
fleira, eru látin sitja á hakanutn, bíða,
en f stað þess eru landsjóði bundnar
nýjar byrðar, sem hann verður að
verja fje til árlega, svo sem það, að
þingið sýnist hafa tekið Flensborgar-
skóla, kvennaskólana o. fl. upp á
landsjóðinn fyrir fult og alt. Það
eru að vísu þarfar og þjóðnýtar
stofnanir, en ekki ber sú aðferð vott
um gætni í fjármálum landsjóðsins.
Lfkt má segja um fjárveitingar til
einstakra manna, sem oft eru nefndar
bitlingar. Stjórnarflokkurinn var ekki
sjerlega sár á þeim. Tillögur fyrver-
andi stjórnar um styrki til einstakra
manna hækkaði þingið mjög, og
bætti við mörgum nýjum, og telst
mjer svo, að þetta tvent, hækkanir
á bitlingunV og nýir bitlingar, hafi
numið 23600 kr. Svona framkvæmdi
„sparsemdar"flokkurinn vilja kjósenda
í þessum efnum, og er þó þá enn
ótalinn stóri, pólitiski bitlingurinn til
Bjarna Jónssonar. Honum var frá
upphafi ætluð og lofuð ráðunautsstað-
an, og það fje, sem hann fær úr
andsjóði, verður alls, frá 1. ágúst
1909 og til ársloka 1911, þegar þessi
fjárlög hætta að gilda, yfir 24 þús.
kr. Þeirri upphæð er óhætt að bæta
við hina fyrri, og sýnir það sig þá,
að „sparsemdar“mennirnir hafa veitt
hækkuðum og nýjum bitlingum
upp undir 50 þúsund krónur. —
Þetta gefur líka góða bendingu um
fjármálastefnuna.
Til þess að þreyta ekki lesend-
urna um of, skal jeg, að svo stöddu,
ekki tína fleira til úr fjárlögunum.
Nygfl jeg °R> þetta muni nægja
til að sýna, að stjórnarflokkurinn raui
þegar á alþingi 1909 heitorð sfn
um sparsemi og gætni í fjármálum.
Mjer dettur ekki í hug að efa, að
margir stjórnarflokksmanna hafikom-
ið með þeim einlægum ásetningi til
þings, að forðast öll óþarfa útgjöld.
En atvikin og samb'óndin hafa dregið
þá nauðuga út á þá braut, er leiddi
til þess, að aldrei hefur meðferð og
niðurstaða fjárlaganna verið jafn-
óviturleg, fjárhagslega skoðað, eins
og einmitt nú. Er þó enn ógetið
þess fyrirhyggjuleysis um hag land-
sjóðsins, sem stjórnarflokkurinn gerði
sig sekan í, og mun jeg nú fara um
það nokkrum orðum; enda eru vand-
ræðin, sem stafa af því fyrirhyggju-
leysi, að koma alvarlega í ljós ein-
mitt nú.
En aðeins 2 af 25 þingmönnum, er
stjórnarflokkinn skipuðu, greiddu at-
kvæði móti bannlögunum, og um af-
stöðu tveggja annara, deildaforset-
anna, verður ekki sagt, með því að
þeir voru löglega afsakaðir. —21 þing-
maður meiri hlutans var þvf opin-
betlega með bannlögunum, þótt sum-
ir þeirra hafi ef til vill dansað hálf-
nauðugir, hlýðandi flokksaganum.
Mjer þykir rjett að taka þetta fram,
til þess að það geti verið ljóst, að
hverjir þeir fjárhagslegir örðugleikar,
sem af bannlögunum kunna að stafa,
peir eru, eins og annað samkyns,
núverandi stjórnarflokki að kenna.
— En hið fjárhagslega fyrirhyggju-
leysi þeirra kom fram í því, að þeir
komu ekki samtímis fram með nein
ráð eða tillögu um að bæta í skarð-
ið. Og það er eins og það vetjist
fyrir þeim ennþá.
Því meiri ástæða var til þess að
ætlast til, að stjórnarflokkurinn kæmi
með tillögur um að fá nýjar tekjur
í stað áfengistollsins, þar sem mjög
fjölskipuð nefnd var sett í neðri deild,
þegar á öndverðu þingi, með það
markmið fyrst og fremst, að kon.a
fram með álit um skattamál og toll-
mál yfirleitt, einkum þó um þau at-
riði, er milliþinganefndin hafði komið
fram með. Þá hefðu þeir um leið
auðvitað átt að benda á tekjustofn
í stað vínfangatollsins, úr því að þeir
samþyktu bannlögin. En þetta reyndu
þeir ekki. Nefndin vanrækti meira
að segja starfið svo mjög, að hún
kom aldrei fram með neitt álitsskjal
um tillögur milliþinganefndarinnar í
skattamálunum, sem þó átti auðvitað
að vera hennar aðalstarf. Hún kom
víst ekki með neitt, nema farmgjalds-
frumvarpið sæla, sem Björn Krist-
jánsson bar fratn fyrir hönd meiri
hluta nefndarinnar. Það fór með þá
nefnd, eins og fleiri, að þýðingar-
mestu ntalin voru algerlega vanrækt
og lögð á hylluna; en meðferð sjálfs
stjórnarskrármálsins einhver ljósasti
votturinn um það.
Þetta, að svifta landsjóð einum
hinum hagfeldasta tekjustofni, án
þess að gera ráðstafanir til að nokk-
uð komi í staðinn, það er fjárkags-
legt fyrirhyggjuleysi, og ætti að
vera pólitiskt óbótaverk hverjum sem
veldur. Þetta hefur stjórnarflokkur-
inn gert hjer.
Óþ'órf eyðslusemi, óviturleg með-
Jerð Jjár og fjárhagslegt Jyrirhyggju-
leysi — þetta eru orðnar efndirnar
á loforðunum um sparsemi og gætni
í fjármálum.
Heimastjórnarmaður.
Þegar tala er um fjárhag Iand-
sjóðsins eins og hann er nú, og eins
og útlit er með hann framvegis, verð-
ur eigi gengið framhjá þeim gerðum
síðasta þings, er mest og gagngerð-
ust áhrif hafa á þann fjárhag, en
það eru bannlögin.
Það hefur oft verið sagt, að bann-
málið hafi ekki verið flokksmál á þingi,
eins og það vitanlega er ekki flokks-
mál meðal þjóðarinnar. — En að þvf
er þingið snertir, þá er þetta ekki
rjett. Það var að vfsu ekki flokks-
mál stjórnarandstæðinga, minni hlut-
ans; en það var greinilegt flokksmál
stjórnarflokksins á þingi. — Heima-
stjórnarmenn voru 13 á þinginu, og
skiftust í nærri jafna parta í bann
málinu, 6 með, en 7 móti. Þeir 2
þingmenn, er telja sig með hvorug-
um þingflokki, voru og báðir á móti
kosninga og kjörgengis jafnt sem
körlum". Samþ. með öllum atkv.
3. Peningamálið.
Tillaga: „Fundurinn telur sjálfsagt,
að alþingi taki til alvarlegrar yfir-
vegunar hið svokallaða bankamál og
peningamálin yfir höfuð. En ef al-
þing telur það óhjákvæmilegt, að
landið taki stórlán hjá erlendum
þjóðum, þá skorar fundurinn á það
að sjá um, að því fje sje aðeins varið
til arðvænlegra fyrirtækja, og sjer-
staklega, að umráð þess íjár sje alger-
iega í höndum landsmanna". Samþ.
4. Samg'ónguniál.
Tillaga: a. „Fundurinn skorar á
alþingi, að nema úr lögum skyldu
Rangárvallasýslu að halda við ‘/3
Flóavegarins og breyta afhendingar-
ákvæði vegalaganna þannig, að við-
komandi sýslufjelög leggi til að minsta
kosti tvo úttektarmenn". Samþ. í e.hl.
b. „ Að gefnu tilefni mótmælir fund-
urinn eindregið brúartolli á ölfusá".
Samþ. í e. hl.
c. „Fundurinn skorar á alþingi að
veita fje til brúargerðar á Ytri-Rangá
á næstu fjáriögum". Samþ. í e. hl.
d. „Fundurinn skorar á alþingi að
veita fjetil aðrannsaka til hlítar járn-
brautarstæði frá Reykjavík austur að
Þjórsárbrú". Þamþ. með öllum atkv
5. Landbúnaðarmál.
Tiliögur: a. „Fundurinn skorar £
Búnaðarfjelag íslands að arinast um,
að á fjárlögunum verði veitt fje ti
að fá sjerfróðan mann til að athuga,
hvort ekki sje kleift að afstýra vatna-
gangi hjer í Raugárvallasýslu, sjer-
staklega, hvort ekki megi hlaða í
Djúpós til að vernda Safamýri"
Samþ. í e. hl.
b. „Fundurinn skorar á alþingi að
auka styrkinn til búnaðarfjelaga"
Samþ. í e. hl.
c. „Fundurinn skorar á alþingi að
lækka eigi að svo komnu landsjóðs
styrkinn til smjörbúanna". Samþ
með öllum atkv.
d. „Fundurinn skorar á alþingi að
skipa ullarmatsmenn á svipaðan hátt
og fiskimatsmenn". Samþ. með meiri
hl. atkv.
6. Eftirlaunamálið.
Tillaga: „Fundurinn skorar á al-
þingi að afnema sem allra fyrst eftir-
laun allra embættismanna". Samþ.
7. „Fundurinn skorar á alþingi að
semja lög um að læknahjeruð fái að
kjósa sjer lækna". Feiri mál voru
eigi rædd.
meiri hlutann af lánsfjenu til arðber-
andi fyrirtækja". Samþ. með 23
atkv. gegn 1.
3. Sambandsmálið.
Tillaga: „Fundurinn lýsir óánægju
sinni yfir meðferð núverandi stjórnar
og meiri hluta alþingis á Sambands-
Iagafrumvarpinu". Samþ. með 26 at-
kv. móti 5.
4. Stjórnarskrármálið.
Tillaga: „Fundurinn telur sjálfsagt,
að þingið taki stjórnarskrármálið til
meðferðar og samþykki þær umbæt-
ur á stjórnarskránni, sem gæta rjett-
arstöðu landsins, eins og hún nú er.
Meðal annars afnám konungkjörinna
þingmanna, að ríki og kirkja geti
skilist með einföldum lögum og kon-
umsje veittur kosninga- og kjörgengis-
rjettur, sem körlum". Samþ. með
öllum greiddum atkv.
Tillaga í sambandi hjer við svohlj.:
„Fundurinn skorar á alþingi, að fram-
vegis verði fastákveðið þingfarar-
kaup allra þingmanna". Samþ. með
öllum gr. atkv.
5. Mentamál.
í sambandi við vilja fundarins um
aukinn kosningarjett telur fundurinn
afarþýðingarmikið fyrir sjálfstæði
þjóðarinnar bæði út á við og inn á
við, að þingið geri sjer far um að
veita nægilegt fje til aukinnar alþýðu-
fræðslu, t. d. til stofnunar lýðháskóla,
þegar þess verður farið á leit". Samþ.
með öllum gr. atkv.
6. Samg'óngumál.
Allar tillögur Ægissíðufundarins
samþ. með öllum greiddum atkv.
7. Landbúnaðarmálin.
Sömul. samþ. tillögur Ægissíðu-
fundarins. Fleiri mál eigi rædd.
í Rangárvallasýslu 1910.
Að Ægissíðu laugard. 19. nóv.
Mættir nál. 60 kjósendur. Fundar-
stjóri dbrm. Fyjólfur Guðmundsson,
Hvammi; skrifari síra Ólafur Finnsson,
Kálfholti. Var þar rætt:
1. Skattaniálið og aðflutníngsbannið.
Tillaga: „Fundurinn skorar á al-
þingi að fresta ekki framkvæmd að-
flutningsbannslaganna, en felur þing-
inu að ná inn tekjuhalla landsjóðs
með verslunargjaldi eða farmgjaldi,
en mótmælir þeirri stefnu, að auka
tekjur landsjóðs með beinum gjöld-
um að nokkrum mun“. Samþ. með
45 atkv. gegn 7.
2. Stjórnarskrármálið.
Tillaga: „Fundurinn skorar a næsta
þing að taka stjórnarskrána til ræki-
legrar athugunar og breytingar, og
telur þar til sjerstaka nauðsyn á, að
konungkjörnir þingmenn verði af-
numdir, að skilnað ríkis og kirkju
megi gera með sjerstökum lögum og
að konum verði veittur rjettur til
Að Stórólfshvoli mánud. 21. nóv,
Mættir 50—60 kjósendur. Fundar
stjóri sýslum. BjörgvinVigfússon.Efra-
hvoli. Skrifari hreppstj. Einar Ein-
arsson, Garðsauka. Var þar rætt:
1. Skattamál.
Tillaga Ægissíðufundarins feld með
37 atkv. móti 14.
Tillaga: „Fundurinn skorar á al-
þingi að halda vínfangatollinum og
þar af leiðandi nema úr gildi lög um
aðflutningsbann á áfengi. Jafnframt
skorar fundurinn á alþingi að ná inn
tekjuhalla landsjóðs með farmgjaldi,
en mótmælir þeirri stefnu, að auka
tekjur landsjóðs með beinum sköttum
að nokkrum mun“. Var þessi tillaga
samþ. með 37 atkv. gegn 14.
2. Fjármál.
Tillögur: a. „Fundurinn telur fram-
komu núverandi stjórnar í hinu svo-
nefnda bankamáli gerræðisfulla og
skorar á alþingi að taka það mál til
alvarlegrar og rækilegrar yfirvegunar".
Samþ. með 40 atkv. móti 7.
í sambandi hjer við var borin upp
svohl. viðaukatillaga:
„Fundurinn skorar á alþing að
breyta nýjustu bankalögum í þá átt,
að bankastjórum Landsbankans sje
bannað að hafa nokkur afskifti af
pólitiskum flokksmálum". Samþ. með
öllum greiddum atkv.
b. „Fundurinn er ekki mótfallinn
því, að peningamagn landsins sje
aukið með útlendum lántökum, eða
veltufje landsins aukið með útlendu
fje, en telur rjett, að í þessu efni sje
þó farið hægt í sakir, þar til vissa
eða föst sannfæring er fengin fyrir
þvf, að landsmenn kunni að nota
Að Seljalandi þriðjud. 22. nóv.
Mættir 30 kjósendur (ófært veður).
Fundarstjóri Vigfús bóndi Berg-
steinsson, Brúnum. Skrifari Árni
kennari Ingvarsson, Fit. Var þar rætt:
1. Skattamálið.
Tillaga: „Fundurinn hallast að þeirri
stefnu, að tekjur landsjóðs sjeu aukn-
ar að því leyti, sem þörf krefur, með
verslunargjaldi eða farmgjaldi, frem-
ur en nýjum eða auknum tollum, en
mótmælir þeirri stefnu, að hækka
beinu skattana að nokkrum mun".
Samþ. í e. hlj.
2. Peninganiálin.
Tillaga. a) „Fundurinn telur fram-
komu núverandi stjórnar í hinu svo
nefnda Bankamáli mjög svo athuga-
verða og skorar á alþingi að taka
það mál til alvarlegrar yfirvegunar.
Samþ. með öllum greiddum atkv.
b. Fundurinn telur sjálísagt, að
alþingi taki til alvarlegrar yfirveg-
unar peningamálin yfir höfuð. En ef
alþing telur það óhjákvæmilegt, að
landið taki stórlán hjá erlendum
þjóðum, þá skorar fundurinn á það,
að sjá um, að því fje sje aðeins var-
ið til arðvænlegra fyrirtækja og sjer-
stakl., að umráð þess fjár sje alger-
lega í höndum landsmanna". Samþ. í
e. hlj.
3. Sambandsmálið.
Tillaga: Sama og á Hvolsfundin-
um. Samþ. með 15 atkv. gegn 2.
4. Stjórnarskrármálið.
Tillaga: Sama og á Hvolsfundin-
um. Samþ. með öllum gr. atkv.
5. Samg'óng umá lið.
Allar sömu tillögur sem á hinum
fundunum samþ. í e. hl, og auk þess
svohlj.: „Fundurinn skorar á alþingi
að veita sem allra ríflegastan styrk
til mótor- eða gufuskipaferða á milli
Vestmannaeyja og meginlandsins".
Samþ. í e. hlj.
6. Landbúnaðarmálið'.
AUar sömu tillögur sem á Hvols-
fundinum, samþ. í einu hlj. og auk
þess svohlj.: „Fundurinn telur nauð-
synlegt, að alþingi breyti ábúðarlög-
gjöfinni í það horf, að leiguliðar á
einstakra manna eignum geti átt kost
á að fá ábýlisjarðir sínar keyptar
eftir mati dómkvaddra manna. Sömu-
leiðis að leiguliðar á einstakra manna
eignum geti fengið lán í Landsbank-
anum gegn veði í vátrygðum húsum,
þó jörðin, sem húsið stendur á, sje
ekki með í veðinn". Samþ. í e. hlj.