Lögrétta - 20.03.1917, Blaðsíða 1

Nr. 14.
Reykjavík, 20. mars 1917.
XII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
ltonar ritföng, kaupa allir í
Bökivirslun Sigfúsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Nokkur orð
um borgun til hreppsnefnda og fyrir
ýms opinber störf bænda.
ÞaS hafa nú undanfarin ár kveðið
viS þær raddir hjá ýmsum embættis-
mönnum hjer á landi, sem taka laun
sín úr landssjóSi, aö þau væru alt of
lág, þegar boriö sje saman viö verö-
lag nú og það', sem hafi veriö, þá er
launalögin voru samin, og sjer-
staklega hefur veriö kvartað um
þetta síðan að heimsstriöið byrjaði
*9H-
Síst skal því neitað hjer, að á-
minstar umkvartanir sjeu á rökum
bygðar, en að einhverju leyti er, eða
verður, bætt úr þessu, sjerstaklega
að því er við kemur afleiðingum
þeim, er stríðið hefur í þessu efni,
með lögum og þingsályktunartillög-
um um dýrtíðaruppbót handa em-
bættismönnum og sýslunarmönnum
iandssjóðs, frá þinginu 1915 og auka-
þinginu í vetur.
En fleiri en hinir svo kölluðu em-
bættismenn og sýslunarmenn lands-
sjóðs megi inna af höndumýmsvanda-
söm trúnaðarstörf í þarfir þjóðfje-
lagsins, sem eru við bændurnir, þótt
ekki tökum við fyrir þau störf laun
úr landssjóði.
Engar kvartanir minnist jeg að
hafa orðið var við að komið hafi frá
okkur opinberlega fram yfir launum
þessara starfa,jafnvel þóttokkurmegi
skipa og sje skipað að inna af höndum
ýms vandasöm störf í þarfir þjóðfje-
lagsins, og það án nokkurs endur-
gjalds á stundum.
Mjer virðist að. ekki sje ótilhlýði-
legt, þótt nú sje hjer rifjað upp,
hvaða borgun við bændur fáum fyr-
ir ýms störf í þarfir þjóðfjelagsins.
Störf hreppsnefnda eru nú orðin
töluvert umfangsmikil og margbrot-
in. Kjósa má í þær hvern bónda eða
sjálfstæðan mann (karl eða konu),
sem vera skal, og er hinn kosni
skyldur að gegna þeim starfa í 6 ár
samfleytt, hversu nauðugt sem hon-
um kann þó að vera það, og hversu
erfitt sem honum kann að vera að
missa tíma til þess frá heimilisönn-
um eða þörfum sínum. Þótt hrepps-
nefndarmaðurinn verði oft að vera
burtu frá heimili sínu við að sitjí
hreppsnefndarfundum, eða inna
nöndum eitt og annað, sem hrep-
uefndarstarfið. útheimtir, er ekki a
uð' nein borgun fyrir þetta, að ut
antekinni þóknun til oddvita.
_ Ekki get jeg sjeð, að nokkur sat
girni mæli með þessu, eða að
rjettlætst á nokkurn hátt. Mir
la ekki vera, að mjer virðist, en
-ænn ega sje ]-,orgag fyrír alt þ
sem manni er skipað að vinna fy
a ra, ivað Svo gem þag er; 0g ej
sist þegar his opinbera á j hlut
ver sýs unefndarmaður fær í fa
ispemnga og ferðakostnað úr sýs
sjóði 4 kr. hvern dag, fr4 því er ha
fer að' heiman á sýsiufund til þess
hann kemur heim aftur. Hjer sýnist
mjer aði bersýnilega sje gert upp á
milli hreppsnefndarinnar og sýslu-
nefndarinnar, þar sem hreppsnefndar-
störfin útheimta tíðast miklu meiri
tíma en sýslunefndarstörfin, og er þó
þessi þóknun til sýslunefndarmanns
síst of mikil.
1 hreppsnefndir eru eðlilega kosn-
ir þeir menn í sveitunum, sem mest
er álit á til þeirra starfa, án tillits
til efnahags, eða ástæða þeirra. f
hana veljast því oft efnalitlir menn,
sem hafa fyrir fjölskyldu að sjá, og
mega ef til vill engan tíma láta ónot-
aðan frá sínum þörfum.
Laun oddvita eru, sem kunnugt er,
2 krónur fyrir hvern heilan tug
hreppsbúa, og geta þau oltið á frá
40—140 kr. Eftir fólkstölu i sveit-
um munu þau tíðast vera 50—70 kr.
Sem eðlilegt er, koma sveitastörf-
in langmest við. oddvitann af öllum
hreppsnefndarmönnunum, þótt hjer
geti nokkru ráðið um, hversu skyldu-
rækinn maður hann er, og hversu
gjarnt honum er að koma ómökum af
sjer á aðra. En þessi þóknun er fyr-
ir öll störf hans sem oddvita, nema
ef vera kynni að honum sje borgað
að einhverju leyti fyrir sendiferðir
í þarfir hreppsins, sem þó oftast mun
farast fyrir að gert sje, að minsta
kosti ferst það fyrir þar sem jeg
þekki til.
Oddvitastörfin eru nú orðin tölu-
vert margbrotin, og alt af bætist þó
við þau, og ekki sist núna síðan hag-
stofan var sett á stofn. Ýmsu þarf
að svara til hennar, sem hún spyr
hreppsnefndirnar um. Öll ómök hjer
að lútandi koma þá niður á oddvitan-
um einum, sem tíðast annast um all-
ar skriftir fyrir hreppsnefndarinnar
hönd, og öll ómök þar að lútandi.
Þá er innheimta á öllum sveita-
gjöldum. Enn er ekki ætluð nein
þóknun fyrir öll þau ómök og ó-
þægindi sem hafa verður fyrir að ná
þeim öllum inn. Þó margir af þess-
um gjaldendum greiði sveitagjöldin á
rjettum gjalddaga, án áminningar
frá oddvita um það, þá eru hinir þó
margir, og oft fleiri, sem áminna
verður hjer um, og gera sjer mikil
ómölc fyrir hjá sumum hverjum áð-
ur en borgast, og jafn vel á stundum
að taka í hverju sem býðst, og koma
svo á eftir því sem fengist hefur í
peninga. Þetta, sem hjer er sagt, er
ofur eðlilegt. Aukaútsvör eru tíðast
lögð á hvert mannsbarn í sveitunum,
sem ekki er neins þurfalingur, frá
18 ára aldri og jafnvel stundum
yngri. Á því margur maður erfitt
með að greið'a gjöld þessi, og sumir
fátæklingar geta það alls ekki á
rjettum' tíma.
Qllum öðrum en hreppsnefndar-
oddvitum er borguð einhver þóknun
fyrir að innheimta opinber gjöld, t.
d. fyrir að innheimta sóknargjöld er
borgað 6%; er þó ólíkt minna haft
fyrir innheimtu á þeim en sveitar-
gjöldum, þar sem hver húsbóndi er
skyldur til að leggja þau fram fyrir
alla, sem lögheimili eiga hjá honum.
Einu sinni átti jeg tal um þetta efni
við Torfa sáluga í Ólafsdal. í sam-
bandi við þetta hjelt hann því fram,
að fækka mætti sýslumönnum, og
man jeg að. hann sagði, að sýslumenn
hefðu nú sumstaðar ekki meira að
gera en oddviti í stórum hreppi.
Hafa þeir þó að launum frá 2500 til
3500 krónur, að undanteknum ein-
um, og að auki þóknun fyrir ýms
aukastörf, og innheimtu á sköttum
og gjöldum.
Yfirsetukonur hafa nú orðið svip
uð laun 0g oddvitar, en sá er þó
munurinn, að þær hafa að auk sóma-
samlega borgun fyrir öll sín ómök,
er þær láta öðrum í tje, viðkomandi
starfi sínu.
Sem eðlilegt er, vilja nú flestir vera
lausir við hreppsnefndarstörfin, og
þeir, sem það geta, koma sjer undan
þeim, sjerstaklega að vera oddviti.
Bestu mennirnir fást alls ekki til
þess, nema þann tíma í bili, sem
lögin þvinga þá til þess. Að
minsta kosti þarf oddvitastarfið
að vera svo vel launuð, að stað-
an sje þess vegna heldur eftir-
sóknar verð. Það borgar sig betur
að launa góðum manni sæmilega og
geta þá haldið honum, heldur en
að verða að missa hann og fá
þá ef til vill annan ljelegan í staðinn,
þótt svo kunni að sýnast, sem við
það spöruðust nokkrar krónur í bili.
Þá finst mjer vert að minnast á
nokkur önnur störf, sem við bændur
verðum að inna af höndum, svo sem
virðingargerðir og úttektir á jörðum,
sáttasemjarastörf og stefnu og dóma-
birtingar.
Til þess að leysa þessi störf af
höndurn, hvert um sig, eyðir maður
tíðum í sveitum öllum deginum í
hvert skifti. Fyrir þessi síðasttöldu
störf er mest borgað fyrir virðingar-
gjörðir og úttektir jarða; er það
gjarnast 2 kr. Má þá geta nærri,
hversu sanngjörn borgun þetta er nú,
þar sem borga verður kaupamanni
um heyannir 5—6 kr. á dag auk fæð-
is og húsnæðis, þótt ekki hafi hann
verkstjórn. Oft er húsbóndinn kall-
aður til virðingargjörðar og annara
þessara starfa á þeim tíma, og verð-
ur hann venjulegast að gegna, þegar
hann er kvaddur til þess, hvernig
sem á stendur heima fyrir hjá hon-
um.
Til sáttasemjara er borgað 40 aur-
ar, ef sátt tekst í málinu, en ef ekki
takast sættir, er ekkert borgað,
hversu miklum tíma sem sáttasemj-
arinn kann að hafa eytt til að leita
um þær.
Fyrir að birta dóma og stefnur er
borgað 50 aurar, þótt sá, sem birtir,
verði að ferðast alt að mílu vegar frá
heimili sínu til þess, en ef það er
gert í faðernismálum, er ekkert
borgað:, á hvaða tíma sem er. Eru það
stór rangindi, og jeg vil segja
hneyksli, að láta einstaka heiðvirða
menn gjalda beinlínis fyrir skírlífis-
brot annara. Því þá ekki að láta hið
opinbera borga fyrir þetta, ef hlut-
aðeigendur ekki geta, eða eru látnir
gera það sjálfir?
Jeg hef um æfina birt marga dóma
og stefnur; hefur mjer fundist að
sumir menn fari á stundum í mál
frekara af löngun til að geta jagast,
en af því að það væri óhjákvæmi-
legt, og ætti síst að hlífast við að
láta þá viðkomendur borga sómasam-
lega fyrir órnök þau, sem aðrir verða
að leggja á sig fyrir kannske óþarfa
þjark einhvers ribbbalda.
Alvenja er það í sveitum, að flest-
um opinberum störfum, sem þar koma
fyrir, er að mestu hrúgað á einn
mann, annað hvort af því að hann er
talinn að vera færari til þess en aðr-
ir, eða að honum er ekki eins gjarnt
að koma sjer undan skyldustörfunum
og hinum, eða hvorttveggja, því
engin lög eru heldur til, sem vernda
slíkt. Getur þetta því orðið einstök-
um mönnum æði tilfinnanlegt, og ekki
síst, ef fyrir þvi verður fátækur fjöl-
skyldumaður, sem oft á sjer stað. Það
er alls ekki forsvaranlegt af löggjöf-
inni, að hafa látið slikt svo lengi við
gangast, að níðst sje þannig á ein-
staklingum þjóðfjelagsins, sem jeg
get ekki annað en kallaði að gert sje,
eins og nú er og verður, uns öll opin-
ber störf eru sæmilega borguð eftir
atvikum, hvort sem þau eru talin að
vera stór eða smá, rnikils eða lítils
virði.
Jeg hef hjer meði sem fæstum orð-
um leitast við að sýna frarn á, að
borgun til okkar bænda fyrir þau
opinberu störf, sem okkur er skipað
að inna af höndum, sje alt of lítil.
Vil jeg því fyrir okkar hönd krefjast
þess, að ef laun embættismanna koma
til umræðuogályktunar á næstaþingi,
eð,a hve nær sem það verður, sje
þetta, sem hjer er bent á, einnig at-
hugað, og að okkur bændum verði
að tiltölu borgað jafn vel fyrir þau
opinberu störf, sem við, verðum að
inna af höndum, og embættismönn-
um og sýslunarmönnum landssjóðs.
Við eigum heimtingu á því.
S v a n u r r a u ð i.
Stjórnarbylting í Rússlandi. Keisar-
inn fangi. Alt á valdi byltingar-
manna. Michael stórfursta veittur
erfðarjettur til keisaradóms.
Símskeyti hingað' frá 15. þ. m.
sögðu frá stjórparbyltingu í Rúss-
landi. Hafði hún hafist þannig, að
stjórnin ætlaði að rjúfa þingið, og
hafði keisarinn gefið út fyrirskipun
um, að svo skyldi vera, en þingið
neitaði að hlýða. Kaus það nefnd
manna, er gekst fyrir byltingunni.
Setulið höfuðborgarinnar, 30 þús.
manns, gekk þegar í lið með bylting-
armönnum og eftir 3 daga var öll
höfuðborgin á valdi byltingarmanna.
Keisarinn afsalaði sjer völdum og
varð fangi þingsins. Allir ráðherr-
arnir voru og settir í fangelsi.
Þingnefndin skipaði nýja stjórn til
bráðabirgða, og varð Radzianko, for-
seti þingsins að undanförnu,formaður
hennar. 1 hana voru valdir menn úr
öllum flokkum, nema afturhalds-
flokknum, sem fráfarandi stjórn
studdist við. Segja fregnirnar, að í
henni sjeu bæði aðalsmenn og verka-
menn. Fyrstu frjettirnar sögðu, að
elsti sonur keisarans, sem er að eins
13 ára, ætti að taka við völdum, en
svo varð ekki, heldur var Michael
stórfursti, bróðir keisarans, valinn
ríkisstjóri til bráðabirgða.
Fyrstu frjettirnar sögðu, að barist
væri á götunum í Petrograd, og hefðu
2 af ráðherrunum verið drepnir. En í
Moskva var sagt alment verkfall. Or-
sök byltingarinnar var sögð matvæla-
skortur.
í opinberum tilkynningum ensku
stjórnarinnar frá 17. þ. m. er sagt
þannig frá:
„Rússakeisari hefur sent út opin-
bera tilkynningu, og neitar hann þar
að afsala sjer ríkissjórn i hendur son-
ar síns. í þeirri tilkynningu er kom-
ist þannig að orði: „Vegna þess að
jeg vil ekki skiljast við minn elskaða
son, þá legg jeg hjer með ríkisstjórn-
ina i hendur bróður míns, Michael
stórfursta, til þess að. hann ríki í
fullu samræmi við þjóðarviljann."
Tilkynning þessi var undirskrifuð í
Pskoff 15. mars.
Michael stórfursti hefur gefið út
opinbera tilkynningu og samþykt að
taka vi'ði ríkisstjórn um hrið, þangað
til rússneska þjóðin hefur ákveðið,
hvers stjórnarfyrirkomulags hún æsk-
ir. Vill taka að sjer ríkisstjórn, ef
þingviljinn fer fram á það. Alt bendir
til þess, aiði góð regla ríki í Petro-
grad, og mun setuliðið og borgarar
stuðla að því.
Bráðabirgðastjórnin hefur gefiði út
tilkynningu, og eru aðalatriðin þessi:
að pólitískir fangar skuli öðlast frelsi,
að málfrelsi, prentfrelsi og athafna-
frelsi skuli leyft, að komið sje á þing-
ræði, sem byggist á almennu kosn-
ingarfrelsi og að í stað hins gamla
lögregluliðs komi borgaralið með á-
birgð gí.gnvart þinginu.
1 Stjórnarbyltingunni hefur verið
fagnað í öllum löndum bandamanna
og einnig hjá öllum hlutlausum þjóð-
um, sjerstaklega í Bandaríkjunum.
Þar fagna blöðin sjerstaklega því, að
nú,sje skift um, og í stað hins versta
einræðis, dagi nú fyrir frjálslyndri
stefnu. Það er búist við því, að stjórn-
arbyltingin muni leiða til ákveðnari
hernaðarframkvæmda. Öll blöð í Lon-
don fagna hinu nýja fyrirkomulagi.
Einasta hættan er álitin vera sú, að
æsing verkamanna í Rússlandi gæti
orðiði þess valdandi, að minna yrði úr
hergagnaframleiðslu, og foringjar á
Englandi hafa sent símskeyti þessu
viðvíkjandi til bráðabirgðastjórnar-
innar í Rússlandi. Síðustu fregnir
herma það, aði nokkrar verksmiðjur
hafa ekki hætt störfum, en aðrar
stöðvast.
Nikulási stórfursta hefur verið fal-
in yfirstjórn alls Rússahers. Hefur
hann samþykt stjórnarbreytinguna
fyrir hönd alls landhersins, en Cyril
stórfursti fyrir hönd flotans. Keren-
sky dómsmálaráðherra hefur lýst þvi
yfir, að hinir eldri yfirráðherrar og
ráðherrar, verði að bera lagaábyrgð
á þeim afbrotum, er þeir hafi framið
gagnvart þjóðinni, en hin nýja stjórn
muni ekki dæma neinn þeirra rann-
sóknarlaust. Fram til þessa hafa engir
verið teknir af lífi rannsóknarlaust
og allir þeir, sem handteknir hafa
verið, sitja að eins í gæsluvarðhaldi.“
Síðari fregnir segja, aði þingið hafi
neytt Nikulás keisara til að afsala sjer
völdum, og að Michael stórfursta sje
veittur erfðarjettur til keisaradóms í
Rússlandi. Nýja stjórnin ætli að
koma á almennum kosningarrjetti og
fleiri frjálslyndum umbótum, og að
fyrsti liðurinn í stefnuskrá hennar sje,
að barist skuli til sigurs.
Það eru mikil tíðindi, sem þarna
er frá sagt, og hafa þau öll gerst með
skjótri svipan, og þó eigi fyr en bú-
ast hefði mátt við á þessum tímum,
því auðvitað hefur byltingin altaf vot-
að yfir Rússlandi frá þvi að ófriður-
inn hófst. Stjórnarformennirnir hafa
oltið úr völdum einn eftir annan og
valdatími þeirra hvers um sig hefur
altaf verið að styttast. Þegar Sturmer
fór frá í haust, gengu þær fregnir,
að hann hefði verið hlyntur sjerfriði
við Þjóðverja. Eftirmaður hans,
Tropoff, kvað aðalhugsun sína, að
sækja sem fastast fram í striðinu. En
hans valdatími varð ekki nema nokkr-
ar vikur. Þá tók Golitzin við. Hann
var frá upphafi valtur í sessi, og nú
hefur farið fyrir honum eins og frá
er sagt hjer á undan. Þingið mun
hafa verið kvatt saman seint í febrú-
ar, eða í byrjun þessa mánaðar. Það
var talað um stjórnarskifti áður en
það kæmi saman, eða þá um að fresta
því, að kalla þingið saman. En hvor-
ugt hefur orðið. í blaðafrjettum frá
Petrógrad 10. febrúar er það haft eft-
ii Golitzin, að hann geri ekki meira
en svo ráð fyrir, að samvinna geti
orðið milli stjórnarinnar og þingsins.
Hann segir að það sje undir því kom-
ið, hvernig þingið hagi sjer, þegar
það komi saman. En hann kveðst
halda sjer að þeim fyrirskipunum,
sem hann hafi fengið frá keisaranum.
En svo er að sjá, sem vald keisar-
ans og hinnar fráfarandi stjórnar hafi
reynst næsta lítið, er á herti. Þó
skyldu menn tæplega ætla, að alt sje
fallið í ljúfa löð eftir aðra eins bylt-
ingu og þessa. En hver áhrif bylt-
ingin hefur á ófriðinn og úrslit hans
er vandi að segja, eins og sakirnar
virðast standa nú.
Kafbátahernaðurinn.
Kafbátahernaðurinn er orðinn einn
af höfuðþáttunum í heimsstyrjöld-
inni. Hann er ein af hernaðarnýjung-
um þeim, sem þetta stríð hefur leitt
í ljós, og mikið hefur verið deilt um
rjettmæti hans. Hjer skal nú gefið
stutt yfirlit yfir þær deilur og áhrif
kafbátanna á hernaðarafstöðuna.
4. febr. gaf þýska flotastjórnin út
tilkynníngu um það, að frá 18. s. mán.
lýsti hún höfin umhverfis Stóra-
Bretland og írland hernaðarsvæði,
þar á meðal Ermarsund. Sagði hún
að verslunarskip óvinaþjóiða, sem
hittust á þessu svæði, yrðu eyðilögð,
og eigi væri hægt að komast hjá því,
að skipshöfnum og farþegum á þeim
væri hætta búin. Skip hlutlausra
þjóðia væru einnig í hættu, ef þau
kæmu inn á þetta svæði. Jafnframt
komu fram frá þýsku stjórninni skýr-
ingar á þvi, hvernig á þessum ráð-
stöfunum stæði. Hún sagði þær gerð-
ar til hefnda fyrir verslunarstríð Eng-
lendinga, sem hefði það markmið, að
svelta Þjóðverja inni. Hún reyndi
ekki að halda því fram, að það stríð,
sem þarna ætti að heyja, ynði háð
samkvæmt áður gildandi þjóðaregl-
um. En hún sagði, að þær reglur
væru þegar áður brotnar af Englend-
ingum með hinu skilyrðislausa að-
flutningsbanni á vörum til Þýska-
lands. Með þvi væru í raun og veru
numin burtu takmörkin milli bann-
vara í hernaði og annara vara. Flota-