Lögrétta - 13.03.1918, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17-
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti n.
Talsími 359.
Nr. 11.
Reykjavík, 13. marts 1918.
XIII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bdkavartlun Sigfúsar [ymundssonar.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
—0—
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 sí5d.
Stjórnarfyrirkomulagið
Og
flokkaskiftingin.
11.
Eftir alþingiskosningarnar haustið
1916 var flokkaskiftingin í þinginu
þannig:
Heimastjórnarmenn ............ 15
Sjálfstæðisflokksmenn ........ 12
Bændaflokksmenn .............. 10
Utan flokka (,,langsarar“) .... 3
Til Bændaflokksins eru hjer taldir
einn eöa tveir þingmenn, sem munu
ekki formlega flokksmenn, en eru i
kosningabandalagi við flokkinn um
nefndarkosningar í þinginu.
SíSan hefur orðið sú breyting á
flokkaskipuninni, að Heimstj.fi. hefur
bætst einn þingmaður (sjera Sig.
Stef.) við aukakosningu, og Sjálf-
stæðisfl. mist það sæti. Og loks hafa
tveir þingmenn Sjálfstæðisflokksins
(Bj. Kr. og Kr. Dan.) sagt sig úr
honuni síðan séinasta þingi var slit-
ið. í þingi þvi, er saman á að koma
10 n. m., má því helst ætla að flokka-
skiftingin til að byrja með verði á
þessa leið:
Heimastjórnarmenn ............ 16
Sjálfstæðisflokksmenn ......... 9
Bændaflokksmenn .............. 10
Utan flokka................... 5
Á síðasta þingi voru utanflokka-
mennirnir þrír í kosningbandalagi við
Heimastjórnarflokkinn, og voru því
síðari hluta þingtímans í þessu banda-
lagi alls 19 þingmenn, 11 í Sjálfstæð-
isflokknum og 10 í Bændaflokknum
Við allar hlutfallskosningar (í nefnd-
ir m. m.), komu þessir þrír flokkar
fram hver fyrir sig, en við einfaldar
kosningar í virðingarstöður þingsins
(t. d. forsetakosning sameinaðs
þings) og í hlunnindastöður hjeldu
Sjálfstæðismenn og Bændaflokks-
menn saman á móti hinum.
Skipun núverandi stjórnar er bygð
á þessari þrískiftingu þingsins. Eng-
inn þingflokkur var nógu fjölmennur
til að mynda meiri hluta í þinginu,
°g aðallega þess vegna var það ráð
tekið, að fjölga ráðherrunum, og
nefndi hver flokkur til sinn mann í
ráðuneytið.
Þótt tíminn sje fremur stuttur, síð-
an þetta fyrirkomulag var upp tekið,
má talsvert ráða af fenginni reynslu
hvernig það muni gefast. Og því mið-
Ur bendir öll reynslan til að það ætli
að gefast illa.
Má þá fyrst benda á það, að ekki
lítur út fyrir, að stjórnarskifti eða
ráðherraskifti ætli að verða fátíðari
en áður. Fyrstu ráðherraskiftin komu
eitthvað 7 mánuðum eftir að þriggja
ráðherrastjórnin var sett á laggirnar,
Og eftir núverandi fyrirkomulagi
geta 5 til 6 þingmenn með samkomu-
lagi sín á milli ráðið ráðherraskiftum,
því að í Sjálfstæðisflokknum eru 9
þingmenn, og i Bændaflokknum 'í
mesta lagi 10 þingmenn., og meiri
hluti atkvæða í hvorum þessum flokki
fyrir sig, getur myndast af 5—6
mönnum. Með losi því, sem hjer er á
flokkaskipun, og með tilnefningar-
rjetti þeim, sem flokks-meirihluti hef-
ur nú, er öldungis fyrirsjáanlegt að
sifeld mannaskifti verða í ráðherra-
sætunum.
Næst má nefna það, að í þinginu
er hvorki neinn stjórnarflokkur eða
stjórnarandstöðuflokkur, en þaö er
nauðsynlegt skilyrði fyrir heilbrigðu
stjórnmálalífi. Raunar áttu „langs-
um“-mennirnir þrír engan þátt i skip-
un stjórnarinnar, og tóku líka að
nokkru leyti að sjer að túlka í þing-
inu óánægju þá, sem komið hafði
fram að því er snertir ýmsai* stjórn-
arráðstafanir. En nú vjek þvi svo
undarlega við, að þessir þrír „stjórn-
arandstæðingar“ voru í bandalagi við
þingflokk forsætisráðherrans, og
urðu þess vegna auðvitað að forðast
allar árásir, sem gætu sært banda-
mennina. Gísli Sveinsson sýndi við-
leitni í þá átt, að taka að sjer hlut-
verk stjórnarandstæðinga, setja út á
gerðir stjórnarinnar, en forsætisráð-
herra hjelt uppi svörum. Eðlilega fór
þetta svo, að bæði varð sóknin mátt-
laus og vörnin lin, öll athöfnin líkust
því, sem góðkunningjar væru að
skylmast með trjesverðum.
En aðalatriðið, sem reynslan þegar
hefur sýnt tvímælalaust, og er svo
mikils varðandi, að þess vegna verður
tafarlaust að breyta fyrirkomu-
laginu, er það, a ð s t j ó r n i n,
þ a n n i g s k i p u ð s e m h ú n
er, er alt of veik til þess
a ð h a f a á h e n d i f o r r æ ð i
1 a n d s m á 1 a á j a í n e r f i ð u m
t í m u m s e m þ e s s u m.
Veikleiki stjórnarinnar lýsir sjer
fyrst og fremst í því, að í ýmsum
málum, jafnvel í mörgum stórmálum,
hefur stjórnin e n g a n v i 1 j a,
henni stendur á sama hvað verður
ofan á. Þetta kom fram hvað eftir
annað á síðasta þingi, ýmist á þann
hátt, að því var beint lýst yfir að
stjórninni stæði alveg á sama, eða að
það kom fram, að einn ráíjierranna
var á einni skoðun, annar á þveröf-
ugri, og sá þriðji — hallaðist til
beggja hliða.
Til þess að ekki verði sagt, að hjer
sje farið með órökstudda sleggju-
dóma, skal gerð grein fyrir afstöðu
stjórnarinnar til þriggja stórmála,
sem lágu fyrir síðasta þingi, en þau
eru að eins gripin sem dæmi úr mörg-
um; mál þessi eru F 1 ó a á v e i t-
an, fossamálið og frestun
skólahalds.
Frumvarp til laga um áveitu á Fló-
ann hafði verið samið af nefnd milli
þinga, sem til þess var skipuð, og
fengið all-rækilegan undirbúning.
Nefndin lauk störfum sínum rjett áð-
ur en þriggja manna stjórnin tók við,
svo að stjórnin hafði málið milli
handa 6 mánuði áður en siðasta þing
kom saman. Áveitan er hið stærsta
landbúnaðarmál á fjárhagsleganmæli-
kvarða, sem nokkurntíma hefur kom-
ið fyrir þing. Þar sem nú var skip-
aður sjerstakur landbúnaðarráðherra
einmitt um það leyti sem mál þetta
barst stjórninni í hendur, hefði mátt
ætla að stjórnin tæki það til með-
ferðar með sjerstakri athygli.Svoþeg-
ar stjórnarfrumvörpin eru lögð fyrir
þingið, þá er þetta frv. ekki meðal
þeirra. Ómögulegt var að skilja þetta
öðruvísi en svo, að stjórnin, eftir að
hafa athugað málið, væri frv. mót-
fallin. Málið var svo stórt, að það
var skýlaus skylda landstjórnarinnar
að taka afstöðu til þess, annaðhvort
með eða móti. En þegar á þing kom,
°g þingmenn Árnesinga báru upp
frumvarp nefndarinnar, þá hafði
stjórnin ekkert við það að athuga.
Henni stóð á sama um málið, kærði
sig ekki um neinar breytingar á frv.
nefndarinnar, og allir ráðherrarnir
munu hafa greitt atkvæði með því.
I þessu máli hafði stjórnin engan
vilja,
Finim mánuðum áður en þingið
kom saman hafði stjórninni borist
rökstuttálitsskjalfrá þáverandi lands-
verkfræðingi um það,að nauðsyn bæri
til að endurskoða fossalögin og jafn-
vel gera aðrar ráðstafanir til þess að
tryggja landsmönnum not af fossum
íandsins í framtíðinni. Stjórnin hafði
ekkert sint þessu. Síðan kom fossa-
máliö inn á þing í þeirri mynd, að
fjelag eitt æskti leyfis til að starf-
rækja fossa, sem það hafði fengið
umráð yfir. í þinginu varð ágreining-
ur um, hvort nokkuð ætti að sinna
þessu máli eða ekki; vildu sumir láta
íhuga málið í nefnd, en aðrir vildu
ekkert við það eiga. Afstaða ráðherr-
anna þriggja til þessa stórmáls var
sem hjer segir: Forsætisráðherra vildi
láta taka málið til athugunar; Sig.
Eggerz vildi visa því alveg frá, bar
fyrst fram tillögu til rökstuddrar
dagskrár um að vísa því til stjórnar-
innar (þar hefði það getað sofið við
hliðina á'álitsskjalinu sem nefnt var),
og þegar sú dagskrá var fallin,
greiddi hann og hans flokksmenn at-
kvæði móti því að skipa
nefnd i malið. Þriðji ráðherr-
ann greiddi atkvæði með nefndarskip-
uninni, en kaus síðan í nefndina ein-
tóma þá menn, sem greitt höfðu at-
kvæði á móti nefndarskipun. Geta
þrír menn naumast skift sjer í tvo
jafnari flokka en þarna var gert, en
enginn maður gat fundið að í þessu
máli kæmi fram nein stjórn með neinn
vilja.
ÞegaT komið var fram undir þing-
lokin, þingmenn orðnir úrvinda af
þreytu bæði af nefndastörfum og af
því að hlusta hverir á aðra, gaus upp
sú fáránlega hugsun, að setja lög um
að loka öllum skólum landsins til 15.
febr. eða lengur, jafnt þeim, sem
landstjórnin hefur engin umráð yfir,
eins og þeim, sem hún á yfir að ráða,
jafnt þeim, sem engan styrk fá úr
landsjóði eins og þeiin, sem styrktir
eru, jafnt þeim, sem ekkert útlent
eldsneyti brúka og hinum, sem brúka
það að einhverju leyti. Fylgi það,
sem þessi fluga fjekk í þinginu í
byrjun, verður ekki skilið nje skýrt
á annan hátt en þann, að þingmenn
hafi verið orðnir þreyttir og sljóvg-
aðir af þingönnum, og of lengi ein-
angraðir við þingstörfin án áhrifa
frá lífi því, sem landsmenn lifðu ut-
an þings. Einn þingmaður lýsti af-
stöðu stjórnarinnar til þessa máls
þannig í þingræðu: Forsætisráðherra
álítur hættulegt að takmarka skóla-
haldið, fjármálaráðherrann telur aft-
ur á móti að brýna nauðsyn beri til
þess, en það lítur helst út fyrir að
atvinnumálaráðherrann hallist til
beggja hliða. Þetta staðfesti atvinnu-
málaráðherra á þann hátt, að hann
lýsti yfir því, að hann hallaðist að
því, að skólarnir byrji á reglulegum
tíma, þar sem skólastjórnir og hjer-
aðsstjórnir væru því eindregið fylgj-
andi. Strax á eftir þessari yfirlýsingu
m ó t i frumvárpinu, var gengið til
atkvæða um það, og þá greiddi at-
vinnumálaráðherrann atkvæði m e ð
því (til 3. umr.). í þessu stórmáli
var ekki heldur til neinn stjórnarvilji.
Þannig mætti halda áfram að telja
upp þingmálin. Bæði meðferð mál-
anna á síðasta þingi, og árangurinn
— lögin frá þinginu — ber þess ljós-
an vott, að þingið hafði í rauninni
enga stjórn sjer til stuðnings
við starf sitt. í þessu felst um leið
aðalafsökun þingsins gegn þeim
mörgu og rjgttmætu ásökunum um
óheppilega málameðferð, sem það hef-
ur orðið fyrir.
Þó ilt sje að stjórnin standi tvístr-
uð eða viljalaus í stórmálum, sem
koma til úrskurðar þingsins, þá má
þó segja að af því standi landinu ekki
beinn eða bráður háski, vegna þess
að þingið hlýtur samt sem áður að
koma einhverjum úrskurði
f r a m. En um þessa huggun er ekki
að ræða að því er snertir þau mál,
sem stjórnin verður að framkvæma
milli þinga, sem þola enga bið. Og
| slík mál liggja einmitt fyrir í sífellu
á þessum ófriðartímum, mál sem eru
míklu þýðingarmeiri fyrir velferö
landsmanna en nokkurt löggjafarmál
þingsins. Að fela stjórn, sem er reynd
að slíku sundurlyndi og' viljaleysi í
þingmálum, sem að frarnan var lýst,
úrlausn hinna vandasömu og við-
kvæmu verslunar- og utanrikismála,
sem stafa af ófriðnum, það er öld-
ungis óforsvaranlegt. Reynslan í þess-
um málum hefur lika þegar sýnt
þetta, engu óljósar að þvi er þessi
mál snertir heldur en i þingmálun-
um. En sá er munurinn, að um mis-
fellur þingmálanna má tala opinber-
lega, en um misfellurnar í þeim mál-
um, sem horfa út á við, má lítið
segja, því að landið gæti beðið tjón
af bersögli um þau efni.
Um þjóðarbúskap
Þjóðverja.
Fyrirlestur fluttur í Reykjavík fyrir
alþýðufræðslu Stúdentafjelagsins
20. janúar 1918.
Eftir G. Funk verkfræðing.
Háttvirtu tilheyrendur 1
Ástarfriður,
eining blíða
hvílið, hvílið,
hugljúf yfir þessum stað;
ei sá renni upp raunadagur
grimmur her að geisi um þenna
sumarblíða sveitadal.*
Þessi orð skáldsins Schiller í
Klukkuljóðum hans komu mjer i
hug nýlega, er jeg stóð uppi á Skóla-
vörðuhæðinni. Fyrir neðan mig lá
Reykjavík, lauguð í geislum kvöld-
sólarinnar, og óskaði jeg þá, likt og
skáldið, að stormar ófriðarins, er
geisa um alla jörðina, fengju ei náð
hingað.
En andstæðar hugsanir liggja
nærri hver annari, og' ósjálfrátt
hvarflaði hugurinn heim til ættjarðar
minnar, er ekki hefur fengið að njóta
blessunar friðarins í nærfelt fjögur
ár. Jeg bið ykkur að fylgja mjer
þangað, og lita með mjer á þau störf,
er liggja að baki þeim ógurlega hiíd-
arleik, er háður er, og sjá, hversu
neyta verður alls mannvits og mann-
orku þjóðarinnar í þarfir ófriðarins.
Þegar heimsófriðurinn skall yfir
í ágústmánuði 1914, voru það ekki
eingöngu Bandamenn, heldur líka
meiri partur hlutleysingja i heimin-
um, sem ímynduðu sjer, að ekki gæti
verið nema um eitt að tefla, að því
er til úrslitanna kæmi. Ofurefli eitt
saman hlyti að gjörsigra Þýskaland
og hinn trygga vopnfjelaga þess,
Austurríki-Ungverjaland. En þegar
menn sáu þessar vonir bregðast, greip
Bretland til þess stórfelda úrræðis,
að nota yfirburði sína á sænum til
þess að loka aðflutningaleiðum Mið-
veldanna. Hungur og hráefnaleysi
hlyti, hvort sem nú skemur eða leng-
ur liði, að koma óvinunum í knje.
Menn vissu það gjörla, að Þýskaland
várð að fá meginið af matvælum og
skepnufóðri frá útlöndum, og að
Austurríki-Ungverjaland einnig varð
að treysta á aðflutningana. En færi
nú svo, að hungrið kæmi ekki að
haldi, vegna þess, að vel væri skift
þeim matvælum, sem fyrir hendi
væru, þá mætti búast við því, að
skortur á saltpjetri, kopar, bómull og
togleðri fljótlega myndi leiða ófrið-
inn farsællega til lykta. Auk þess
hlyti Þýskaland fjárhagslega að bíða
bana af því, að því væri mestallra
útflutninga varnað.
Til þess að koma þessu stórfelda
ráðabruggi í ffamkvæmd, var lögð
stálhörð hafnbannsgirðing um Mið-
veldin, og komið á fót harðara versl-
unareftirliti en mannkynssagan nokk-
urn tíma hafði sjeð áður. Það var
ekki eingöngu að aðflutningar úr öðr-
um álfum væru bannaðir, heldur var
* Þýðing eftir Stgr, Thorsteinsson,
lika hlutlausum nágrannaþjóðum með
mjög ísmeygilegu móti bægt frá
gömlum viðskiftum við Þýskaland.
Hjer um bil ári eftir ófriðarbyrjun
var þetta fyrirkomulag komið á lagg-
irnar. Og nú biðu menn með óþreyju
þess, hvernig viginu myndi reiða af
undir umsátinni.
Það virtist þeim mun áreiðanlegra,
að vigið yrði að gefast upp, er lítt
ábyggilegir hlutleysingjar, svo sem
ítalia og Rúmenía, voru gengnir í
lið með bandamönnum.
Árin 1916 og 1917 liðu og nú er
komið 1918, en enn er vígið ósigrað,
og meira en það. Vígisbúar hafa hvað
eftir annað ráðist inn í lönd óvinanna
cg brotið það skarð í girðinguna aust-
an megin, sem varla mun fyllast aft-
ur. En jeg ætla ekki að fara að ger-
ast spámaður, og enn er ekki sjeð
fyrir leikslok skálmaldarinnar. Það
stendur samt ómótmælanlegt, að það
mun um langt skeið vera fullkomin
ráðgáta, hvernig miðveldin á jafn
þröngu og hráefnalitlu svæði hafa um
fjögur ár bæði getað sjeð sjer fyrir
mat, og samtímis háð hinn hrikaleg-
asta hildarleik, sem sögur fara af.
Aðalbyrði ófriðarins, bæði fjárhags-
lega, og eins að því er til hernaðar-
ins kemur, hlaut þvi að lenda á Þjóð-
verjum.
Hervald Þjóðverja er alkunnugt,
og er jafnvel ekki laust við að meira
sje úr því gert en má. En frammi-
staða þeirra í alheims-búskapnum —
hinar feykilegu framfarir þeirra í iðn-
aði, verslun og landbúnaði hefur aft-
ur á móti ekki verið metin að verð-
leikum. En af því að einmitt þessar
framfarir hafa feykimikla þýðingu
fyrir þrautseigju þeirra í þessum ó-
friði, þá ætla jeg að athuga Þýska-
land eins og það var í júlí 1914, og
líta sem snöggvast á framfarir þess
fyrir ófriðinn.
Þýska ríkið er 540,000 ferkílómetr-
ar að flatarmáli, eða því sem næst
fimm sinnum stærra en Island. Frá
náttúrunnar hendi er Þýskaland miklu
ófrjósamara heldur en til dæmis
Frakkland, Bretland, Suður-Rússland
cg Norður-ítalia, því það er bæði
sendið og hálent. Og þó gat það um
fjögur ár haldið lífinu í íbúum sínum,
en þeir eru 67 miljónir. Að þetta gat
tekist, má þakka hinum stórstígu
framförum á sviði landbúnaðarins.
Fræðimaður einn, Justus Liebig að
nafni, gerði vísindalegar rannsóknir
á tilbúnum áburðarefnum, og árang-
urinn af þessum rannsóknum varð sá,
að nú tókst með þessum áburðarefn-
um að auka framleiðslu jarðarinnar
að afarmiklum mun.
Nokkrar tölur geta best sýnt þetta 1
Akur, sem áriö 1880 gaf 27 sk^ppund
af .hveiti, gaf 1913 50 skippund, eða
86% meira til jafnaðar. Eins varð
uppskera hafra 81% meira af hverri
dagsláttu,^ rúgs 75%, byggs 47%.
Ekkert sýnir það eins glögglega, á
hve háu stigi þýskur landbúnaður
stendur, eins og samanburður við
önnur lönd. Árið 1912 gaf sami akur
á Þýskalandi að meðaltali '50 skip-
pund af hveiti, á Frakklandi 29 skip-
pund, í Bandaríkjunum 23 skippund
og á Rússlandi ekki nema 19 skip-
pund. Á svipaðan hátt hækkaði með-
aluppskera af kartöflum og sykurróf-
um. Þýskaland gefur meira af sjer
af þessum tveim ávöxtum heldur en
nokkurt annað land í heimi. Með til-
liti til kvikfjárræktarinnar var aðtl-
áherslan lögð á það, að bæta búfjar-
stofninn. Síðustu þrjátíu árin hefur
þýskur landbúnaður aukið nytjar sín-
ar um 60%, en samtimis hefur tala
þeirra manna, sem að landbún&ði
unnu, lækkað um 10%. Þetta má með
sanni kalla glæsilegan sigur vinnu-
vísinda.
Á þessum árum jókst fólkstala
Þýskalands Um hjer Um bil 17 mil-
jónir, og allur þessi sjóðarauki gat
þvi óskiftur starfað að því, að byggja
upp stóriðnað Þýskalands. Án hans
hefði landið aldrei getað varist, jafn-
vel þótt það hefði borið gæfu til, að
standa yfir höfuðsvörðum hungur-
vofunnar,