Lögrétta - 15.05.1918, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
AfgreiSslu- og innheimtutn.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKcSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 21
Reykjavík, 15. mai 1918.
XIII. árg.
Aðalfundur
h.f. Lögrjettu verður haldinn á afgreiðslustofu
blaðsins, Bankastræti 11, fimtud. 23. mai kl. 9 síðd.
Dagskrá samkvæmt fjelag-slögunum.
Stjórnin.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
MMua Siotúiar tymunðssoiar.

Klæðaverslun H. Andersen & Sön Aðalstræti 16. Stofnsett 1888, Sími 32. —0— Þar eru fötin saumuð flest. Þar eru fataefnin best.

Lárus Fjeldsteð,
yfirrjettarmálafœrslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
Matarland í matarþröng.
Eftir ólaf prófast ólafsson
í,Hjaröarholti.
Landkostir góðir og veiðiskapur í
sjó og vötnum var þaS, sem meðal
annars dró landnámsmenn hingað.
Aðalatvinnuvegirnir, landbúnaður og
sjávarútvegur sköpuðust af sjálfu
sjer, og hefur þetta haldist til þessa
dags. Fleiri en einn af gömlu fólki,
belst til sveita, hef jeg heyrt, er til-
rætt hefur oröiö um slíkt, halda því
fram, að hvert land bjargist með sín-
um gæðum. Ekki veit jeg hvaðan
þessi skoðun er skroppin, hvort hún
er úr innlendum eða útlendum toga
spunnin; en ef takmarkið er ekki
sett hærra en að bjargast, draga
fram lífið, má sjálfsagt þessa stað-
hæfingu til sanns vegar færa að því
er mörg lönd snertir, ísland líka.
Gamla konu sannorða þekki jeg; hef-
ur hún sagt mjer eftir ömmu sinni,
er um fyrri aldamót bjð fram til dala,
að ekki hafi þá, í byrjun nítjándu
aldar, um sjötíu ára skeið komið
nokkur korn- eða mjölhnefi á hennav
heimili; öll þau ár bjargast við af-
urðir húsins, og svo við fisk, söl og
íjallagrös. Sjálfsagt þarf meira en
litla nægjusemi til að una við slíkt
líf, og þó er það líf, líf á landsins
eigin gæðum. En ekki gátu nú samt
íorfeður okkar gert sjer þetta að
góðu; þeir sóttu ýmislegt, sem hjer
var ekki aö fá, til annara landa, og
alt af þótti hjer mikið vanta, er sigl-
ingar til landsins brugðust af ein-
hverjum ástæðum; það vantaði þá
svo marg-t. Því rniður eru engar
skýrslur til um aðflutninga frá þeim
löngu liðnu tímum; þeir hafa í
flestum árum verið þó nokkrir, en
ekki svo að til rnuna af matvælum
hafi komi$ á hvert heimili. Land vort
hefur því fram á síðari ár að lang-
mestu leyti ekki að eins klætt og
skætt, heldur lika fætt sín hörn. Að-
al- 0g lengst af einu atvinnuvegirn-
ir h'afa verið matarframleiðsla; land-
ið hefur frá upphafi verið matar-
land; annars hefði hjer aldrei bygð
orðið- Og af því það var og er mat-
arlatid, gat það árum saman hjargast
á ymsum tímum, þótt litlar væru sam-
göngur við Önnur lönd eða aðflutn-
ingar þaðan.
Mestöll viðskiftasamböndin voru
þá innanlandssambönd milli sveita-
og sjávanuanna; mestöll verslunin
var matarskiftaverslun milli alSalat-
vinnuveganna. Og á þessu fór vel;
þessi viðskifti voru báöum hentug,
og af þessum viðskiftasamböndum
leiddi fleiri sambönd, sem æskileg
eru 1 hverju þjóðfjelagi, vináttusam-
bönd á milli sveita- og sjávarmanna,
milli atvinnuveganna. Hvor um sig
"tók innilegan þátt í kjörum hins.
Sveitamönnunum var það óblandað
fagnaðarefni, er vel aflaðist við sjó-
inn — engar frjettir voru þá eins
mikið . gleðiefni eins og fiskifrjettir
— þær bókstaflega flugu um landið,
þó enginn sími væri þá kominn; og
góöæri til landsins var þá sjávar-
manninum jafnmikið fagnaðaréfni;
hagur þessara atvinnuvega var þá
svo samtvinnaður.
Og það var fleira en matarskifti,
sem bundu þá saman; það voru líka
mannaskifti. Vinnukrafturinn í land-
inu færðist til á milli atvinnuveg-
anna einmitt á þeim árstímum, er
báðum var hentugast. Heyskapurinn
fór fram á þeim tíina, sem minst var
urn aflabrögð við sjóinn, eins og þá
stóð, og aðalaflatíminn, vetrarvertíð-
in, á þeim tíma, sem sveitamenn gátu
helst að heiman farið. Ekkert þing,
engin stjórn, ekkert valdboð raðaði
þessu niður; það raðaði sjer sjálft,
og þægðin var á báða bóga jöfn.
Með þessu lagi fæddi landið sig
að mestu leyti sjálft. Um miðja 19-
öld fluttist hingað sem svarar 75 kg.
af öllum kornmat á mann; annan mat
fengum við þá ekki frá útlöndum;
og sjálfsagt hefur það verið miklu
minna áður. Af þessum aðflutta korn-
mat hafa þá sjávarmennirnir sjálf-
sagt fengið tiltölulega ríflegan slcerf,
en .sveitirnar til muna minni. Það var
lítið af kornmat, sem margir sveita-
bændur drógu þá að heimilum sín-
um; þeir höfðu svo rnikið af mat
heima fyrir af búunum. Og þó hefði
landið getað gefið af sjer miklu
meira; kálgarðarækt var þá t. d. víð-
ast lítil og sumstaðar engin; en þó
bjargaðist landið þá aö mestu leyti
með sínum gæðum þegar bærilega ár-
aði til sjós og sveita. En eðlilega varð
oft hart í búi, er aflaleysisár komu,
og einkum er felliár urðu til sveit-
anna af fóðurskorti eða annari óáran.
En landið hefur ekki að eins fætt
sig sjálft að lengmestu leyti um hinar
liðnu, aldir; það hefur fætt fleiri;
hjeííán hefur alt af verið flutt tals-
vert af mat til annara landa, kjöti og
fiski- Við höfum getað mið'lað öðrum,
ekki neinu glingri, heldur nauðsynja-
vöru, mat.
Og matarframleiðslan hefur á síð-
ari árum verið stórkostlega að auk-
ast hjá oss, sjerstaklega fiskiveiðarn-
ar, sem á skömmum tíma hafa marg-
faldast. Því miður verður ekki hið
sama sagt um sveitirnar, ekki nema
þá að litlu leyti. AS vísu hefur skepn-
um þar eitthvað fjölgað ; en aftur hef-
ur verið hætt við fráfærur í landinu,
og er það ómældur matarforði, sem
sveitirnar með þeirri búskaparlags-
breytingu hafa haft af sjer eSa varp-
að frá sjer. Sjálfsagt hefur kjötfram-
leiSslan eitthvaS aukist. en hún hoss-
ar ekki hátt til búsílags á móts viS
mjólkina, skyrið og smjörið meðan
fært var frá. Jeg hygg, þótt máls-
bætur kunni að mega finna, að frá-
bvarfiS frá fornu búskaparlagi í þeim
efnum sje eitt meS allra stærstu ax-
arsköftunum á öllum búskaparferli
þjóSar vorrar. Og líklega hefSi nú
færri miljónir þurft í verslunar og
aSdráttabraskiS ef fært hefði verið
frá í landinu svo sem áöur var.
Það eru annars hreint og beint
fyrirbrigði og þau stórmerkileg í
landbúnaðinum íslenska, hvernig
þetta 1000 ára gamla búskaparlag,
fráfæran, lagðist niður svo að segja
í einni svipan; með þá stóru bylt-
ingu fyrir augum er synd að segja
aS við sjeum seinir í snúningunum.
ViSbrigðin voru þó ekki lítil; fyr:
nóg smjör á hverju heimili, og víðast
talsvert til forguilar fyrir fisk og
annað, að ógleymdum fleiri og færri
tunnum í búrinu af hintti hollu 0g
hentugu fæðu, skyrinu; n ú: jetið
meira og minni þurt á flestlim heim-
ilum, og enginn skyrspónn. FráfærU-
afnámiö hefur sparað smölunum
margt sporiö og kvenfólkinu nlarga
bakraun viö1 mjaltirnar; en aftur hef-
ur þaö naö sjer niöri á maganum;
fyrir hann hafa skyr og mjol eöa
hveitiskiftin sjálfsagt veriö fremur
tjón en hagur; eöa hvað segja lækn-
arnir um þaö? Þaö1 er ekkert vafa-
mál, aí íslensku sveitabúrin uröu til
muna fátæklegri er fráfæran lagöist
niður, og vistin á flestum heimilum
lakari. En þótt afnám fráfæranna
væri sjálfsagt og fyrirsjáanlegt tjón
i matarlegu tilliti, þurfti þaö ekki
aö sjálfsögðu aö1 vera peningalegt
tjón fyrir þjóöina — en þvi miður
fylgdist þetta hvorttveggja aö vegma
fyrirhyggju- og samtakaleysis sjálfra
vor.
Um þaö leyti, sem fráfærur lögö-
ust niður, fengu bændur frá 15—20
aura fyrir pundiö1 af kjöti, er út var
flutt. Var þá lítill eöa enginn verö-
rnunur gerður á kjöti, og sumstaðar
öllu blandað saman, sauða-, ær- og
graslambakjöti. Þegar frá leið, var
fariö að greina þetta í sundur, en
þó eigi frekar en svo, að graslamba-
og dilkakjöti var blandað saman, og
sama látið yfir hvorttveggja ganga
hvaö verðið snerti. Nú vita allir, aö
dilkakjöt er til stórra muna betra en
kjöt af graslömbum; frá upphafi
heföi því átt aö vera á því talsvert
hærra verö; en þaö var þaö, sem viö
höföum ekki vit á að fara fram á.
Afleiðingin er þá líka orðin sú, að
í staðinn fyrir alt sumargagnið af án-
um fáum viö nú þau fáu kjötpund,
sem dilkkroppurinn er þyngri en
kroppur af graslambi, en viö fáurn
ekkert fyrir kjötgæðin, og verðmun-
urinn á því, á móts við annaö kjöt,
heföi þó átt aö vera aðalhagurinn viö
það, aö lofa lömbunum aö eiga alla
mjólkina, alt smjörið og skyriö,
sem haföist upp upp úr fráfærunum.
Þaö heföi ekki átt aö hætta við frá-
færurnar fyr en fengin var trygging
þess í hækkuöu kjötverði, aö; frá-
færan yröi ekki peningalegt tjón ; hitt
tjóniö : miklu lakara líf, óhollara viö-
urværi á heimilunum var nóg* samt.
En um þetta mun nú vera tómt mál
aö tala; þaö er nú komið sem komið
er, og margir telja nú vandkvæði á
að taka upp fráfærur aftur, ekki síst
vegna mjaltanna, sem kvenfólk mun
nú vera orðið tregt til. — Þaö skyldi
þá vera að neyðin kendi okkur það,
þröngvaði okkur til þess. Því nú vofir
það yfir, að landið okkar, þetta mikla
matarland, verði kannske matarlaust,
eöa að minsta kosti komist í matar-
Jiröng. En ef þaö verður, þá er þaö
ekki landinu aö kenna, heldur lands-
ins börnum, og þá, þó hart sje aö
verða að segja þaö, þeim af landsins
bömum, sem viö löggjöf landsins og
stjóm eru riðin. Sjórinn gr eins og
fyrri fullur af fiski, og nú mörg tæki
miklu fullkomnari en áður til aö ná
i þann afla — en samt eru sveitirnar
fisklausar, fá ekki fisk keyptan, og
gott ef ekki má á ýmsum tímum segja
hið sarna um þorpin og kauptúninviö
sjóinn- En er anhars von, er fiski-
skipin, mjólkurkýmar við sjóinn, eru
seld úr landi, eða mörg af þeim aö
minsta kosti, og engin uppörfun
kemur frá hálfu þings eða stjórnar
til að sækja björg þangað. — Það
hefði synist liggja beint viö, er vörur
útlendar hækkuðu gifurlega i veröi,
og flutningar allir milli landa urðu
erfiöir og afardýrir, aö leggja kapp
á aö framleiöa sem mestan mat i
landinu sjálfu,svo aö þaö gæti að sem
mestu leytí, meðan styrjöldin líöur
bjá, bjargast meö sínum gæöum; og
þetta er þaö, sem ófriö'arþjóðirnar
hafa frá upphafi lagt alt kapp á; þar
hafa verið tekin stór ný landflæmi
til ræktunar, áhöld og vjelar keyptar
til að flýta fyrir, og jafnvel vinnu-
kraftur úr borgunum sendur upp í
sveitirnar til aö hjálpa viö fram-
leiðsluna; alt hefur þar stefnt í þá
áttina aö! þurfa sem minst til anrtara
landa að sækja, bjargast sem mest
meö sinum gæðum.
En hjá oss hafa, eins og jeg drap
á, fengsælustu skipiti verið seld
ur landi; menn hafa losaö sig
við þau eins og þau væru ó-
magar, ekkert verið gert til þess aö
auka framleiösluna í lartdinu, ekki
einu sintn Vérið sjeð fyrir útsæÖi i
1-álg‘arÖa, eöa nokkrar ráöstafanir
veriö gerðar til að tryggja bústofninn
í sveitinni gegn fóöurskorti — ekkert
gert í þessa átt —- en talsverö útbrot
til aö ná í og kaupa dýrum dómurn
meira og minna ljelegan mjölmat frá
öörum löndum, og svo lántökubrask,
gifurlegar upphæðir, til aö sjá iðju-
lausu fólki i bæjunum fyrir ein-
hverju dundi viö störf, sem ekkert
gefa af sjer, og ekkert liggur á, í stað
þess aö beina þessum yinnukrafti
aö framleiöslu matar til sjós eða
sveita. —•
Og þá batnar ekki, Jægar til sölu
á afurðunum kemur, aö minsta kosti
afurðum landbúnaöarins; er þaö nú
ómótmælanlega sannað af einum
böfuðstaðarbúa, formanni Búnaöar-
fjelags íslands, Eggert Briem, aö
landbúnaðinn vanti nú sem svarar
50% verðhækkun á afuröir hans
til að standast. Viö heyröum eitthvað
um þaö hjer um áriö, er fyrst var
samið viö Englendinga, aö þeir
mundu vilja eöa ætla aö borga svo
afurðir okkar, aö atvinnuvegirnir
bæru sig; er nú eitt af tvennu, ef
þetta er satt, aö annaðhvort er illa
staðiö við }>essa samninga af þeiiTa
hálfu, eöa aö sendimenn þeir, sem
geröir eru út af vorri hálfu, reka
erindin slælega, og er hvorugt gott. —
Nú seljum viö úr landi tugi þúsunda
tunna af saltkjöti, dilkakjöti að
mestu, og fáum 40 aura fyrir pundið,
en kaupum, úti um landið aö minsta
kosti, ljelegt hveiti fyrir 50 au. pund-
iö; mundu þessi skifti ekki talin bú-
hnykkur í nokkru landi, og lítil upp-
bót er þaö eöa bragðbætir þó viö
heyrum að á þessum kaupum hafi
Norömenn grætt miljón króna. —
Svona standa þá um þesear mund-
ir sakir í matarlandinu okkar, þar
sem drýpur smjör af hverju strái og
fult er af fiski meö öllum gtröndum.
Sum skipin eru seld, sum standa i
naustum, aö eins nokkur gerð út af
einstökum dugnaöarmönnum. Um
tramleiðslu matar hefur til þessa ekk-
ert verið hugsaö, og ekki einu sinni
tekist aö fá viðunanlegt verö fyrir
þaö, sem fram er leitt; sveitirnar fá
nú 12 aurum minna fyrir hvert kjöt-
pund en 1916, og hefur þó öll önnur
matvara hækkað í veröi síöan. —
Hjer þarf aö taka í taumana vel og
viturlega, ef ekki á ver aö fara,
og mörgum finst að alþingi, sem nú
situr, veröi hjer eitthvaö aö láta til
sín taka.
* * *
Þegar verið er aö ljúka viö hug-
leiðingar þessar, hvisast það hingaö
aö í aðsigi sje á þinginu að lögskipa
fráfærur á þessu sumri- . Óneitanlega
er þetta spor í matarframleiðsluátt
í landinu sjálfu, spor, sem heföi átt
aö stíga fyr og líklega öðruvísi. Því
viö aö lögbjóöa þetta er víst fleira en
eitt athugavert. Þingiö verður aö
hafa þaö hugfast, aö það þarf fólk,
vinnukraft viö fráfærurnar; ekki
gerir smalinn annaö en sitja hjá, að
minsta kosti framan af slættinum, og
mörg stundin fer i mjaltirnar; ekki
er aflaö heyja á meðan; var þaö og
ein ástæðan til þess, að fráfærur
lögðust niður aö þær þóttu valda
mjög töfum frá heyskapnum, er erf-
íöara varð að fá fólk til sveitavinnu.
Þingið verður því, ef þaö lögskipar
fráfærur, að sjá sveitunum og hey-
skapnum borgiö með vinnukrafti, eöa
í öllu falli gera sitt ítrasta til þess, aö
viðunanlegt verö fáist aö sumrinu og
baustinu fyrir hross og fje, því aö
öörunl kosti má búast við aö djarft
verði sett á hey næsta haust, og er
þá sami voðinn fyrir dyrum, sem nú
var, en er aö líða hjá, fellir á skepn-
um.
En svo er hjer annars aö gæta;
hjer þarf aö fylgja meira meö. Skyrið
getum viö notfært okkur í búið, og
hugsar enginn öðruvísi en vel tií þess.
Smjör myndum viö þá hafa afgangs
heimilisþörfum — en fyrir þaö fnund-
um viö helst kjósa mat, fisk, helsr
harðfisk — og svo vinnukraft. Vald-
bjóöi þingið fráfærur, veröur það þvi
að sjá fyrir því, aö sjávarmaöurinn
beri sig eftir björginni, örfa hann til
þess. Þá gætu görnlu matarviðskift-
in milli aöalatvinnuveganna hafist á
ný-
Og væri nú, eins og þyrfti, jafn-
framt>á allan hátt hert á kálgarða-
ræktinni, mundi þetta alt í samein-
ingu suðla aö því aö landiö bjargaðist
meö sínum gæðum, og færri mat-
vörufarmana þyrfti til útlanda aö
sækja.
Jeg man vel eftir kaupstööunum,
og um þá þarf líka að hugsa; og
meö þessu væri líka hugsaö urn þá;
þeir gætu sjálfsagt margir notaö sjer
miklu meiri fisk en þeir hafa átt
kost á þessi ár; og þótt sveita- og
sjávarménn tækju upp sín matar-
skifti, nmndi sjálfsagt veröa talsvert
eftir af srnjöri handa kaupstöðunum,
ef alment yröi fært frá.
„Sálin vaknar“.
(Niöurl.)
Þessi orö komu viö manninn, svo
aö alt mikillæti hvarf. Hún var ekki
aö segja, að hann væri vondur: „Nei,
mennirnir eru ekki vondir. Jeg hef
aldrei þekt neinn vondan mann- En
heimurinn hleður utan á þá alla vega
litri ranginda-skel, af því að þeir gæta
sín ekki fyrir eigingirninni." Svo fer
Álfheiöur aö tala um Bjarna son sinn
og segir: „Jeg hef þekt hann alla
hans æfi. Jeg hef setið viö dyr sákr
hans og hlustað, stundum fagnandi,
stundum harmþrungin. Jeg hef mænt
inn á hugarlönd hans nótt cg dag,
ár eftir ár, stundum með tárin í aug-
unurn, stundum glöð, eins og þngar
jeg sá hann fyrsta skiftið í rúminu
hjá mjer. Jeg ætti aö þekkja hann.
Finst yður ekki?“ Sál ritstjórans
„drakk nú orö hennar eins og ljúf-
fengt vín. Hann haföi fengið hjart-
slátt. Það var eins og magn móöur-
ástarinnar vermdi hann allan frá
hvirfli til ilja“. „Þjer haldiö aö hann
sje vondur. Hann var einn vetur á
Noröurlandi fyrir fáeinum árum.
Barn datt ofan i vök, og það bar út
undir ísinn- Hann fleygði sjer á eftir
því. Hann náðist nær dauða en lífi.
Og barniö var lifandi í höndunum á
honum .... Og þjer haldið, aö hann
sje manndrápari!“
En þá fer ritstjórinn að sýna fram
á, aö hann hafi samt sem áöur getað
gert þettí í ölæði. En hún þóttist þess
fullvís aö svo heföi ekki getað verið.
Á hverju vissí hún þaö? — Jeg' hef
mikið talaö viö drottinn. Sjaldnast
hef jeg haft neinn annan viö aö tala.
Jeg hef talað viö hann í sólskininu.
Þá finn jeg aö jeg og aðrir smælingj-
ar hans ertim aö lauga okkur í óend-
anlegri blessun frá honum. Jeg hei
talaö við hann í rigningunum. Jeg
veit þá, að sorg hans er sorg al-
heimsins, og að hún er þyngri og
dýpri en öll veraldarinnar höf. Jeg
hef talað viö hann í storminum- Jeg
veit þá, að hann hefur mátt alheims-
ins til þess aö vernda þá, sem biöja
hann. Jeg hef talaí viö hann á nótt->