Lögrétta - 29.01.1919, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgreiCslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 5,
Reykjavík, 29. janúar 1919.
XIV. ár.
Bækur,|
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng, kaupa allir í
Bókaversl. Sigf. Eymundssonar.
Guðm. Hjaltason
kennari.
Hann andaðist á heimili sínu í
Hafnarfiröi 26. þ. m., hálfsjötugur
aö aldri. Er þar á bak a8 sjá einkenni-
legum gáfumanni og fræöimanni, og
góSum dreng, sem lengi átti við mis-
skilning a« stríöa og erfið æfikjör.
Hann var fyrsti formælandi lýðhá-
skólafyrirkomulagsins hjer á landi
og þeirrar hreyfingar, sem Ung-
mennafjelagsskapurinn hefur síSan
beitst fyrir, og æskuhugsjónum sínum
var hann trúr til æviloka.
í júlíblaði „ÓSins“ 1909 er mynd
af G. H. og æfiágrip, sem hann hefur
sjálfur skrifað. Þar segir hann svo
frá: „Jeg er fæddur á Ásbjamar-
stöðum í Stafholtstungum 1853. Ólst
þar upp, þar til jeg var 16 ára. Hafði
þar bækur nógar og nóg frjálsræöi
til aö lesa. Voru á næsta bæ gáfu-
menn miklir, sem jeg lærði margt af.
Þaðan fór jeg að Kvíakoti í Þverár-
hlíö; var þar fyrst fjögur ár hjá
móður minni og stjúpa, og svo tvö
ár eftir dauða hennar. Vann þar meira
en á Ásbjarnarstööum, en las þó alt
af: talsvert, Fjögur seinni árin, sem
Jeg var þar, fór jeg í fiskiver, fyrst
á Akranesi og síðan á Seltjarnarnesi.
Voru Seltirningar þá þegar miklir
famfaramenn. Var jeg 4 vor í vinnu
hjá bændum þar, og þeir og Jón rit-
ari styrktu mig til aS fara í lýöhai
skólann í Gausdal í Noregi. Það vai
kvæðasafn mitt, „Fjóludalur", sem
fyrst vakti eftirtekt Jóns á mjer.
Kyntist jeg þá höfuðskáldumlandsins
Xig lærSi márgt af þeim. Svo fór jeg
til Noregs' 1875 og.var 2 vetur í Gaus-
dalsskóla. Þar var kírkjuskörungur-
iiín Kristófer Bruun skólastjóri, og
skólamennirnir Matth. Skar og Frits
Hansen og skáldiS Kristófer Janson
kennarar. Björnstjerne Björnson bjó
viS skólann og hjelt fyrirlestur einu
sinni í viku fyrri veturinn. Var margt
og mikið aö læra af öðrum eins mönn-
rm. Þeir hrifu og fræddu og voru
fyrirmyndir góðar. jeg Vann vana-
Tegá norska sveitavinnu fyrsta haust-
ið o*g sumarið næsta. Fór aS halda
fyrirlestra i kaupstöSum og sveitum
•uhí háustiS næsta, og einkum voriS
og sumariS eftir. Voru þeir um land
vórt og þjóS, 70 alls. Var þeim vel
teki, haldiS fram kostum þeirra, en
breitt yfir brestina, og borgaS vel.
HaustiS 1877 fór jeg svo til Askov á
ijótlándi. Var þar viS nám 3 vetur,
og svo 4- veturinn þar bæSi viS nám
og kenslu. Vann á sumrum hjá bænd-
úm. Fór smásaman aS halda fyrir-
lestra, eins og í Noregi, og urSu þeir
Sö alls. Var þeim altaf mjög vel tek-
iS. .... Þá var jeg í Khöfn fleiri
vikur, aS skoSa söfn og garSa. Svo
i Gautaborg, Stockhólmi og Uppsöl-
um; skoSaSi lika söfn þar og kynt-
ist ýmsum merkismönnum og hjelt
þar fyrirlestra. SíSan fór jeg til Eng-
lands og skoSaSi Lundúnasöfn í hálf-
an mánuS. SafnaskoSun þessi varS
mjer altaf sannur aukaskóli. BæSi
meðan jeg var ytra, og eins eftir aS
jeg kom heim, ritaSi jeg margt um
ísland í norsk, dönsk og seinna sænsk
blöS. Og á námsárum mínum ritaSi
jeg margt í NorSanfara um danska
og norska lýSháskóla.
Fór svo heim haustiS 1881. Hjelt
fyrst nokkra fyrirlestra i Rvík og
svo á Akranesi. Svo fór jeg um tíma
til sjera Arnljóts. Reyndist hann mjer
ætíS manna best. Hjelt svo tímaskóla
þar fyrsta veturinn og fjölda fyrir-
lestra víSa viS EyjafjörS. Annan vet-
urinn hjelt jeg skóla á Litlahamri i
EyjafirSi og svo fyrirlestra hingaS
og þangaS. ÞriSja veturinn skóla í
L.aufási, og tvo næstu vetur á Akur-
eyri, og fyrirlestra jafnframt. Var
þaS í rauninni lýSháskóli, er jeg hjelt
þessa þrjá vetur, og var danskur
kennari mjer til aSstoSar tvo fyrstu
vetur þessa. Annars hef jeg altaf kent
í anda og formi lýöháskólans, haldiö
altaf fyrirlestra viS kensluna. Sjötta
veturinn hjelt jeg tímaskóla á Akur-
evri og fjölda fyrirlesta. Var þeim
jafnan vel tekiS. Margir tóku skóla
mínum vel í fyrstu, en þaS fór af meS
tímanum. Frá 1887 til 1898 var jeg
I umgangskennari íAxarfiröi ogKeldu-
hverfi. Hitti jeg þar marga ágæta
menn, er sýndu mjer inikinn sóma.
Á hverju vori, sumri og hausti, vann
í jeg hjá sjera Arnljóti og fleirum. Svo
] var jeg eitt ár viS kenslu og jarSa-
j bætur á Langanesströnd. Var þar og
; gott fólk. Og seinast 4 ár viS sömu
störf á Langanesi. Var þar í fyrstu
íullgott útlit fyrir kenslustarfiS. En
ekki þreifst unglingaskóli sá, er jeg
: stofnaði þar. Sveitin strjálbygS, sam-
: tök lítil 0. s. frv., líkt og í Eyja-
firöi. ....
Svo fór jeg til Noregs um haustiS'
1903 meS konu og dóttur. ÞaS gerSi
jeg þó eigi aS gamni mínu. Var þar
5 ár og gekk miklu betur en jeg bjóst
viS. Þar hjelt jeg 550 fyrirlestra í
170 ungmennafjelögum og 50 fyrir-
lestra á 10 skólum. Voru þeir bæSi
urn almenn og íslensk efni. RitaSi
jeg líka eins og áöur um Island í
norsk blöS og tímarit. Leið okkur af-
bragðsvel íNoregi og fólki fórst mjög
drengilega við okkur. Var og þarvera
ckkar nýr lærdómsskóli. Svo vorum
viS nu síöasta áriS í Danmörk; hjelt
jeg þar 120 fyrirlestra, mest um Is-
Tand. Reyndust Danir okkur einnig
mjög vel, og er margs góös aS minn-
ast þaSan.“
Þannig hefur G. H. sjálfur sagt
frá æfi sinni fram til síöasta áratugs-
ins. Þegar hann kom úr síðari utan-
för sinni, settist hann aS hjer sunnan-
lands og átti eftir þaS heimili í Hafn-
arfiröi. Haföi hann komiö sjer þar
upp húsi og ræktaö þar nokkuS í
kring. En lengstum var hann í fyrir-
lestraferöum til og frá um land, oft
fyrir Ungmennafjelögin, eða fyrir
AlþýöufræSslu Stúdentafjelagsins,
og dálítinn styrk haföi hann á fjár-
lögunum til þessa. Hefur hann aS
öllum jafnaöi sagt frá þessum ferSa-
lögum sínum hjer í blaöinu. Honurn
var vel tekið úti um sveitirnar, og
fyrirlestrar hans voru fróðlegir og
áheyrilegir, og hafa án efa haft góS
og vekjandi áhrif. Hann var ekki
dýrseldur á vöru sína, og sparaöi sem
rnest hann gat allan kostnaö á ferða-
lcgum sínum; fór jafnan fótgang-
andi, nema þegar góöir menn skutu
undir hann hesti, og kannast lesendur
I-ögr. viS þetta af ferðasögum hans.
NokkuS er prentað úr fyrirl. hans,
t.l og frá, en megnið mun þó óprent-
að. Frá yngri árum hans eru til eftir
hann nokkur skáldrit: „Fjóludalur",
„Melablóm", „Jökulrós" og ,.,Dala-
rósir“, og eru í þeirn kvæSi og smá-
sögur. Á síSari árum fjekst hann ekki
mikiS viö skáldskap. í blöð og tíma-
rit skrifaöi hann alt af ööru hvoru
cg geyma norSanblöðin og „Austri“
margar greinar eftir hann frá dvalar-
árum hans í NorSurlandi, en eftir að
hann settist að hjer sunnan lands,
skrifaSi hann mest í Lögrjettu, Skóla-
blaðið og KirkjublaðiS. Þó birtust
greinar frá honum i Vestra ekki alls
fyrir löngu.
G. H. var lengi vanþakkaS starf
hans og vilji til þess, aS láta gott af
sjer leiSa. I eigingjörnum tilgangi
vann hann aldrei. En eins og þegar
er sagt, styrkti Alþingi fyrirlestra-
starf hans á síöari árum. Sá styrkur
var ekki hár, en kom honum þó aS
góðu haldi. Nú væri þaS fallega gert,
en þó ekki nema maklega, að þingiS
ljeti ekkju hans, sem er fátæk og
hnigin að aldri, njóta styrks áfram.
Þau áttu tvær dætur, sem voru heima
hjá þeim, og er önnur þeirra um tví-
tugt, en hin er enn á barns aldri.
ÞriSja barniS, dreng, mij.u þau fyrir
fáum árum.
Samdráttur
með íslensku og dönsku kirkjunni.
Undanfarin ófriöarár hafa Noröui-
landaþjóSirnar í meövitund um sam-
eiginlega yfirvofandi hættu á ýmsa
vegu tekið höndum saman til nánara
sambands og meiri samvinnu en áSur.
Er slíkt ekki nema skiljanlegt um
þjóðir, sem á eldri tímum hafa átt
svo mikiö saman aS sælda og veriS
svo nátengdar að ógleymdu því, aS
þær eru allar af einum ættstofni runn-
ar. Sá samdráttur með Norðurlanda-
þjóðunum, sem með þessum hætti er
byrjaður, kynni aS reynast ein af
heillaríkum afleiöingum ófriöarins
fyrir þessar þjóSir á komandi tíð, þvi
aö vonandi er, að þar verð ekki látiö
staðar nema viS byrjunina eina.
Þessi þjóða-samdráttur hefur ofur-
eSlilega leitt til samdráttar meS þjóö-
k i r k j u m þessara landa. Þar eru
vitanlega áhrifamestir gerendur (fak-
torar) í þjóSlífi hvers rikisins fyrir
sig, og ræSur þá að líkum, hver styrk-
ur þeim væri í nánara sambandi sín
á milli og samvinnu, jafnhægt og þar
er um vik að öSru leyti, sökum ná-
skyldra þjóöartungna, náskyldrar
menningar og sameiginlegra sögu-
legra minninga á ýmsan hátt, auk
hinnar landfræöilegu afstööu þeirra.
sin á milli.
ViS umræður þær, sem um þetta
hafa orðið, hefur talið einnig borist
að hinni íslensku þjóökirkju og mönn-
um brátt orSiö þaS ljóst, aS þar væn
e k k i aS ræöa Urn einn hluta hinnar
dönsku kirkju, sem margir hjeldu,
beldur um sjálfstæða þjóðkirkju,
vegna alveg sjálfstæðrar sögulegrar
þróunar hennar. Væri þvi ekki nema
sjálfsagt, aS hún ætti sjer fulltrua
í stjóm þess „sambands til nánari
samvinnu með þjóðkirkjum Norður-
landa“, sem myndast hefur, enda hef-
ur oss borist tilboð þess efnis, og
því veriS vel tekiö.
Við hreyfingu þessa, sem hinn á-
hugamikli erkibiskup Svía, dr. theol.
N. Söderblom, hefur veriö aðalhvata-
maður að, hafa svo aftur Danir vakn-
aS til nánari athugunar á því, hversu
þeir hafi á liöinni tíS rækt þær skyld-
ur sínar viS hina íslensku kirkju, er
af þjóðasambandinu stjórnlega leiddi,
og við það sannfærst um, að hjer væri
urn allátakanlegar vanrækslusyndlr
að ræða af þeirra hálfu.
Þegar áður en sambandsmálið var
til lykta leitt, var tekið að bóla á all-
sterkri löngun með Dönum til
nánari kynnla og nánari samvinnu
með sambandsþjóðunum á kom-
andi tíð, er leiddi meöal annars til
þess, að „dansk-íslenska fjelagið“
myndaðist fyrir þrem árum. Nú er
deilumálin hafa verið svo farsællega
til lykta leidd, er Dönurn orðið það at
skiljanlegum ástæðum enn meira á-
hugamál en nokkru sinni áður, að.
sambandið með þjóðunum verði virki-
legt frambúSar-samband, og skilst
þeinr nú, að besta tryggingin fyrir
því sje, að hið lögfesta þjóðasam-
band verði verulegt s a m ú ö a r-
s a m b a n d. Ein lítil grein á þvj
óskatrje er áformuð tilraun af Dana
hálfu tii aö efla samúSar-samband
meS þjóöunum á grundvelli
kristindóms og kristilegs
safnaöarlifs, sem vikiö er að
í hinu vinhiýja kveöju-ávarpi danskra
kirkjumanna til íslensku kirkjunnar,
því er prentaS var í næst-siSasta tölu-
blaði „Lögrjettu“.
ViS þaS aS kynnast högum vorum
betur en áSur, heíur kirkjuiega hugs-
andi Dönunr — eins og tekiö var
fram, — oröið þaö ljóst, aö þar sje
ein af rnörgum vanrækslusyndum
þeirra í sambúðinni viS oss á liSn-
um tímum, hversu þeir hafi aö miklu
leyti látiS ósint kristindóms- og
kirkjumálum Islendinga. Þeir hafi
þar hvorki látið íslendingum þann
stuðning i tje, sem þeim hafi
veriS skylt, sem kristinni þjóS, nje
heldur gert neitt til þess aS kynn-
ast þeim andlegum fjársjóöum, sem
gefnir væru islenskri kristni, og færa
sjer þá i nyt sjer til uppbyggmga:
á sama hátt og þeir hafi álitið sjer
skylt aö kynnast og notfæra sjer and-
lega fjársjóSu ýmsra annara, og fjar-
skyldari, þjóöa.
Þeir, sem eiginlega hafa vakiö þá ’
hreyfingu, sem hjer ræðir um, eru
prestarnir ÞórSur Tómasson
i Horsens (sá hinn sami, er átti grein-
ina, sem Lögr. flutti i haust, „Aö
viröa og elska ísland“, i 44. tölubl.)
og A r n e M ö 11 e r, sem báðir eru
af íslensku bergi brotnir í aöra ætt.
Hinn síSarnefndi mun þó aö því leytl
eiga frumkvæöiö hjer, aö hann verður
fyrstur Dana, til þess aö fræða landa
sina um íslenskt kirkju- og kristin-
dómslíf i fortíS og nútíö meS ritgerð-
um og fyrirlestrum. ítarlegustu rit-
gerS hans um þaS efni er aS finna í
bókinni „Island“, sem dansk-islenska
f jelagið gaf út fyrir skemstu: „Kris-
tenliv og Folkelighed“. ÁSur hafði
hann ritaS góöa grein urn svipað efni
í danska guSfr.tímaritinu: „Teologisk
Tidskrift". Sjerstaklega hefur Möller
presti orSiS starsýnt á þau tvö stóru
ljós íslenskrar kristni, Hallgrím Pjet-
ursson og Jón Vídalín. Telur hann
þaS ganga hneyksli næst, hve Dönum
hafi verið svo að segja meS öllu ó-
kunnugt um þá menn báða, sem nvoy
á sínu sviöi gnæfi hátt yfir samtíö-
armenn sína á NorSurlöndum, hinn
fyrnefndi sje vafalaust meðal fremstu
sálmaskálda kristninnar og hinn siö-
arnefndi einn af rnestu og einkenni-
legustu kennimönnum Norðurlanda á
sinni tíS. í fyrirlestri, sem Arne Möl-
ler flutti í Slagelse í byrjun næstliS-
ins árs, vekur hann Iika rnáls á því,
hve æskilegt væri, að komist gæti á
fót nánara samband meö safnaðarlýö
beggja þjóðanna, Dana og íslendinga,
báöum til örfunar og blessunar; því
aS svo einkennilegt sje íslenskt
kirkju- og kristindónislíf, einnig á
vorum timum, aö ýmislegt megi af
því læra, svo ólíkt sem það sje dönsku
kirkju- og kristindómslífi. „Því að
þess verðurn vjer ávalt að minnast,
ef vjer viljum verða hvorir öðrum
aS einhverju liði, að íslensk lund lítur
alt öSru visi á hlutina og verður á
alt annan veg hugfanginn af þeim en
hin danska. Afstaöa þeirra til lífs-
spurninganna miklu getur því veriS
svo ólíks eölis, þótt hjörtu beggja
búi aö sama fjársjóðnum. Innan ís-
ltnskrar kristni er löngunin til aö
s k i 1 j a hlutina tillölulega ríkari en
hjá Dönum, og jafnframt meira af
dulræðri þrá og tilhneiging til að
dragast að hinu dularfulla, sem felst
að' baki því, sem vjer skiljum. Hisp-
ursleysiS og innileikinn er aftur það,
er sjerstaklega einkennir trúarlíf
Dana. Nánari kynni af■ trúarlifi ís-
lendinga mundi hjálpa Dönum til
bvorstveggja í senn, að koma auga á
hvað þá vantar, og að meta að verð-
leikum það sem þeim sjálfum er gef-
ið.“
Annars er það Þórður Tómasson.
sem sjerstaklega hefur unnið að þvi,
cð vekja áhuga kristinna samlanda
sinna á að koma á fót nánara sam-
bandi með danskri og íslenskri kristni
en átt hefur sjer stað hingaö til. Og
fyrir hans tilmæli var hófanna leitað
á síðustu sýnódus, um undirtektir
manna hjer heirna þvi viövikjandi
En þær undirtektir reyndust hjer hin-
ar bestu, þótt menn rendu, á því stigi
málsins, enn blint í sjó um hvaS tyi-
ir mönnum vekti í einstökum atriö-
um, og hvernig þeir hugsuðu sjer
sambandiS í framtíSinni. BæSi meS
fyrirlestrum, sem sjera ÞórSur hef-
ur flutt víSa um Danmöku, og meS
blaðagreinum (lengsta og ítarlegasta
greinin er prentuS i „Præsteforening-
ens-Blad“ í sumar, 15., 16. og 17.
tölubl.), hefur hann leitast við, aS
skýra máliö sem best, sjerstaklega
fyrir kennilýðnum, og lætuf hann hiS
besta yfir undirtektunum, sem máliS
hafi fengiS undantekningarlaust al-
staSar, þar sem þaS hafi verið flutt.
Árangur þessarar viöleitni sjera Þórð-
ar á aS vekja áhuga á þessu máli, er
rnyndun nefndar þeirrar, sem kveöj-
una sendi, sem prentuö var í næst-síS-
asta blaSi, og hefur sú nefnd nú tek-
iS málið að sjer. — Meöal mætra
manna og þjóðkunnra, sem sæti hafa
tekiö í nefndinni, auk forgöngaimann-
anna, skal sjerstaklega bent á bisk-
upana tvo, Ostenfeld (formann nefnd-
arinnar) og Ludwigs, prófessor dr.
Ammundsen, stiftsprófast H. Hoff-
meyer og ungmennafjelags-framkv,-
stjórann, Gunner Engberg, sem allir
eiu meö þektustu kirkjumönnum
Dana á nálægum tíma. Af löndum,
búsettum ytra, eru í nefndinni þeir
siera Magnús Þ Magnússon, sjera
Haukur Gíslason og ungfrú Ingibjörg
Ólafsson, sem meS starfi sínu innan
kristilegs fjelagsskapar ungra kvenna
í Danmörku hefur áunniS sjer mikiS
traust og verðskuldaS álit þar í landi.
Innan aSalnefndarinnar hefur verið
valin sjerstök undirnefnd eSa fram-
kvæmdarnefnd. Hana skipa þeir:
Hoffmeyer stiftsprófastur, H. Skat
Rördam kennaraskólastjóri, ungfrú
Ingibjörg Ólafsson, sjera Haukur,
sjera ÞórSur Tómasson og forlags-
bóksali Fr. Gad. MeS nafninu
„Dansk-islandsk Kirkeudvalg" —
dansk-íslensk kirkjunefnd — er gefiS
til kynna, aSalmarkmiS þessarar
nefndarsetningar: aS vinna aö nánara
ssmbandi meS dönsku og íslensku
kirkjunni á komandi tíS. Og megin-
hvötin er lifandi tilfinning fyrir því,
aS andlega sambandiS á grundvelli
kristnu trúarinnar og kirkjulífsins.
sem heföi átt aö flytja og getað flutt
báðum aðiljum varma og innileika
bæði í kirkjulegu og þjóðlegu tilliti,
hafi und^nfariS veriS óhæfilega illa
rækt af hálfu dansks safnaöarlýðs,
er í því efni hafi sýftt af sjer óverj-
andi hálfvelgju og sk'éytingarleysi. Er
það nú ósk allra hlutaöeigenda, að
breyting rnegi á þessu verða, báðurn
málspörtum til blessunar og þaS jafn-
íramt von þeirra, að slíkt andlegt
samband með kirkjulýð beggja þjóða
megi einnig verSa til þess aS ein-
hverju leyti, aS tryggja sambandið í
öSrum efnum og gera sambúðina báS-
um þjóðum sem ánægjulegasta.
Hvað fyrir nefndinni vakir, mun
rnega ráöa af áðurnefndri grein í
blaði danska prestafjelagsins.
Þar er fyrst og fremst tekið fram
með áherslu, aS hjer eigi e k k i að
fara að reka neitt trúboð; því að
trúboösrekstur innan vjebanda annai*
kirkjufjelags (þjóökirkju) sje blátt
áiram móðgun viS það. Danir mundu
fyrir sitt leyti aldrei taka því með
þökkum, að aðrir en þeir sjálfir færu
að reka trúboð innan dönsku kirkj-
unnar. Því næst er tekið fram, að
ekki sje heldur aS ræöa um aö gróð-
ursetja á ísfondi neina af „stefnum'’
dönsku kirkjnnar; enda mundi slíkt
a'drei blessast, svo ólíkur sem jarð-
vegurinn er. Það samband, sem ræða
sje um að koma á með dönsku og ís-
lensku kirkjunni, eigi aS vera ná-
kvæmlega sama eölis og samband
það, sem unnið hefur verið að að
korna á með dönsku kirkjunni og
systurkirkjunum í Noregi og Sví-
þjóð. AS eins sje slíkt lifandi sam-
band viS íslensku kirkjuna enn eöli-
legra, svo náið sem sambandið með
Dönunr og íslendingum hafi verið um