Lögrétta - 25.02.1919, Blaðsíða 1

Utgefandi og ritstjóri:
ÞORST. GISLASON.
Þinghotsstræti 17.
Talsími 178.
GRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 9.
Reykjavík 25. febrúar 1919.
XIV. ár.
V ölundar-hlutabrj ef.
Handhafar hlutabrjefa nr. 127 — 130 — 131 — 238 og 356 i hluta-
fjelaginu „V ö I u n d u r“ eru hjer með mintir á að sýna hlutabrjef sín á
skrifstofu fjelagsins, og er áríðandi að þeir geri þetta sem allra fyrst.
Reykjavik í febr. 1919.
Fjelagsstjérnin.
I. S. í.
í. s. t.
verður haldinn í Iðnó (uppi) sunnudaginn þ. 27.
apríl 1919, kl. 2 e. h.
Dagskrá samkvæmt 11. gr. fjelagslaganna.
Fulltrúar verða að mæta með kjörbrjef.
Stjórnin.
aS þetta þjóðasamband beiti sjer gegn
nokkrum einstökum í framtið. Það
ætlar engan að útiloka. En þar sem
það verður stofnað af þeim þjóðum,
sem beitt hafa sjer fyrir verndun
rjettarins, þá ætla þeir a‘ð ráða lög-
um þess og fyrirkomulagi. Þjóða-
sambandið mun setja reglur, sem nú-
verandi og eftirkomandi meðlimir
þess beygja sig fyrir, og helsta mark
þess og mið verður, að koma, að svo
miklu leyti sem unt verður, i veg
fyrir ný stríð, og það mun af fremsta
megni reyna að skapa virðingu fyrir
þeim friði, sem þið eigið að semja.
Með því að skapa nýtt fyrirkomulag
í heiminum, verðið þið við brýnustu
þörfum mannkynsins, sem nú á eng-
ar heitari óskir en þær, að þjóða-
sambandið megi vernda það gegn
hugsanlegri íkviknun, er skapi nýtt
siðleysisbál. Ódauðleg sæmd mun
atriði og ætli ekki að hreyfa því máli
framar. •— Annar enskur blaðamaður
segir það í byrjun friðarþingsins, að
hann hafi fengið fulla vissu fyrir, að
Frakkar ætli ekki að sækjast eftir
Kínarhjeruðunum, eins og þó sje
haldið af sumum i Englandi. Aftur
á móti sje það afgert mál, að Elsass-
Lothringen lendi til Frakklands, og
liklega fái það einnig Saar-dalinn, en
þar eru kolanámur rniklar og járn-
námur. Þeir styðji kröfur sínar tíT
hans við söguleg rjettindi, sem yngri
sjeu en þau rjettindi, sem Pólverjat
byggi á sumar þær kröfur sínar til
landa, sem bandamenn ætli að taka
til greina. En þótt Frakkland ekki
heimti yfirráð yfir Rínlöndunum, þá
heimti það tryggingu fyrir því, að
Þjóðverjar haldi þar ekki her og
byggi þar ekki vígi, sem Frökkum
geti staðið hætta af. Þessi hjeruð
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32-
—o—■
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir 1
Bókaversl. Slgf. Eymundssonar.
Stríðslokin.
Friðarþingið.
Dagana áður en friðarþingið kom
saman í París 18. jan. höfðu gengið
fregnir um, aö skoðanamunur væri
milli fulltrúa hinna ýmsu þjóða, sem
þar áttu að koma saman, og hann
ekki lítill um sum veruleg atriði. Það
hjet svo, er stríðinu var hætt, að hin-
ar oftnefndu 14 greinar, sem Wilson
forseti setti fram í ræðu 8. jan. 1918,
gætu fullnægt báðum málsaðilum sem
grundvöllur væntanlegra friðarsamn-
inga. Bæði bandamannastjórnirnar og
miðveldastjórnimar höfðu lýst yfir,
að þær fjellust á að byggja á þeim.
En frá Englands hálfu höfðu þó kom-
ið fram athugasemdir við eitt af að-
aiatriðunum hjá Wilson, frelsið á höt-
unum, og vildu Englendingar fá að
skilja ummæli hans um það atriði á
sinn hátt, og Clemenceau hafði kom-
ið fram með athugasemdir við hug-
myndir Wilsons um þjóðabandalagið,
er þóttu sýna, að fyrir Frökkum vekti
ekki að eins það, að fá bætur ýyrir
ófarir sínar 1871, heldur einnig að
koma í veg fyrir, aö Þjóðverjar gætu
síðar náð sjer niðri fyrir það, sem
gert yrði 1919. Það þótti sýnilegt,
þegar áður en friðarþingið kom sam-
an, að Wilson hefði slakað til fyrir
Englendingum í málinu um frelsið á
liöfunum, en hitt var sagt, að við
stofnun þjóðabandalagsins hjeldi
hann fast, og gæti ekki komið svo
heim aftur, að hann hefði ekki fengið
því máli framgengt. Þriðja ágrein-
ingsefnið var og komið upp, en það
var um afstöðu friðarþingsins til Bol-
sjevíkastefnunnar og Rússlands. Um
það mál voru þeir Pichon, utanríkis-
ráðherra Frakka, og Lloyd George
ekki á eitt sáttir. Lloyd George vildi
. fara hægt í afskifti af Rússlandi og
óttaðist mótstöðu frá verkmanna-
flokknum enska. Svo var og skoð-
anamunur milli Wilsons Og hinna á
því, hvernig snúist skyldi við Bol-
sjevíka- eða Spartacusmanna-hreyf-
ingunni í Þýskalandi. Wilson áleit,
eins og Erzberger, að best yrði reist
rönd við þeirri hreyfingu með þvi,
að bæta úr neyðinni í Þýskalandi, en
þeirri skoðun var mótmælt, einkum
fra halfu Frakka, að því er virðist. !
Áður en friðarþingið hófst, hjeldu !
aðalfulltrúar stórveldanna 5, sem þar
áttu hlut að máli, marga fundi. A
•þeim voru þeir Lloyd George og Bal-
four fyrir Englands hönd, Clemen-
ceau og Pichon fyrir Frakkland, Wil-
son og Lansing fyrir Bandaríkin, Or-
lando og Sonnino fyrir ítalíu, en 5.
Slórveldið var Japan. Á þessum fund-
um var fyrst og fremst rætt um fram-
lenging vopnahljesskilmálanna og var
Foch hershöfðingi að sjálfsögðu einn-
ig við þær umræður. Eins og kunn-
ugt er, voru bandamann þar harðir
í kröfum og Foch skeytti ekkert um
hin hörðu mótmæli frá Erzberger.
Síðan var rætt um afvopnun heranna
og um afstöðuna til Rússlands, án
þess að samkomulag næðist um hana.
Svo var rætt um skipulag friðar-
þingsins og ákveðið, að Bandaríkin,
F.ngland, Frakkland, ítalía og Japan
skyldu eiga þar 5 fulltrúar hvert,
Ástralía, Kanada, Suður-Afríka og
Indland 2 fulltrúa hvert, Brasilía 3,
Belgía, Kína, Grikkland, Pólland,
Portúgal, Czekoslafneska lýðveldið,
Rúmenía og Serbía 2 hvert, Síam,
Cuba, Guatemala, Haiti, Honduras,
Liberia, Nicaragua og Panama 1
hvert. Svo skyldi og Montenegró síð-
ai fá 1 fulltrúa. Þetta ákvæði var birt
15. janúar og mætti þegar miklum
mótmælum. í Belgíu kom fram óá-
r.ægja út af því, að henni voru ætlað-
ir aö eins 2 fulltrúar, og í Frakklandl
kom fram óánægja út af því, að enska
ríkiö fengi of marga fulltrúa.. Voru
þá gerðar þær breytingar, að Belgía
og Serbía fengju 3 hver, og nýja
Arabíuríkið Hedjaz 2. Svo vakti það
óánægju, aö ákveöiö hafði verið, að
ekki mætti opinberlega birta umræð-
urnar á friðarþinginu, heldur að eins
þá útdrætti, sem fram kæmu í opin-
berum tilkynningum. Var þvi ákvæði
síöan breytt, er blöðin mótmæltu því
fastlega, en jafnframL ákveðið, að
fundirnir yrðu stundum haldnir fyrii
luktum dyrum. Loks vakti það óá-
nægju í Frakklandi, að franska skyldi
ekki vera viðurkend aðalmál fundar-
ins, en fyrirkomulagið er þannig, að
öllum ræðum, sem fluttar eru á þing-
inu, er jafnótt snúið annað hvort á
frönsku eða ensku.
Friðarþingið hófst, eins og áður
hefur verið frá sagt, 18. janúar, og
var sett kl. 3. Blaðamaður einn segir
svo frá, að Wilson forseti hafi kom-
iö til fundarstaðarins 15 mínútum áð-
ur en byrja skyldi, brosandi, eins og
lians sje venja, og heilsandi til beggja
bliða, er mannfjöldinn fagnaði komu
h.ans. Blaðamennirnir stöðvuðu ferð
hans og tóku af honum ljósmyndir
og lifandi myndir, og altaf brosti
hann. Svo leiddi Pichon ráðherra
hann inn í salinn. Pioncaré forseti
kom kl. 3 og setti þigið með ræðu.
Fulltrúarnir, sem saman voru komn-
ir, voru 72. Þeir hlýddu standandi
á ræðu forseta. Hægra me|gin við
b.ann stóð Wilson, en Lloyd George
vjnstra megin. Bannað hafði verið,
að látiö væri í ljósi af áheyrendum i
fundarsalnum meðhald með ræöu-
ntönnum, eða andstaða gegn þeim
meðan þeir töluðu eða að umræðun-
um loknum. Þegar forsetinn hafði
lokið máli sínu, settust allir niður, en
túlkurinn reis upp og þýddi ræðuna
á enslcu. Það er sagt, að hann hafi
verið 5 mín. fljótari með þýðinguna
en forsetinn með ræðuna, og var hún
þó stutt. Að því búnu fór forsetinn
burt og kvaddi alla með handabandi.
Fundarmenn sitja kringum skeifu-
rnyndað borð og túlkurinn situr inni
í skeifunni. Clemenceau gekk nú til
forsetasætisins sem fundarstjóri til
bráðabirgða en Wilson bað sjer fyrst-
ur hljóðs og stakk upp á, að Clem-
enceau yrði kosinn forseti þingsins.
Sagði hann mörg hrósyrði um fjör
hans og dugnað, þrátt fyrir ellina.
Þar næst stóð Lloyd George upp,
mælti fram með tillögu Wilsons og
1 bar enn meira lof á franska forsætis-
| ráðherrann, fyrir æskufjör hans. —
Sonnino barón hinn ítalski tók í sama
streng, og síðan var Clemenceau í
■einu hljóði kosinn forseti þingsins.
Hjelt hann þá ræðu og þakkaði, en
skýrði svo frá, að fyrsta mál á dag’
skrá væri: Ábyrgð upphafsmanna ó>
friðarins, og sagði, að útbýtt yrði
meðal þingmanna álitsskjali, sem
samið væri af merkum lögfræðingum,
snertandi ábyrgð og hegningu Vil-
hjálms fyrverandi keisara. Svo var
fundi slitið kl. 4^3^ Gg hafði hann að
eins staðið yfir rúml. xy2 klst.
Aðalatriðin í ræðu Pioncaré forseta
eru þessi: Hann þakkaði fyrir, að
íriðarþinginu hefði verið valinn fund-
arstaður í París, og kvaðst líta svo
á, að með því væri heiðrað það land-
ið, sem mest hefði fundið til þrauta
ófriðarins. Engin’ af þeim þjóðum,
sem fulltrúa ættu á þessu þingi, ættu
nokkurn þátt í þeim órjetti og óhöpp’
um, sem yfir hefðu dunið. Miðveldin
ættu sökina. Þau hefðu af illum og
óhreinum hvötum ráðist á Serbiu, og
þau hefðu brotið hátiðlegar skuld-
bindingar, er þau brutu undir sig
Belgiu til þess að ryðja sjer braut
inn að hjarta Frakklands. Þetta
hvorutveggja væru ógleymanleg of-
rikisverk, serd England, Frakkland
og Rússland hefðu risiö á móti. Sið-
an mintist hann á hluttöku Japans,
ílalíu, Rúmeníu, Grikklands, Portú-
galt og Kína i striðinu, og síðan
Bandarikjanna og annara rikja vest-
an hafs, og sagði, að þaö hefði ver-
ið „hin afskaplega metorðagirnd"
Þýskalands, sem sameinað hefði svo
margar þjóðir til mótstöðu gegn því.
Hann fór miklum lofsorðum um það,
að Ameríka Evrópudóttir hefði stigið
yfir um hafið til þess að frelsa móður
sina frá auömýking þrældómsoksins
cg til þess, aö frelsa menning heims-
ins. Bandarikjaþjóðin hefði viljið fá
enda bundinn á þá stærstu skömm,
sem nokkru sinni hefði saurgað ár-
bækur mannkynsins. Margar undir-
okaðar þjóðir hefðu á stríösárunum
leitað hjálpar til bandamanna, svo
sem Pólverjar, Czeko-slavar, Jugu-
slavar og Armenir, og væru banda-
menn verndarar þjóðlegs frelsis
þeirra. Nú væri mikið verk fyrir
höndum, uppskera sigurvinninganna.
Ákveðið væri, að veita að eins fyrst
um sinn fulltrúum bandamanna að-
gang aö friöarþinginu, og svo full-
trúum frá þjóðum, sem hlutlausar
hefðu verið, ef þau mál, sem fyrir
lægju, snertu þær sjerstaklega. Það
hefði verið álitið rjettast, að banda-
mannaþjóöirnar kæmu sjer fyrst
saman innbyrðis um friðarskilmálana,
áður en þeir væru lagðir fyrir full-
trúa þeirra þjóða, sem þær hefðu í
sameiningu barist á móti, hinni góðu
baráttu. Sú samúðartilfinning, sem
ríkt hefði meðal bandamannaþjóð-
anna á ófriðartímunum og að lokum
fært þeim sigurinn, ætti einnig að
líkja hjá þeim áfram, meðan á frið-
arsamningunum stæði, og eftir að þeir
væru komnir á.
í ljósi þeirra sanninda, sem Wilson
forseti hefur svo göfugmannlega gerst
formælandi fyrir ætlið þið að leysa
úr þvi máli, sem ykkur hefur verið
falið, sagði ræðumaður, og sneri máli
sínu beint til þingmannanna. Þið ætl-
ið að eins að leita rjettlætisins, hvort
sem um er að ræða landayfirráð, fjár-
hagsmál eða önnur hagfræðileg efni.
Rjettlætið heimtar fyrst og fremst
endurreisn og bætur fyrir hönd þeirra
þjóða og einstaklinga, sem rænd hafa
verið og orðið fyrir illri meðferð.
Rjettlætið heimtar einnig refsingar
þeirra, sem sekir eru, og tryggingar
fyrir því, að sá andi, sem þeir unnu
í, verði ekki endurvakinn. En rjett-
lætið bannfærir drauminn um land-
vinninga og hermenskuvald. Sú tíð er
nú liðin, er stjórnmálamennirnir gátu
komið saman og sett ríkjunum tak-
mörk frá sætum sínum við borðið.
Ef nú eiga að breytast takmarkalin-
urnar á heims-landabrjefinu, þá fara
þær breytingar fram í þjóðanna nafni
og með þeim skilyrðum, að þið sjeuð
hjer þeirra talsmenn og sýnið fulla
virðingu jafnt rjetti hinna smærri
sem hinna stærri þjóða, til þess aö
ráða sjálfar örlögum sinum og sætta
þá sem heima fyrir hjá þeim verða i
minnihluta í þjóðernismálum og trú-
ínálum, við þessar grundvallarreglur.
Þið munuð að sjálfsögðu reyna aíj
trygRH efnaleg og siðferðisleg til-
veruskilyrði allra þeirra þjóða, sem
nú mynda eða endurreisa sjerstök riki
undir ykkar forsjá, allra þeirra þjóða,
sem þið hafið nú staðfest, eða ætlið að
staðfesta, að frjálsar skuli vera. Þið
munuð ekki skapa þeim sjálfstæði
að eins til þess, að dæma þær til
dauða rjett á eftir. Þið viljið skapa
í heiminum svo mikið samræmi sem
auðið er, og samkvæmt hinni 14. af
þeim grundvallargreinum, sem í einu
hljóði hafa verið samþyktar af banda-
mannaríkjunum, munuð þið stofna
þjóðasamband, er verða mun æðsta
trygging gegn nýrri árás á rjettindi
t þjóðanna. Það er ekki ykkar ætlun,
fylgja nöfnum þeirra þjóða og
manna, sem bundist hafa bróðurlegri
samvinnu til þess að koma i veg fyrir
ófrið i heiminum framvegis.
Fyrir 48 árum, 17. janúar 1871, var
þýska ríkið stofnað i höllinni í Ver-
sölum af innrásarhernum. Það var
vigt með ráni tveggja franskra hjer-
aða, var því pestsjúkt frá upphafi, og
fyrir misgrip stofnendanna endaði
það í svívirðingu. Þið, herrar mínir,
eruð hjer saman komnir til þess að
ráða bætur á því böli, sem það hefur
valdið, og til þess að hindra endur-
tekning þess. Þið haldið nú framtið
heimsins í ykkar höndum. Þið takið
til ykkar alvarlega starfs, en jeg skil
viö ykkur og lýsi friðarþingið i París
sett.
Sjálfsagt hefðu fulltrúar miðveld-
anna, ef þeir hefðu fengið að vera
viðstaddir á þessum fundi, haft margt
að athuga við ræðu franska forsetans.
Enskur blaðamaður, sem er í París
í byrjun friðarþingsins, segir að
skoðanamunur töluveröur eigi sjer
stað um tvö höfuðatriði: matvöru-
útveganir handa Þýskalandi og skaða-
bótamálið. Úr fyrra atriðinu muni
rætast, en útlit sje fyrir að hitt valdi
vandræðum. Wilson hafi alt af haldið
því fram, að Þjóðverjar verði að bæta
alt það tjón, sem stafi af hernaði
þeirra, en hann virðist fastur á því,
að frekari bóta verði ekki krafist.
Fulltrúar Englands sjeu honum meira
og minna fylgjandi i þessu, þótt þeir
tali ekki margt um það. En frá
Frakka hálfu hafi verið lagður fram
reikningur, sem þeir vilji byggja á
skaðabótakröfur sínar, og þar sje
margs konar tjón og tap tekiö með í
reikninginn. Englendingar hafi engan
slíkan reikning gert, en þingmenn
þeirra hafi við hinar nýlega afstöðu
kosningar verið kosnir með þeirri
skuldbindingu, að þeir skyldu krefj-
ast stríðskostnaðarins af mótstöðu-
mönnunum. Um frelsið á höfunum
segir þessi blaðamaður, að útlit sje
fyrir, að það komi alls ekki til um-
ræðu. Wilson muni alveg hafa fallist
á skoðanir ensku stjórnarinnar á því
muni því eiga að verða hlutlaust belti
til varnar Frakklandi gegn árásum að
austan. Foch hershöfðingi hefur líka
sagt í viðtali við amerískan blaða-
mann, að Rín eigi einmitt að vera
þröskuldurínn, sem hindri Þjóðyerja
frá að gera það aftur, sem þeir geröu
1914. Við ætlum því aö halda vörð
við Rín, sagði hann. í viðtali við
franskan blaðamann sagði hann, dag-
inn sem friðarþingið var sett, að ef
Þjóðverjar hjeldu ekki vopnahljes-
samningana, þá segði hann vopna-
hljenu þegar í stað slitið. En þeir
gerðu það að svo miklu leyti sem þeir
gætu. Að eins væri eftir að afhenda
nokkuð af járnbrautarflutningatækj-
um, en í þeim efnum ættu þeir við
inikla erfiðleika að striða. En nú
herði jeg fast að þeim, þrátt fyrir óp
þeirra, og bráðum munu þeir hafa
uppfylt allar kröfur,
V opnahljessamningarnir.
Nokkuð hefur hjer í blaðinu áður
verið skýrt fráþófinuumframlenging-
ar vopnahljesins. Það var í annað sinn
framlengt 17. janúar og þá um einn
mánuð. Erzberger er formaður vopna-
hljesnefndarinnar þýsku. Umræðurn-
ar um framlengingu fóru fram í Trier,
í vagni Fochs hershöfðingja. Frá að-
alatriðunum, sem þar komu fram af
beggja hálfu, er skýrt á þessa leið
í útlendutn blöðum:
Erzberger sagði, að þýska þjóðin
vildi frið, en stjórnir bandamanna
vildu hann ekki. Nú væri ekki um
annað að tala hjá þeim en framleng-
ing vopnahljesins. Þjóðverjar hefðu
uppfylt fyrri vopnahljessamninga alt
að takmörkum hins mögulega. Þar
sem -eitthvað vantaði til, væri sökin
hjá bandamönnum, svo sem í afhend-
ing samgöngutækja, og yrðu Þjóð-
verjar að krefjast framlengds frests
til afhendingarinnar. Þjóðverjar vildu
fullnægja öllum skuldbindingum
sínum, en bandamenn hefðu gert sjer
það að reglu, að brjóta samningana.
Þeir hefðu heft samgöngur og við-
skifti milli sveitanna, sem þeir hefðu
fengið bráðabirgðaumráð yfir, kring-