Lögrétta - 29.04.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Síld.
Eftir Öskar HaJldórsson.
1 Morgunblaðinu 15. og 17. apríl
skrifar forseti Fiskifjelags íslands,
hr. Kristján Bergsson, grein er
hann nefnir „Kjöttollsmálið og
Fiskveiðalöggjöfin“. Kjarni grein-
arinnar er að skamma þá drauga
hjer,sem virðast draga meira taum
útlendinga en Islendinga í þessu
máli, og á forseti skilið þakkir fyr-
ii' það. Hann sveigir og að hr.
Helga Valtýssyni og segir, að hann
hafi aðallega „valið sjer það hlut-
skifti að bera sættarorð á milli“
Norðmanna og íslendinga, og
standi Norðmönnum nær og sje
varla óhlutdrægur í þessu máli.
Hjer skal ekkert skift sjer af við-
skiftum forsetans og hr. H. V. að
öðru leyti en því, að H. V., sem
skrifar vinum sínum í Noregi og
ætlar að upplýsa málið, virðist
vera harla ófróður, en forsetinn,
sem svarar, og ætti að skýra mál-
ið rjett, fer út í öfgar og afbakar
sannleikann svo að furðu sætir, og
má þetta ekki óátalið standa, því
að hvert mál er svo best komið, að
sem rjettast sje frá öllu skýrt, og
ætti að mega krefjast þess af
manni í slíkri stöðu, sem forseti
Fiskifjelags Islands er.
„Kærur norskra sjómanna“.
þessa undirfyrirsögn nota báð-
ir, forsetinn og hr. H. V., en hjá
hvorugum er hægt að finna sann-
leikann í þessu máli. Engum lögum
hefir verið jafneinkennilega beitt
sem þeim, er hjer um ræðir. Er
flestum ráðgáta, hvemig á þessu
stendur, því að þeir, sem átt hafa
að sjá um framkvæmd laganna og
dæma eftir þeim, hafa oft verið í
vandræðum með svör. Tökum
dæmi: það er norskt síldveiðaskip,
sem kemur frá Noregi og ætlar að
veiða og salta fyrir utan landhelgi.
það gerir óviðri, skipið fer í var
innan landhelgi, legst þar fyrir
akkeri á einhverri hafnleysu og
vill ekki hafa samband við land. ís-
lenska varðskiþið kemur. Skip-
stjóri þess fer út í fiskiskipið og
tilkynnir, að það eigi að greiða að
fullu afgreiðslugjald, vitagjald og
hafnargjald, sem í höfn væri. Ef
skipstjórinn vill ekki eða getur
ekki int greiðsluna af hendi til
skipstjóra varðskipsins, sem hefir
innheimtuna á hendi, þá eru skips-
pappírarnir teknir af fiskiskipinu
til tryggingar fyrir gjaldinu og
skipstjóra jafnframt tilkynt, að
Lesbók Lögrjettu II.
Tilraunimar
með Einari Nielsen.
Bráðabi rgða- frásögn
eftir
Einar H. Kvaran.
Tilraunafundimir vom haldnir á
heimili okkar hjónanna og byrjuðu
8. febr. prjár stofur era öðrumeg-
in við gang: skrifstofa, dagstofa
og svefnherbergi. Dagstofan er í
miðjunni og hún var notuð til fund-
anna. Tjald úr tveimur lastings-
dúkum var hengt fyrir eitt homið,
og var opið í miðjunni. Tjaldið var
líka laust út við veggina. það
myndaði „byrgið“, sem miðillinn
sat inni í, meðan á fundunum stóð.
Fyrir framan byrgið var hálfhring-
ur af stólum handa fundarmönn-
um.
Væntanlega skilst mönnum það,
að þegar eitthvað birtist í tjald-
gættinni fyrir miðju byrgi, þá
gátu allir fundarmenn að öllum
jafnaði séð það. En þegar eitthvað
birtist til hliðanna, einkum ef
tjaldið var lítið dregið frá veggn-
hann verði að vitja pappíranna til
bæjarfógetans á Siglufirði. þangað
verði hann að koma áður hann fari
heim, og greiða þessi gjöld. — Nú
kertiur næsti dagur, þá liggur
sama fiskiskip einhversstaðar inn-
an við landhelgi. Skipstjóri varð-
skipsins fer þangað aftur og
heimtar nú nýtt gjald, sem heitir
athugunargjald (fyrir aðgætslu á
því, hvort rjett sje gengið frá afla
og veiðarfærum). Næsta dag, 24
klukkustundum síðar, er þetta
sama skip (auðvitað pappírslaust)
einhversstaðar á hafnleysu innan
landhelgi og verður á vegi varð-
skipsins og því aftur af nýju gert
að greiða þetta athugunargjald.
Svona getur gengið koll af kolli
með 24 stunda millibili, svo fram-
arlega sem fiskiskipið hefir lyft
akkerum í millibili. þetta athugun-
argjald er að vísu ekki hátt, og fer
eftir stærð skipsins. Munu þeir
eiga þetta gjald að einhverju leyti
skipstjóri varðskipsins og viðkom-
anda bæjarfógeti. — Nú kemur
fiskiskipið inn til Siglufjarðar og
leysir út sína pappíra og greiðir
athugunargjöldin. Ber skipstjóri
sig illa undan þessari meðferð, að
vera kúgaður til þess að hafa sam-
band við land, sem alls ekki hafi
verið ætlun sín, og honum gert að
greiða öll þessi gjöld, jafnhá sem
skipið hefði verið í höfn, en sjer
að gagnslaust er að deila við dóm-
arann, en maldar samt í móinn og
upplýsir að hann hafi verið við
Suðurland á þorskveiðum fyrir
stuttu og legið þar þrásinnis víðs-
vegar innan við landhelgislínu
ásamt mörgum tuga annara út-
lendra skipa, en þar hafi hann
aldrei þurft að greiða samskonar
gjöld, jafnvel þótt sama varðskip-
ið væri þar, sem nú sje að áreita
sig hjer á Siglufirði. Segir sjer
koma þetta einkennilega fyrir, þar
sem sömu lög gildi fyrir norðan og
sunnan, og það sem hann fái út
úr þessu sje það, að lögunum sje
aðeins framfylgt tvo mánuði árs-
ins og það við Norðurland.
Forsetinn segir ennfremur í
grein sinni: „Síðan lögin komu í
gildi, hefir ekkert einasta skip
verið dæmt, heldur hafi hinir seku
altaf gengið inn á sætt“. — Svo
mörg em þau orð, en það veit for-
seti, að í níu tilfellum af tíu er það
bæjarfógetinn sem ræður „sam-
komulaginu“ og skýrir og túlkar
málin svo fyrir skipstjórunum, að
þeir vita fyrirfram hvemig dóm-
ur mundi hljóða og þar af leiðandi
enginn kostur við að hann sje form
um, þá gátu þeir ekki séð það, sem
lengst sátu til hinnar hliðar, af því
að tjaldið skygði á.
Fundirnir voru haldnir í rauðu
Ijósi frá rafmagnslampa, sem stóð
á píanói fyrir utan stólaröðina, bak
við fundarmenn. Kona, sem sat við
píanóið, gat aukið og minkað ljós-
ið, en þeir, sem sátu í hálfhringn-
um, „mynduðu keðju“ sem kallað
er, héldu hver í hendumar á öðr-
um. Lausar vom aðeins tvær hend-
ur, vinstri höndin á konunni minni,
sem sat næst byrginu öðmmegin,
og hægri höndin á prófessor Har.
Níelssyni, sem var næstur því
hinumegin.
Til þess að reyna að koma fyrir-
brigðunum af stað, var valinn
flokkur 12 karla og kvenna, sem
vön em tilraunafundum. Síðan var
ætlast til að þessi flokkur skiftist
á um að vera á fundunum, til þess
að unt yrði að hleypa félagsmönn-
um í S. R. F. I. að sem flestum.
Við bjuggumst ekki við neinum
árangri á fyrsta fundinum, þar
sem síra Har. N. var sá eini af öll-
um fundarmönnum, sem verið
hafði á nokkurum fundum hjá
miðlinum, en hinir vom honum
alveg ókunnugir. Við komum okkur
saman um að bíða með sjerstakar
lega uppkveðinn. það skal þó við-
urkent, að dæmi em til fyrir því,
að brotlegum skipstjóra hafi tekist
að „trúkka“ uppmnalega ákveð-
inni sekt niður í 25%, og svo mikil
hefir grimdin, hatrið og misskiln-
ingurinn verið fyrir rjettinum, að
skipstjóri hefir þotið út úr miðju
rjettarhaldi, farið í næsta hús hin-
um megin við götuna og sent hlut-
aðeigandi bæjarfógeta símskeyti
og túlkað málið þannig. — Hjer
veit forseti að þetta era ekki alt
„slúðursögur norskra sjómanna“.
Forseti veit, að þessu þarf að
breyta og koma lögunum í meira
samræmi.
Enginn taki orð mín svo, að jeg
vilji láta slaka til í landhelgislög-
unum. þvert á móti. En þetta at-
hugunargjald, þótt lágt sje, hefir
valdið mikilli gremju og hatri, og
ætti að sleppa því, ef alt er í lagi
á skipunum. það er engin ástæða
til þess að láta menn greiða þetta
gjald, það er aðeins til þess að
es’pa menn upp á móti sjer. Athug-
un í skipunum getur alveg °ms
farið fram fyrir það og haft sinn
fulla rjett og árangur, það má ekki
hanga alt of fast í smámununum,
sem virðist hafa verið gert ag und-
anförnu, en aftur stærri brotin
fengið alt of væga dóma, eins og t.
d. skip, sem kastar nót á síld í land-
helgi. það er of lítið að sekta það
um 3000 krónur og taka af því nót-
ina, en láta það halda veiðinni.
Sektirnar verða að vera svo háar að
um muni.
Forsetinn, sem sjálfur var skip-
stjóri á varðskipinu Kakala í fyrra,
og skipstjórinn á þór fengu báðir
viðurkenda þökk og virðing allra
íslenskra útgerðarmanna meðan
danska varðskipið Fylla, sem gæta
átti landhelginnar fyrir norðan, lá
inni á Isafirði í 14 daga í röð og
oftsinnis marga daga á Akureyri,
og gerði þar af leiðandi lítið eða
ekkert gagn, og sýnir þetta, sem
annað, að best er að landhelgis-
gætslan sje í höndum íslendinga
sjálfra.
Söltun utan landhelgi.
pá lýsir forseti síldarsöltun
Norðmanna utan landhelgi og ger-
ir lítið úr henni. Er allur sá kafli
greinarinnar „litaður“ og af lítilli
þekkingu skrifaður, og gefur
ranga hugmynd um það raunvem-
lega. Ekki getur það þó verið gert
til þess að villa Norðmönnum
sjálfum sýn, því að þeir em of vel
kunnir málavöxtum til þess. Ekki
mundi mönnum vera þökk í því að
varúðarráðstafanir þangað til
seinna, af því að reynsla er fyrir
því hvarvetna, að sé þeim beitt,
em líkindin minni fyrir því, að
nokkuð gerist til muna.
En fyrsti fundurinn gekk fram-
ar öllum vonum. Fyrirbrigðin byrj-
uðu á því, að hávaxin vera í hvít-
um hjúp kom út undan tjaldinu hjá
síra H. N., stóð fyrst kyr, rétti því
næst út handlegginn, sem víðar,
fíngerðar slæður veifuðust út frá,
lagði höndina á höfuð síra H. N.
og hvarf svo inn í byrgið.
Litlu síðar opnaðist tjaldið fyrir
miðju og kom þá í tjaldgættina
vera, hjúpuð miklum slæðum (að
því er virtist kvenvera); hún veif-
aði handleggjunum, sveiflaði slæð-
unum, rjetti út handleggina og
steig nokkur dansspor rjett fyrir
framan tjaldgættina. því næst
hvarf hún inn um gættina. En rjett
á eftir var tjaldinu lyft upp
vinstra megin, og þeir fjórir fund-
armenn, sem sátu ytst þeim meg-
in, sáu þá greinilega miðilinn og
hvíta vem við hliðina á honum inni
í byrginu. þrír þeirra sáu tvær
hvítar vemr.
pá kom næst lágvaxin vera,
hjúpuð hvítum slæðum, og virtist
vera unglingur. Hún stóð augna-
fá svo villandi skýrslur frá öðrum
verslunarerindrekum hinr opin-
bera, eins og t. d. frá hr. Gunnari
Egilson eða konsúl Pjetri Ólafs-
syni.
Forsetinn segir: „það eru marg-
ir hræddir um, að Norðmenn muni
auka svo veiðina fyrir utan land-
helgina, að við komumst í vandræði
með að selja okkar síld, en þetta
er sá mesti misskilningur“. — I
Vísi 11. apríl benti jeg á það, að
1922 hefðu Norðmenn fiskað jafn-
mikið fyrir utan landhelgi sem öll
söltunin nam í landi það ár, og að
þeir hefðu fylt allar tunnur og öll
skip, og þegar heim kom í lok ver-
tíðar og þessi síld var sett á mark-
aðinn,fjell verðið stórkostlega, svo
að þeir höfðu flestir tap á rekstr-
inum. Sama var að segja um þá Is-
lendinga, sem þá áttu óselda síld.
Með öðrum orðum: Markaðurinn
yfirfyltist vegna þessarar síldar
Norðmanna.
Ennfremur segir forseti: „En þó
er aðalatriðið að síldin verður
verri“. — Síld sú, sem söltuð er
fyrir utan landhelgi, er bæði betri
og verri. I flestum smærri skipun-
um er öll síldin betri, en síld sölt-
uð í landi. 1 stærri skipunum (300
—1000 smálesta) er það rjett, að
dálítill hluti síldarinnar er verri.
það er sú síld, sem er „rand“-
söltuð og kverkuð eftir á. Sjaldan
mun það þó hafa farið fram úr
20% af veiðinni.
Enn segir forseti, að þessi síld
sje ekki samkepnisfær við síld
verkaða í landi, en þetta er svo
iriikil fjarstæða og misskilningur,
að hægt er að nefna forseta marga
tugi dæma upp á að svo sje. — það
er einmitt þessi síld, sem flestir
era hræddir við nú á komandi ver-
tíð, því að ef ekki væri nema sú
síld, sem útlit er fyrir að söltuð
verði í landi næstkomandi vertíð,
þá væri ekkert að hræðast. Einmitt
vegna þessarar síldar væri full
þörf á að takmarka söltunina í
landi næsta sumar, og reyna að
halda dálítið aftur af leppunum og
útlendingunum, sem virðast ætla
að sækja mann heim í stórhópum í
sumar. Og samþykkur skal jeg
vera forseta um það, að það gæti
verið heppilegt að gefa leyfi til
síldveiða upp á nafn skips. í vet-
ur bar jeg upp á Fiskifjelagsfundi
tillögu um að leyfa ekki öðmm
skipum en þeim, sem hafa verið ís-
lensk eign í tvö ár, að leggja hjer
upp síld til bræðslu eða söltunar.
þetta ætti að fyrirbyggja, að hægt
væri að leppa skip á hvaða augna-
blik framan við tjaldið, beraði
handlegginn og sýndi hann.
Skömmu síðar kom hávaxin vera
fram í tjaldgættina fyrir miðju.
Og að lokum kom all-hávaxin vera
fram undan tjaldinu hægra megin,
hjá síra H. N. Hann sá glögt, að
hún var með bera handleggi upp að
öxlum, en að öðm leyti hjúpuð fín-
gerðum slæðum. Hann sá og and-
litslagið glögt, því að hún starði
framan í hann, og fanst honum það
vera kvenvera.
Annar fundurinn tókst að
minsta kosti eins vel og sá fyrsti,
en það yrði of langt mál hér að
lýsa nákvæmlega því er sást. Ver-
ur, sem allir gátu séð, sýndu sig
fyrir utan byrgið. Og auk þess
fengu þeir, er næstir sátu byrg-
inu, tækifæri til þess að athuga
hitt og annað merkilegt. Til dæm-
is að taka gátu síra H. N. og kona
hans, sem sat við hlið hans, athug-
að hendurnar á einni vemnni, sem
sýndi sig utan við byrgið. þær voru
litlar, miklu minni en hendur mið-
ilsins. Og einu sinni, þegar tjaldið
var dregið frá veggnum vinstra
megin, sá konan mín tvær hvítar
verur inni í byrginu, aðra í hom-
inu vinstra megin við miðilinn og
hina koma eins og upp úr kjöltu
bliki sem vera skal. Eins og nú
standa sakir, virðist vera heppilegt
að geta haft slíka heimild.
Vænt þykir mjer um að sjá for-
seta mæla með einkasölu á síld, því
að hafi þess nokkurntíma verið
þörf, þá er það nú. íslenskir út-
gerðarmenn mundu græða stórfje
á einkasölunni, því að ef allur þessi
skari kemur erlendis frá, sem nú
er von á, og þeir fá sjer íslenska
eða danska leppa, þá væri þetta það
besta kjaftshögg, sem hægt væri
að gefa þeim, jafnframt sem það
væri stór trygging fyrir íslenska
útgerðarmenn. það hefir þegar
sýnt sig, að bara vegna hræðslu við
að Alþingi mundi með öllu banna
útlendum skipum að leggja hjer
upp síld, höfum vjer grætt eina
miljón króna, því að þegar það
kvisaðist, að svo gæti farið, ruku
útlendingar, sem hjer hafa hags-
muna að gæta, upp til handa og
fóta og tóku að kaupa síld á 14 til
16 krónur málið, sem aldrei hefði
annars komist hærra en í 10 til 12
kr. Mun óhætt að segja, að íslend-
ingar hafi þegar selt síld af 2/3 af
sínum flota. Sýnir það sig nú, að
íslenski flotinn er mikið stærri en
hæfileg söltun þolir og þær verk-
smiðjur, sem nú eru til eða verið
er að byggja, þurfa á að halda.
Virðist því óþarft að vera að hlaða
undir útlendingana. J>að er þó
hvergi nærri fullnægjandi að bola
Norðmönnunum einum út, því að
vjer verðum einnig að koma Dön-
um af oss líka, því að þeir em stór-
hættulegir. það er hægur nærri fyr
ir Svía og Norðmenn að bregða
sjer yfir Eyrarsund og fá sjer
leppa til þess að hafa hjer heima
að sumrinu. þessi atvinnuvegur
kemst aldrei í lag, og getur aldrei
orðið íslendingum stór tekjulind
fyr en vjer höfum fengið þing og
stjórn til þess að opna augun fyrir
því, hversu geysileg gullnáma ligg-
ur í íslensku síldinni, en hún verð-
ur ekki notuð að fullu nema ríkið
taki að sjer þennan atvinnuveg
með Islendingum sjálfum.
Hverjir tapa á því, ef ríkið tæki
þennan atvinnuveg í sínar hendur?
pað eru þeir útlendingar, sem eiga
verksmiðjumar nú og hafa fláð oss
undanfarin ár, og ef til vill ein-
hverjir umboðssalar, auk tveggja
eða þriggja manna eða fjelaga, sem
mundu kannske ráðast í þennan at-
vinnuveg og ímynda sjer, að þeir
mundu reka hann betur en ríkið.
Sumir segja að ríkið eigi að styrkja
einstaka menn, hreppa eða fjelög
til þess að koma þessum rekstri á,
hans og smástækka. En miðillinn lá
þá aftur á bak í stólnum, með höf-
uðið afturkert.
Á 3. fundinum kom óhapp fyrir.
Nokkurir fjelagsmenn, sem ekki
höfðu verið á tveim fyrstu fund-
unum, vom látnir komast að. Eftir
að fyrirbrigðin vom byrjuð, rauf
einn fundannaður keðjuna, kipti
að sjer annari hendinni, spratt upp
og þreif í aðra ermarslæðuna á ver-
unni, sem þá var að sýna sig fyrir
utan byrgið. Slæðan rifnaði og ver-
an hvarf skyndilega aftur inn í
byrgið. Við þetta sló óhug á nokk-
ura fundarmenn og sumum þeirra
varð ilt. Nokkurir fundu til lasleik-
ans daginn eftir. Miðillinn var
óvenjulega lengi að vakna og var
veikur á eftir.
þegar miðillinn virtist hafa náð
sjer aftur, var farið að halda fund-
ina af nýju. I fyrstu urðu þeir með
öllu árangurslausir. Og eftir að
fyrirbrigðin vom farin að koma
aftur, gerðist ekkert á sumum fund
unum. Samt verður ekki annað
sagt, en að árangurinn hafi orðið
mjög góður.
Jeg kem þá að varúðarráðstöf-
ununum.
Fyrst skal jeg þá leyfa mjer að
vekja athygli lesendanna á því, að