Lögrétta - 11.02.1925, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3
Sveinanna sálir í heiðljóma hám
huggun oss færa frá guðs lindum j
blám;
bend’ oss um minninga skýrofin
skær:
skjótt verður eilífðar vegurinn fær
9
þangað, sem hrjóstur ei þreytir
vom fót,
þar sem að gjóstur ei andar oss
mót;
þangað, sem kvíðinn og kvölin
ei ná,
sem kærleiki og von ekki
leggjast í dá;
þangað, sem endurrís ástin á ný
í aldegis ljóma sem vorfegurð hlý.
IV.
Lægðu harm-öldur
á hugar sviði
með trúar olíu tærri,
dáðríki faðir!
Drengja þinna
leiftrar minning í lofti.
Ástar-börnin
þjer eru ei horfin,
rnædda móðir, frá brjósti.
þau hjúfra sig enn
að hjarta þínu
í blessunar-andvara blíðum.
Æsku-systur
og ungu burir!
Grátið ei titrandi tárum
elskuð auglit:
Á æðra landi
lítið þið burt farna bræður.
Vinir og fjelagar
vildar-drengja!
Látið ei hugfallast heldur.
Gunnbjartir andar
gleði búnir
svífa á sveina mótum.
Dýrðlegra fátt
óx í foldar garði
kærleikans blíða blómi,
sem lifir dátt
inni í lundar fylgsni,
þá svæfður er samvista ljómi.
Fegursta gjöf
til fósturjarðar
var mögur með sól í sálu.
Fagur hugur
ei flýði láð;
líður um fold og lýði.
V.
1 lífi saman sifjar stóðu,
sama frama-veginn tróðu;
sóttu í dauða að sama miði.
Saman vígjast guðs að friði.
þorsteinn úr Bæ.
um árum hafa þær orðið mörgum
að góðu gagni, og sjálfsagt betra
að birta þær, heldur en að bíða um
ótakmarkað skeið eftir ítarlegri
skýrslum. það verður að haga segl
um eftir vindi í þessu sem öðru, og
það má ekki ríða „principunum“
svo hart, að maður missi sjónar á
því praktiska.
En það er ekki eingöngu niður-
skipun efnisins og fyrirkomulagið,
sem gerir skrá Landsbókasafnsins
dýra og óhandhæga, heldur líka
prentun og pappír. Letrið er stórt,
línur stuttar víða, bilið vítt á milli
lína, og óþarflega miklar letur-
breytingar; sjerstaklega eru heil-
ar síður með breyttu letri óvið-
kunnanlegar. En þetta er alt sam-
an gert til þess að fylgja Kaalund,
og er eitt af þeim mörgu dæmum
upp á, hve oft menn fylgja hugs-
unarlaust útlendum fyrirmyndum.
Auk kostnaðarins gerir þetta bók-
ina stóra, þunga og óhandhæga til
afnota. Jeg efast um, að nokkuð
opinbert bókasafn erlendis tæki
sjer fyrir hendur að gefa út rit á
svo tilgerðarmikinn hátt, nema
það hefði mikið fje til forráða. Og
það væri synd að segja, að Lands-
bókasafnið reiddi gullið í þver-
pokum.
Jeg skrifa þetta einungis vegna
þess, að mjer er ant um, að skrá
yfir handritasafnið komist á prent
sem allra fyrst. En með því fyri-
Faxaílóasíld
Six&á>söluvex*d
Jeg skrifaði í fyrravor nokkrar
greinar í Vísi og Lögrjettu um
nauðsynina á því, að breyta síldar-
atvinnuveginum með því að draga
síldarverksmiðjurnar, síldarsölt-
unina og útflutninginn úr höndum
einstaklinganna, sem aðaUega eru
útlendingar, og láta ríkið og Is-
lendinga sjálfa annast reksturinn.
Ef þessai- tillögur hefðu verið
komnar í framkvæmd á síðastliðnu
ári, er óhætt að fuUyrða, að Is-
lendingar væru nú 2—3 milj.
kr. ríkari, og hefði þá ágóðinn
mnnið til íslenskra útgerðar-
manna, sjómanna og annara, sem
síldarinnar afla, en ekki til út-
lendra spekúlanta.
Síldin í Faxaflóa. Hjer í Faxa-
flóa aflast síld í reknet aðallega
frá því fyrst í maímánuði þar til
í ágúst, eða jafnvel lengur. Mergð
þessarar síldar er oft svo mikil, að
slíks eru ekki dæmi annarsstaðar
hjer við land. Mun meðalveiði hjer
vera í net 3 til 4 tunnur á nóttu,
en fyrir norðan og vestan þykir
gott ef ein tunna fæst í net yfir
nóttina. Til þessa hefir þessari
síld verið lítill gaumur gefinn,
nema hvað örfáir bátar hafa aflað
hana til beitu fyrir íshúsin hjer
við flóann.
Nauðsyn síldarverksmiðju við
Faxaflóa. Til þess að hagnýta
þessi geymdu auðæfi, legg jeg til
að ríkið komi hjer upp síldar-
bræðsluverksmiðju, sem ætti að
verða undir sömu stjórn og með
sama fyrirkomulagi sem önnur
síldarfyrirtæki ríkisins. — Jeg vil
ekki að Danir, Norðmenn eða aðr-
ir gráðugir síldarspekúlantar taki
bólfestu hjer og eignist slík fyrir-
tæki.
Eins og jeg hefi áður bent á, er
bráðnauðsynlegt að koma skipu-
lagi á þenna atvinnuveg og gera
hann tryggan. það fyrsta til að
reka af höndum sjer útlendinga og
leppa, er að ríkið eigi verksmiðj-
urnar, og vinst þar með, að ís-
lenskir útgerðarmenn, stórir sem
smáir, fái sannvirði fyrir síldina.
Ríkið á engu að tapa og þar af leið-
andi að hafa lítinn ágóða, en út-
gerðarmaðurinn og sjómaðurinn,
sem hafa áhættuna, eiga að bera
tapið og þar af leiðandi hirða
ágóðann. —
Síldarbræðsla af nýjustu gerð,
er nægja mundi þeim útvegi, sem
útlit er fyrir að stunda mundi
þessar veiðar hjer í Faxaflóa,
kostar með öllu tilheyrandi, gryfj-
má ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
Rjóltóbak (frá Br. Braun)...........
do. (frá C. W. Obel).............
Munntóbak, (Mellem) allar tegundir ....
do. (Smal) — — ....
Mix Reyktóbak frá Ph. U. Strengberg
Birds Eye — — Chr. Augustinus .
Moss Rose ' — — sama
Golden Shag — — Kreyns & Co.
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hæ
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/#.
Landsverslun íslands.
Kr. 21.50 pr. 1 kg.
— 19.80 — 1 —
— 23.10 — 1 —
— 26.40 — 1 —
— 14.95 — 1 -—
— 14.95 — 1 —
— 16.10 — 1 —
— 15.25 — 1 —
:a, sem nemur flutn-
urn og bryggjum, 5—6 huadruð
V us. kr., og ætti að geta brætt 10
til 12 hundruð mál á sólarhring.
Tilvalinn staður fyrir þessa verk-
smiðju eru sundin inni hjá Gufu-
nesi.
Ekki þarf að efast um, að Verk-
smiðja þðSsi fengi nóg hráefni. Sá
maður, sem hefir mesta og lengsta
íeynslu í þessu efni, er Geir Sig-
urðsson skipstjóri, sem er einn af
þeim fyrstu, er byrjaði síldveiðar
iv. eð reknetum hjer í Faxaflóa um
aldamótin, og hefir sjálfur verið
skipstjóri og gert út öll þessi ár
til þess að afla síldar til beitu.
Hann segii' mesta síldina frá byrj-
un maí til miðs júní og efaði hann
ekki, að á vel útbúinn bát mætti
fiska til bræðslu 2—3 þúsund
tunnur á eins til tveggja mánaða
tíma. Sem dæmi upp á mergð síld-
arinnar, hefði það ekki sjaldan
skeð, að draga hefði orðið netin
inn strax að kveldinu, eftir fárra
stunda rek, og hafi þau þá verið
„bunkuð“ af síld.
Um verðmæti þessarar síldai',
til bræðslu, þarf ekki að efast.
Síldin úi' Faxaflóa brædd með
góðum árangri. Gunnar Halldórs-
son, framkvæmdarstjóri Ishúss-
fjelagsins Herðubreið, sem gerir
út vjelskipið Skjaldbreið, bauð
mjer til kaups í vor reknetasíld af
bátnum, sem þá lá hjer með á
þriðja hundrað tunnur af síld, er
hann hafði veitt í 25 reknet á
einni nóttu hjer í Flóanum. Hafði
skipið þá fiskað á fáum dögum
alla þá síld, sem íshúsið þarfnað-
íst til beitu. Var Gunnar í vand-
ræðum með síldina, því að hann
áleit ekki svara kostnaði að salta
hana til útflutnings nje fóðurbæt-
is. Jeg var í fyrstu tregur til
kaupa á síldinni, því að jeg hafði
ekki annað en almenn lifrar-
bræðslutæki til þess að bræða og
pressa síldina með. Auk þess gat
jeg ekki þurkað nje malað kök-
urnar hjer, og varð því annað-
hvort að reyna að sejja þær til
Noregs eða senda þær vestur eða
noröur í síldarverksmiðju til þurk-
unar þar. Ennfremur er lifrar-
bræðslan suður á Skildinganess-
melum og bifreiða-akstur á síld-
inni þangað mjög kostnaðarsam-
ur. það varð þó að lokum að sam-
komulagi að jeg keypti síldina á
11 kr. málið, mælda úr skipi.
Hafði Gunnar Iátið rannsaka síld-
ina í efnarannsóknarstofu ríkis-
ins, er sýnir þessa útkomu:
Vatn 65.0%
Aska 2.2%
Köfnunarefnissam-
bönd 17.3%
Feiti 15.5%
þess má geta, að nokkurar tunn
ur af þessari síld voru saltaðar
og sendar til Danmerkur og Sví-
þjóðar, og gekk salan illa, eins og
vænta mátti. I vor og sumar seld-
ist tunnan á 12—16 kr. þangað
komin, en í haust voru nokkurai'
tunnur eftir og seldust þær á 40
kr. tunnan. þá var sumarsíld að
norðan seld á 75 kr. tunnan.
Síldin var brædd með gufu og
yressuð í grútarpressu (hand-
pressu). Lýsið var gott iðnaðar-
lýsi og seldist sama verði sem
sjálírunnið þorskalýsi (brun-
blank). Síldarkökurnar voru send-
ar til síldarverksmiðjunnar á Sól-
bakka og þurkaðar þar. Síldarmjöl
ið var óaðfinnanlegt og seldist dá-
vel. Sýnishorn af síldarkökunum
var sent til Noregs og reyndist
seljanlegt þar á 21 eyri hvert
• kilo.
Til bræðslunnar fóru 300 mál,
sem kostuðu samtals 3300 kr.
Framleiðslukostnaður var 1700 kr.
— Úr síldinni fengust 7875 kilo
síldarmjöl, söluverð f.o.b. 2847
kr., og 3306 kilo lýsi, söluverð
2645 kr. Auk þess voru seldar
skemdar kökur fyrir 200 kr.
Eins og efnarannsóknarskýrsl-
an ber með sjer, er fitumagn síld-
arinnar 15.5%, en hjer hafa að
eins náðst, vegna ' ófullkominna
tækja, 8.5%. Ef hjer hefði verið
um að ræða fullkomna vei'ksmiðju
hefði átt að nást um 12%.
Hjer er t'ramleiðslukostnaður-
inn 5—6 kr. á hvert síldarmál, í
staðinn fyrir að í fullkominni verk
smiðju er hann 1—2 kr.
Ef tekið er tillit til hins mikla
munar á fullkomnum tækjum og
ljelegum, kemur í ljós, að sann-
virði síldarinnar, eftir markaðs-
verðinu árið sem leið, hefir í raun
og veru verið 18—19 kr. málið.
Óhætt mun mega að gera ráð
fyrir því, að þær verksmiðjur,
sem til eru á Vestfjörðum muni
að einhverju leyti verða notaðar
til þess að vinna lýsi og mjöl úr
Faxaflóasíld eftirleiðis, og hljóta
allir að sjá hversu miklum erfið-
leikum það er bundið fyrir fram-
leiðendurna.
Hvað Akranesingar segja. I fyrra
vetur átti jeg tal við þá þórð Ás-
mundsson útgerðarmann og
Bjarna Ólaísson skipstjóra, sem
báðir eru nákunnugir síldveiði á
Faxaflóa. Kvörtuðu þeir sáran
undan því, að geta ekki hagnýtt
-sjer, nema að örlitlu leyti, vor og
sumarsíld þá, sem er á miðum
þeirra Akmesinganna. Sögðust
þeir gera út einn bát til síldveiða
handa íshúsinu, en afli hans væri
oft svo mikill, að íshúsið þyrfti
ekki nema á helmingnum að halda
og það, sem framyfir yrði, væri
þeim sama sem verðlaust. Nefndu
þeir sem dæmi, að oft yrði að nota
afganginn til áburðar í garða og
flög. — þeir eiga nokkura báta,
sem liggja aðgerðarlausir vor og
sumartímann, er ella mundu strax
notaðir til síldveiða ef til væru
góð tæki til að hagnýta sjer afl-
ann. — Ennfremur sögðu þeir að
(\ Akranesi væri fjöldi manna,
sem stundaði garðrækt, gras-
rækt og fiskþurkun að sumrinu,
cg vildu helst ekkert, eða sem
minst, að heiman fara þenna tíma.
þyngst lá þeim á hjarta að geta
ekki hagnýtt sjer bátana, síldina
og fólkið, og haft alt heima hjá
sjer eða í nágrenninu.
Ætli Keflvíkingar og fleiri
Nesjamenn geti ekki sagt sömu
söguna og þeir Bjarni og þórður?
Óskar Halldórsson.
komulagi, sem byrjað hefir verið
á, get jeg ekki sjeð, að henni yrði
I lokið innan nokkurra áratuga,
nema þingið veitti mjög ríflegt fje
' á næstu árum, og jeg tel vafasamt
að það þykist hafa ráð á miklum
fjárútlátum til þessa fyrirtækis að
svo komnu. Spurningin er því,
hvort ekki væri tiltækilegt að
breyta stefnu, svo að hægt væri
, að gefa út einhverja nýtilega skrá
I með minni tilkostnaði og á skemri
I tíma. það er fyrir stjórnina og
Landsbókasafnið að leysa úr
þeirri spurningu. En málið má
ekki falla niður.
I sambandi við handritin, vildi
jeg nota tækifærið til þess líka að
minnast á bækurnar, sem prentað-
ar eru á íslandi, á vorum tímum.
Á íslandi er nú engin skrá gefin út
yfir bækur þær, sem prentaðar eru
þar árlega. Maður skyldi ætla, að
Bóksalafjelagið annaðist um
slíkt, en því er nú ekki að heilsa.
þetta gerir ekki einungis innlend-
um mönnum erfitt fyrir að fá
vitneskju um hvaða bækur koma
út, heldur líka útlendingum, sem
vildu kynnast íslenskum bókment-
um og fylgjast með í íslenskri
bókagerð. Um 1870 byrjaði Bók-
mentafjelagið að prenta slíka skrá
i „Skýrslum og reikningum“ og
hjelt því áfram þangað til
„Skírni“ var breytt í það form,
sem hann nú hefir. Á síðustu 25
árum hefir fyrir framtakssemi hr.
Boga Melsted komið út árleg skrá,
sem prentuð var í „Nordisk Bog-
handlertidende“ og hefir hann oft-
ast látið sjerprenta hana og útbýtt
henni meðal einstakra manna og
útlendra bókasafna. Hann samdi
hana eftir skyldueintökunum, sem
send voru konunglega bókasafn-
inu. Síðan hefir hr. Ehrencron-
Múller tekið þessa titla upp í
„Dansk Bogfortegnelse“,sem hann
hefir gefið út með nokkru árabili.
þannig er það, að hver sem vill fá
vitneskju um nýjar íslenskar bæk-
ur, verður að leita að þeim í dönsk-
um bókaskrám. Svo ekki er furða,
þó mörgum manninum veiti erfitt
að greina inilli dansks og íslensks.
En síðan Islendingar urðu sjálf-
stæð þjóð, ætti að breyta þessu.
Kröfur sínar til pólitísks sjálf-
stæðis hafa þeir mestmegnis bygt
á andlegu sjálfstæði sínu. þeir
ættu því ekki lengur að rugla
þannig andlegum reitum sínum
saman við útlendinga. Sjerhver
hinna Norðurlandaþjóðanna gefur
út árlega skrá yfir bækur, sem
koma út hjá þeim, og íslendingar
ættu að reyna að standa þeim
jafnfætis í þessu. þetta þarf ekki
að kosta mikið. Árleg skrá mundi
líklega ekki verða stærri en lítill
pjesi upp á 20—40 bls., eftir því
hvað hún væri nákvæm. Og fyrst
Bóksalafjelagið hefir ekki haft
framkvæmd á þessu, þá liggur
Landsbókasafninu næst að gera
það, enda hefir Háskólabókasafnið ;
í Kristjaníu (sem er þjóðbókasafn
þrátt fyrir nafnið) gert slíkt um '
margt ár yfir norskar bækur.
Skráin á auðvitað að ná yfir alt,
sem prentað er, hvort sem það er
til sölu eða ekki. Stjórnin ætti að
veita sjerstaklega fje til þessa, og
svo ætti að útbýta skránni meðal j
útlendra safna. Ef til vill mundi !
Bóksalafjelagið vilja leggja fram * 1
mtthvað til þessa, því að ekki er
óiíklegt, að þetta kynni nokkuð að
• uka bókaverslunina.
Vel veit jeg það, að um langan i
tíma hefir Landsbókasafnið gefið
út Ritaukaskrár, en í þeim er öllu
blandað saman, innlendu og út-
lendu. Hvort þær skrár verði
mönnum að miklu gagni á íslandi,
um það skal jeg ekkert segja, jeg
hefi enga reynslu fyrir því. En
heldur grunar mig að það sje ekki
mikið. í öllu falli hefir Ritauka-
skráin komið út svo óreglulega og
dræmt í seinni tíð, að svangur yrði
sá, er svo lengi biði eftir máltíð.
Ef mig rangminnir ekki, held jeg
líka, að hætt sje að veita fje til
hennar.
Úr því jeg mintist á skylduein-
tökin til dönsku bókasafnanna,
vildi jeg segja nokkur orð um það
mál. Nú eiga prentsmiðjurnar að
senda þau til hlutaðeigandi lög-
reglustjóra og hann svo senda þau
áleiðis til Danmerkur. þetta hefir
orðið til þess, að söfnin þar hafa
fengið þetta seint og síðar meir og
einatt ekki með góðum skilum.
Hr. Ehrencron-Múller, formaður
dönsku deildarinnar á konunglega
bókasafninu, hefir oft kvartað yfir
þessu. Og þessu fyrirkomulagi
ætti að breyta. Lögreglustjórarnir
taka við því, sem þeim er sent, en
þeir eru jafnaðarlegast engir bók-
fræðingar og munu því lítt grensl-
ast eftir, hvort prentsmiðjurnar
dragi ekkert undan, þó að það lík-
lega sje skylda þeirra. Hins vegar
er það skylda landsbókavarðar að
fcjá til þess, að alt þess konar sje
sent á Landsbókasafnið. Best væri
því að prentsmiðjurnar sendu öll
skyldueintökin til Landsbóka-
safnsins, og bókavörður sendi þau,
sem fara eiga til Danmerkur, beint
þangað. Með því mundi eftirlitið
verða betra og meiri regla á öllu.
þess ber að geta, að í skiftum fyrir
þessi eintök fær Landsbókasafnið
hvaða bók sem það óskar eftir af
dönskum bókum, sem árlega eru
prentaðar. Hefir það stórhag af
þeim skiftum, og ætti því að sjá
um það, að skilmálarnir væru
haldnir af Islendinga hálfu.
Halldór Hermannsson.
----o----