Lögrétta - 01.01.1926, Blaðsíða 1

[nnheimta og afgreiðsla
í Veltusundi 3
Sími 178.
LOGRJETTA
Útgefandi og ritstjór'
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
XXI. ár.
Reykjavík, föstudagiun 1. janúar 1926.
1.
tbl.
Umvíðaveröld.
Síðustu fregnir.
Lundúnafregn segir, að mörg
blöð birti þær fregnir, að Musso-
lini ætli að gera Italíu að ikeisara-
dæmi. Hann hugsi til þess að
leggja undir sig lönd í Litlu-Asíu
og byggja flotastöð á Ródusey,
sem þar er skamt undan landi.
Segir nauðsynlegt, að Ítalía nái
umráðum yfir nýlendum vegna
mannmergðar í landinu.
Berlínarfregn frá 22. f. m. seg-
ir að Titsjerín, utamíkisráðherra
Rússa, sje þar staddur og hafi
átt langt viðtal við Stresemann
utanríkisráðherra. Við blaðamenn
þar hafði Titsjerín sagt, að hann
teldi úrskurðinn í Mósúlmálinu
hættulegan og Locamosamning-
inn lítils virði.
Fregn frá París segir, að friðar-
málasendimaður Abd-el-Krims sje
kominn þangað, og er hann fyrv.
bretskur hershöfðingi, Cunning
að nafni. Á hann að semja við
Frakka fyrir hönd Abd-el-Krims.
Síðasta fregn segir, að sendimað-
urinn hafi þótt um of kröfuharður
og sje nú farinn aftur án þess að
fá nokkru framgengt um friðar-
málin. það er sagt, að sendimað-
urinn hafi fengið fremur kaldar
viðtökur í París, og orsökin sje
sú, að Abd-el-Krim sje stöðugt að
missa fylgi og nú orðinn liðfár.
Samherjar hans flýi sem óðast á
náðir Frakka og fái þar góðar
viðtökur.
Fregn frá New York segir, að
Butler prófessor, einn af helstu
vísindamönnum Bandaríkjanna,
hafi sent blöðunum þar opið brjef
um áfengismálið og telji bannið
hafa haft geypilega spillingu í
för með sjer.
Frá Washington er sagt, að
Bandaríkjunum hafi verið boðin
þátttaka í afvopnunarráðstefnu
þeirri, sem fyr hefir verið frá
sagt, og blöðin þar vestra hlynt
því, að boðið sje þegið.
Lýst hefir verið yfir því í þingi
Tyrkja, að Tyrkland og Rússland
hafi skuldbundið sig til gagn-
kvæms hlutleysis, ef um utanað-
komandi árásir sje að ræða. Er
það talið, að samningur þessi sje
stýlaður gegn vesturríkjum
Evrópu.
Lundúnafregn s egir, að Bald-
win forsætisráðherra hafi átt
langt og vinsamlegt samtal við
sendiherra Tyrkja í Lundúnum og
hafi þeim komið saman um, að
ekkert vit væri í því, að láta úr-
slit Mósúlmálsins verða ófriðar-
efni. Síðasta fregn segir, að
stjórnin í Angóra hafi nú ákveð-
ið, að leggja ekki út í ófrið út af
því.
Frá New York er sagt, að fjelag
þar í borginni undirbúi flug norð-
ur á heimskaut næsta vor. Vil-
hjálmur Stefánsson segi minni
hættu að fljúga norður á heim-
skaut en yfir Atlantshafið.
Símað er frá Osló, að verslunar-
jöfnuður Norðmanna sje 100
miljónum hagkvæmari en í fyrra
vegna minkandi innflutninga.
Berlínarfregn segir, að 77
sjálfsmorð sjeu nú framin þar á
viku að meðaltali vegna atvinnu-
leysis og gjaldþrota.
Frá Tokíó er símaö 28. f. m.,
að flóðbylgja hafi geysað yfir
eyna Yap, sem er ein af Karólín-
eyjunum, í suðurhluta Kyrrahafs,
247 ferkílóm. að stærð, og sópað
burt öllu lifandi og dauðu. Álitið
er að allir eyjarskeggjar, en þeir
voru yfir 10 þús., hafi farist.
Fregnir um slysið eru þó óljósar
enn, með því að ekki hefir verið
hægt að lannsaka staðinn til hlít-
ar vegna óveðurs.
Parísarfregn segir, að engin
líkindi sjeu til þess, að núverandi
stjórn takist að semja fjárlaga-
frumvarp, sem þingið geti fallist
á, og. búist sje við að stjómin
beiðist lausnar innan skams.
Aðstaða Frakka í Sýrlandi fer
batnandi og sagt, að friður hafi
nú verið saminn milli þeirra og
Drúsa.
-----o----
lOirjettaJO ára.
Um þessi áramót verður Lög-
rjetta 20 ára.
það var einhverntíma um haust-
ið 1904 að Guðmundur Bjömson
landlæknir, sem þá var hjeraðs-
læknir í Reykjavík og hafði ný-
lega verið kosinn á þing, mætti
mjer á götu og spurði, hvort mig
langaði ekki til að fara að verða
ritstjóri aftur. Jeg tók því lík-
lega, að svo væri, og sagði hann
mjer þá, að komið hefði til orða,
að stofna hjer nýtt blað og bjóða
mjer að verða ritstjóri þess. En
þetta væri aðeins ráðagerð fárra
manna og ætti ekki að fara í há-
mæli fyrst um sinn. Jeg fjekk
síðar nokkru nánar að vita um
þessar ráðagerðir hjá Jóni Magn-
ússyni forsætisráðherra, sem þá
var skrifstofustjóri á 1. skrif-
stofu stjórnarráðsins og þingmað-
ur Vestmannaeyja. En þeir Jón
og Guðmundur og þórhallur
Bjarnarson biskup, þáverandi
lector Prestaskólans og þingmaður
Borgfirðinga, voru forgangsmenn
þessarar fyrirhuguðu blaðstofnun-
ar. Hún var svo fullráðin á Al-
þingi sumarið 1905 og blaðið
skyldi byrja að koma út um nýár
1906.
Frá stofnun þess er sagt með
þessum orðum í 1. tbl. Lögrjettu:
„í þinglokin í sumar sem leið tóku
ýmsir þjóðkjörnir þingmenn sig sam-
an um það, að gangast fyrir stofn-
un hlutafjelags til þess að halda úti
frjettablöðum, og skyldu tvö blöð
hefja göngu sína nú um þessi ára-
mót, annað i Reykjavík, en hitt á
Akureyri.
Stofnun hlutafjelagsins gekk mæta
vel, nægilegt fje er fyrir hendi til
þess að halda úti báðum blöðunum,
og alstaðar, þar sem vitneskja barst
um fyrirtæki þetta, var þvi fagnað,
að fá nýjan straum inn í blaðalif
vort.
Hlutafjelagið heitir „Lögrjetta“ og
blaðið sunnlenska verður samnefnt
við fjelagið. Fjelagsmenn munu gera
sjer alt far um að risa undir því
veglega nafni.
Lögrjetta er blað þjóðarinnar og
mun jafnan meta meir hagsmuni
þjóðfjelagsins en hagsmuni nokkurs
flokks, sem nú er uppi, eða upp
kann að koma.
Lögrjetta mun halda hlífiskildi yf-
ir hinu nýfengna þingræði, og verja
það gegn öllum árásum, hvort heldur
þær eiga rót sína að rekja til stjórn-
arinnar eða andstæðinga hennar.
Lögrjetta er óháð stjóm landsins
og öllum stjórnmálaflokkum. Hún
mun styðja stjórnina að hverju þörfu
verki, og verja hana gegn ósönnum
áburði, en snúast á móti henni, ef
hún gerir sig seka um ójöfnuð eða
ónytjungsskap.
Lögrjetta vill verða sem gagnfróð-
ast og nýtast blað þjóðinni til við-
reisnar andlega og líkamlega; hún
vill vera sannorð og áreiðanleg, forð-
ast persónulega áreiðni og hjegóm-
legar stælur, en halda skoðunum
sínum fram með fullri einurð gagn-
vart öllum.
Blöðin, sem Lögrjettufjelagið gefur
ut, eiga sjer liðs von úr öllum iands-
fjórðungum, og skulu af hinum
mörgu stuðningsmönnum blaðanna
nefndir eftirfarandi þingmenn:
Á Árni Jónsson þingm. N.-þingey-
inga, Guðjón Guðlaugsson þingm.
strandamanna, Guðlaugur Guðmunds-
son þingm. Vestur-Skaftfellinga, Guð-
mundur Björnsson 2. þingm. Reyk
víkinga, Guttormur Vigfússon 2. þm.
Sunnmýlinga, Jóhannes Ólafsson
þingm. Vestur-ísfirðinga, Jón Jóns-
son þingm. Seyðfirðinga, Jón Magn-
ússon þingm. Vestmannaeyja, Magn-
ús Kristjánsson þingm. Akureyrar,
Pjetur Jónsson þingm. Suður-þing-
evinga, Stefán Stefánsson þingm.
Eyfirðinga, pórhallur Bjarnarson
þingm. Borgfirðinga.
Hjer í Reykjavík vinna ýmsir Lög-
rjettumenn að því með ritstjóranum
að gera blaðið sem vandaðast og
gagnlegast, og um leið tilbreytnga-
mikið og skemtilegt fyrir almenn-
ing“.
Til viðbótar þessu skrifaði jeg
svo stutt ávarp til lesenda blaðs-
ins, og segir þar m. a.:
„Blöðin eiga að vera einskonar mál-
þing, þar sem fram geti komið allar
skoðanir og hugsanastefnur, sem vak-
andi eru hjá þjóðinni. Fullnægi þau
þessu ekki, þá er þar vöntun, sem
þarf að bæta úr. Til þessarar vönt-
unar finna menn hjer, og á umbóta-
þörfinni í þessu efni byggir þetta
blað tilveru sína.
Stórvægileg stjórnarfarsbreyting er
hjer nýlega um garð gengin. þau
ágreiningsmál, sem áður voru hjer
efst. á baugi, eru nú útkljáð og ættu
að vera dauð, en ný mál eru vökn-
uð og þurfa að vekjast upp. Hugir
manna hafa fengið ný viðfangsefni.
þessum nýju straumum þarf að veita
framrás. þeir mega ekki hverfa i
aurskriður úlfúðarinnar frá eldn
tímum.þeir þurfa þvert á móti að
vaxa svo, að þeir dreifi þeim og
græði yfir þær.
Eldri blöðin hafa nær öll verið mál-
gögn hinna gömlu flokka, sem bár-
ust á banaspjótum áður en nýja
stjórnarfarsbreytingin komst á. Af
þeim eldi eimir enn ofmjög eftir í
blöðunum. það er máske eðlilegt,
en heppilegt er það ekki.
því miður hefir altof mikið af
hinu gamla flokkahatri læðst inn í
ný mál hjá okkur, sem ekkert hafa
átt við það skylt. Af sliku getur að-
eins leitt ilt eitt. Æsingamar út af
ritsímamálinu áttu t. d. rót sína
i gamla flokkahatrinu, og þæi'
hafa truflað skilning margra á mál-
inu, þótt ekki yrðu þær þvi að falli
og málið sje nú til lykta leitt á heppi-
legan hátt ....“
Eftir lögum Lögrjettufjelagsins
skyldi kosin þriggja manna rit-
nefnd til þess að sjá um blaðið
með ritstjóranum, og var það sjer-
staklega stjórnmálahliðin, sem rit-
nefndinni var ætlað að annast um.
1 ritnefnd voru kosnir: Guðmund-
ur Björnson, Jón Magnússon og
þórhallur Bjarnarson, en í stjóm
hlutafjelagsins, auk þeirra
þriggja, Jón þorláksson fjármála-
ráðherra, þá landsverkfræðingur,
og Arinbjörn Sveinbjarnarson
bókbindari, sem tók að sjer af-
greiðslu og innheimtu blaðsins.
Ritnefndin hjelt framan af fundi
vikulega, en síðan fóru þeir að
strjálast. þórhallur Bjamarson
fór úr ritnefndinni 1908, og það
ár varð hann biskup. En í hans
stað kom í ritnefndina Jón þor-
láksson. I ársbyrjun 1909 fór Jón
Magnússon einnig úr ritnefndinni.
varð hann þá bæjarfógeti í Rvík.
En í ritnefndina kom í hans stað
Hannes Hafstein, sem þá ljet af
ráðherrastörfum og varð for-
maður Heimastjórnarflokksins.
Annars hætti ritnefndin að mestu
leyti afskiftum af ritstjórninni
1909 og ritstjórinn tók þá einnig
að sjer stjórnmálahlið blaðsins.
Var ritnefnd ekki kosin upp frá
því.
Blaðið stækkaði í ársbyrjun
1909 og fór þá í það brot, sem
bað nú hefir, en fyrstu þrjú ár-
in hafði það verið í mikiu minna
broti. ísafold hafði farið í þetta
brot árinu áður og hjelt því nokk-
ur ár, en um þetta leyti var mik-
il kepni milli hennar og Lögrjettu.
Eftir stjómarskiftin 1909 urðu
blaðadeilurnar harðar og stóð þá
látlaust rifrildi árum saman um
sambandsmálið. Studdi Lögrjetta
þá Hannes Hafstein og Heima-
stjórnarflokkinn af alefli. Flokks-
blöðin, einkum Lögrjetta og Isa-
fold, voru þá prentuð í stórum
upplögum og mikið gert frá báð-
um hliðum til þess að auka út-
breiðslu þeirra, en minna skeytt
um hitt, hvort borgun kæmi fyrir
blöðin eða ekki. Hefir þetta altaf
átt sjer stað eftir að flokkaskift-
ing magmaðist í landinu, blaða-
menskunni í heild sinni til ekki
lítils hnekkis, en stjórnmálalífinu
hins vegar til minna gagns en til
hefir verið ætlast.
Fyrir utan flokkadeilumálin
sinti Lögrjetta frá upphafi fram-
kvæmdalífinu, eða verklegum
málum, mikið, jafnvel meira en
önnur hjerlend blöð samtímis, og
ekkert íslenskt blað mun hafa ver
ið róttækara í breytingatillögum
en hún á því sviði. Hún hjelt
uppi umræðum um jámbrautar-
málið, áveitumál, fossavirkjun o.
s. frv. En þegar leið fram á ófrið-
arárin breyttist öll afstaða þjóð-
arinnar, bæði til hinna gömlu
deilumála út á við og líka til hinna
verklegu mála heima fyrir. Flestir
urðu sammála um lausnina á deil-
unni um sambandsmálið, en um-
ræður um hin málin hlutu að falla
niður vegna ástands þess, sem
ófriðurinn skapaði í heiminum.
Á stríðsárunum flutti Lögrjetta
aftur á móti meiri og betri frjett-
ir af því, sem í umheiminum var
að gerast en nokkurt annað ís-
lenskt blað, og hefir síðan mikið
af þeim greinum verið gefið út
á ný í Heimsstyrjöldinni, sem er
eina íslenska ritið, sem segir í
samhengi frá heimsviðburðum
ófriðartímabilsins.
Fyrstu 3 árin hafði ritstjóri
Lögrjettu 1200 kr. í árslaun fyrir
ritstjómina, en starfið hvíldi þá
eins mikið á ritnefndinni. þegar
blaðið stækkaði, 1. jan. 1909,
færðust ritstjóralaunin upp í
1800 kr., en ritnefndin hætti þá
litlu síðar störfum við blaðið, eins
og áður segir, og verkið marg-
faldaðist. Á árunum þar á eftir
skrifaði ritstjórinn mjög mikið
í blaðið, bæði stjórnmálagreinar
og annað, oft 10—12 dálka blað
eftir blað. En mai’gir aðrir hafa
skrifað í Lögrjettu eins og kunn-
ugt er, fyrst og fremst ritnefndar-
mennimir, sem áður eru nefndir,
þórhallur Bjarnarson og Jón
Magnússon, á fyrstu árunum, en
langmest þó þeir Guðmundur
Björnson og Jón þorláksson. Um
tíma, á árinu 1914 og fram á árið
1915, var Einar H. Kvaran rit-
höfundur fastur starfsmaður við
Lögrjettu og hefur jafnan síðan
skrifað í blaðið við og við.
Á bókmentasviðinu liggur það
eftir Lögrjettu m. a., að upp úr
henni hafa verið prentaðar og
gefnai' út ekki allfáar bækur, sem
nýtilegar mega teljast. Eru þessar
hinar helstu, auk Heimsstyrjald-
arinnar, sem áður er nefnd: Sjó-
mannalíf, eftir R. Kipling, Ivar
hlújárn, eftir V. Scott, Basker-
villehundurinn, eftir Conan Doyle,
Percival Keene, eftir Marryat,
Með báli og brandi, eftir Sien
kiewiez, Fjalla-Eyvindur, eftir
Jóhann Sigurjónsson, Sögur,
Drengurinn og Sælir eru einfald-
ir, eftir Gunnar Gunnarsson,
Hinn bersyndugi og Jafnaðarmað-
urinn, eftir Jón Björnsson, And-
legt líf, eftir Sig Kr. Pjetursson,
og íslensk þjóðfræði, eftir Vil-
hjálm þ. Gíslason. Stærsta út-
lenda sagan er nú á leiðinni í
blaðinu: Vesalingamir, eftir V.
Hugo, og annað rit heimsfrægt:
Æfisaga Krists, eftir Papini.
Samkomulag var gott milli út-
gefenda og ritstjóra. þó komu
nokkrar snurður á það á árunum
1914 og 1915. Haustið 1915 sagði
ritstj. upp starfinu, meðfram
vegna þess, að honum þóttu laun-
in of lág, þegar bera fór til muna
á dýrtíðinni. ósamkomulagið
jafnaðist og frá ársbyrjun 1916
voru laun hans hækkuð upp í
2400 kr. Flokkaskiftingin gamla
tók nú að riðlast og viðhorf mála
þeirra, sem Lögr. hafði haldið
fram, breyttist, svo sem fyr seg-
ir, og varð þetta til þess, að áhugi
margra þeirra, sem að blaðinu
höfðu staðið, tók að dvína. Kom
þá til orða, að selja það, en rit-
stjórinn, sem var einn af eigend-
unum, vildi það ekki, og fór þá
svo, að hann keypti blaðið sjálf-
ur. Á árunum 1922—23 gekk hann
í blaðaútgáfufjelagsskap við eig-
endur Morgunblaðsins, og hefir
ekki alls fyrir löngu verið sagt
frá því hjer í blaðinu, hvað fyrir
honum vakti með þeirri tilbreyt-
ingu. Lögrjettu og ísafold var þá
steypt saman í eitt blað. En fje-
lagsskap þessum var slitið í árs-
lok 1923. Eftir að Lögrjetta varð
eins manns eign hefir hún altaf
borið sig sæmilega og gefið af
sjer ríflegri starfslaun en með-
an hún var hlutafjelagseign. Nú
hefir hún þá sjerstöðu meðal
blaða landsins, að hún er öllum
flokkum óháð, eins og henni var
ætlað, þegar hún var stofnuð, svo
sem sjá má á inngangsorðunum í
fyrsta tölubl. hennar, sem prent-
uð eru hjer á undan. p. G.
-----------------o----