Norðurland - 12.09.1903, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Einar Hjörleifsson.
51. blað.
Akureyri, 12. september 1903.
II. ár.
Ölajur Daoíðsson
druknaður.
Ólafur Davíðsson cand. phil.
á Hofi beið bana í Hörgá að
kvöldi hins 6. þ. m. Hestur
hans var fluttur með öllum
reiðtygjum heim til foreldra
hans morguninn eftir, og þá
fyrst fekst vitneskja um, að
nokkurt slys hefði borið að.
Þá var jafnskjótt hafin leit í
ánni frá Möðruvöllum, Hlöð-
um og Lóni. Líkið fanst að
morgni hins 8. og var flutt I
heim að Hofi.
„Norðurland" hefir þar rnist I
einn af sínum beztu vinum og
styrktarmönnum. Ólafs heitins
verður bráðlega minst nákvæm-
ar hér í blaðinu.
Jarðarförin er ákveðin þriðju-
dag 15. þ. m. og byrjar frá
Hofi kl. 12 á hádegi.
Bækur.
Aldamót.
ii.
Víðsjárverðasta dæmi byltingatil-
hneigingarinnar íslenzku telur síra J.
B. koma fram í kirkjunni íslenzku ■—
einmitt hjá guðfræðingunum! Yfirleitt
hefir þeim nú reyndar láðst að frœða
oss um þær stefnubreytingar, sem orð-
ið hafa í lútersku kirkjunni einni á
síðari árum, þær hugsanir, sem þar
hafa verið hugsaðar. Hvað höfum vér
t. d. fengið að vita um þá feiknabreyt-
ingu, sem orðið hefir á kenningu helztu
þýzku guðfræðinganna á síðari ára-
tugum, nema ekki neitt? 5vo fjarri
fer því, að annarlegum guðfræðiskoð-
unum hafi verið að oss haldið. íhalds-
semin í kirkjunni hefir verið og er
enn magnaðri en í búskapnum, og er
þá langt talið.
Eini votturinn, sem borist hefir út
til almennings fyrir því, að guðfræð-
ingar vorir hafi nokkura hugmynd um
það, sem er að gerast úti í mentun-
arheiminum, er starfsemi síra Jóns
Helgasonar, og þá einkum viðleitni
hans við að koma mönnum í skilning
um, hvernig kristnir vísindamenn líti
á ritninguna samkvæmt þeim rann-
sóknum, sem fram hafa farið viðvíkj-
andi henni.
Fyrir þetta er eg fyrir mitt leyti
einkar þakklátur. Eg er sannfærður
um, að hann er með því að vinna
þarft verk. Og eg kann því vel, að
hann virðir okkur íslendinga þess að
tala við okkur um þau mál, er koma
við trúarbrögðum okkar, eins og nú
er talað við aðra menn. Jafnframt hefir
þessi starfsemi aukið að stórum mun
virðingu mína fyrir síra J. H. Hann
gat þagað, eins og aðrir. Hann mátti
ganga að því vísu, að þetta mundi
verða notað til að vekja gegn sér
tortrygni og misskilning. Fyrir engu
var að gangast — nema sannleikanum.
En það var líka síra J. H. nóg. Eg
hefi nú öruggari vissu en áður um
það, að hans er áreiðanlega að leita
þeim megin, sem hann hyggur sann-
leikann vera, í hverju sem er.
Síra J. B. Iítur á þetta alveg þveröf-
ugt. Hann telur það hið mesta óhappa-
verk, að fara að segja Islendingum
frá biblíurannsóknunum. Hann neitar
því ekki, að sannleikurinn kunni að
geta verið þeim megin, þó að honum
þyki það ólíklegt, kveðst ekki hafa
nægan lærdóm til að skera úr slíku.
En hvað sem því líður, þá vill hann
ekki láta vera að tala um þetta við
íslendinga. Sé sannleikurinn biblíurann-
sóknanna megin, þá á að leyna honum
fyrir okkur, svo við hneykslumst ekki.
Og ekki véfengir hann með einu orði,
að síra J. H. hafi sannfæring fyrir því,
sem hann hefir ritað um málið, enda
næði það auðvitað engri átt.
Mér er í raun og veru mjög ógeð-
felt að vera að deila við annan eins
mann og síra J. B., sem eg virði svo
mjög og þekki að svo miklu góðu,
um annað eins mál og það, hvort
menn hafi leyfi til að bera sannleik-
anum vitni. Hugsanaferill síra J. B.
er í þessu efni í mínum augum svo
rangsnúinn, að mér er raun að því
að setja þann hugsanaferil í nokkurt
samband við einhvern bezta vin minn.
En síra J. B. beinist svo afdráttarlaust
að mér í fyrirlestri sínum í sambandi
við þetta mál, að eg tel rangt að
ganga alveg þegjandi fram hjá því.
Reyndar hefi eg minst á þetta mál áð-
ur í »Norðurlandi« svo rækilega, að eg
tel mig ekki þurfa miklu við að bæta.
Eg stend við alt, sem eg hefi áður
sagt, og tek það jafnframt fram, að
því fer mjög fjarri, að rökfærsla síra
J. B. hafi breytt skoðun minni.
Það yrði lengra mál en »Norðurl.«
hefði rúm fyrir að taka til nákvæmrar
íhugunar allar þær staðhæfingar, sem
síra J. B. kemur með máli sínu til
stuðnings. Eg verð að láta mér nægja
að minnast á eina. Síra J. B. þykist
hafa þá reglu frá Kristi sjálfum, að
menn séu skyldugir til að leyna sann-
leikanum, þegar svo ræður við að
horfa. í því sambandi kemst hann
meðal annars svo að orði:
»Þegar hann (Jesús Kristur) veru-
lega byrjar að kenna í dæmisögum,
þá er með berum orðum tekið fram
af honum sjálfum, að hann viðhafi þá
kenningaraðferð til þess — meðfram —
að dylja eða draga hjúp yfir sannleiks-
mál guðs ríkis. »Hinum öðrum kenni
eg í dæmisögum, svo að sjáandi sjái
þeir ekki og heyrandi skilji þeir ekki«
— segir hann við lærisveina sína.«
Eg er ekki guðfræðingur og ætlast
ekki til þess að neinn taki mark á
neinni biblíuskýring frá mér. En Skat
Rördam Sjálandsbiskup segir um þessi
orð Krists það, er nú skal greina, í
athugasemdum neðan við þýðing sína
á Nýjatestamentinu:
»Menn mega ekki skilja orð Jesú
svo, sem hann hafi talað í dæmisög-
um til þess að dylja guðsríki fyrir
fólkinu; þvert á móti talaði hann
þannig, til þess að eyru þeirra skyldu
opnast fyrir því, og af því að þeir
voru svo andlega blindir og heyrnar-
lausir, að boðun guðsríkis gat ekki
náð til þeirra í nokkuri annari mynd«.
Biskupinn gerir frekari og mjög
skilmerkilega grein fyrir þessum ritn-
ingarstað. En þetta nægir áreiðanlega
til að sýna, að ekki munu allir guð-
fræðingar draga þá ályktun út af
dæmisögum Krists sem si'ra J. B. ger-
ir hér. Bezt gæti eg trúað því, að
enginn guðfræðingur hafi gert það,
nema síra J. B. Eg veit ekki betur,
en að það hafi ávalt verið kent í krist-
inni kirkju, að dæmisögurnar hafi ver-
ið sagðar til skilningsauka, en ekki til
þess að »draga hjúp yfir sannleiksmál
guðsríkis.«
Öll önnur rökfærslu-atriði síra J. B.
um þetta efni virðast mér hafa álíka
sönnunar gildi eins og það, sem hann
segir um dæmisögurnar. En eg get
ekki fylt Norðurl. með eltingaleik við
þau.
En á annað atriði verð eg að drepa
að eins. Gerum ráð fyrir, að síra J.
H. hefði þagað. Mundi þar með hafa
verið loku fyrir það skotið, að íslend-
ingar gætu fengið eitthvað um biblíu-
rannsóknirnar að heyra? Var ekki
hugsanlegt, að einhver andstæðingur
kristindómsins hefði getað farið að
fræða íslendinga um það mál? Þó að
það kunni að vera eins holt fyrir kirkj-
una, eins og síra J. B. virðist halda,
að sannleikanum sé leynt, þá er ekki
sjálfsagt, að þess sé æfinlega kostur.
Og engin líkindi eru til þess, að þess
hefði verið kostur hér á landi. Mundi
það nú hafa verið sérstakur ávinning-
ur fyrir kirkjuna, ef fregnin um bibl-
íurannsóknirnar hefði verið flutt með
það markmið fyrir augum að rýra gildi
kristindómsins, í stað þess sem hún
nú er flutt af trúuðum, kristnum
manni, einmitt í því skyni, að menn
skuli ekki líða skipbrot á trú sinni,
þó að þeim verði færður heim sann-
inn um það, að tilorðning ritningar-
innar sé annan veg háttað, en þeim
hefir verið kent?
Að síðustu verð eg að koma með
dálitla persónulega athugasemd. Síra
J. B. kennir mér um, að þessu biblíu-
rannsóknarmáli hefir verið hreyft hér
á landi. Hann hefir hvað eftir annað
fullyrt, að síra J. H. hafi látið þar
leiðast af áeggjan minni. Síra J. B.
veit ekkert um þetta og getur ekkert
um það vitað. Mér finst ekki það vera
honum samboðið að vera að koma
með svona staðhæfingar út í loftið,
staðhæfingar, sem honum er ekki unt
að standa við, ef fram á það er farið.
Eins er enn ógetið, sem ekki má
gleyma að taka fram jafnhliða ágrein-
ingnum. Og vera má, að ýmsum þyki
það kynlegast af öllu. Mjög mikill
meiri hluti manna mun lesa fyrirlest-
ur síra J. B. sér til mikillar ánægju,
þrátt fyrir það, hve skoðanirnar, sem
þar koma fram, eru, eftir minni skoð-
un, einrænar. Svo hefir að minsta kosti
mér farið.
Til þess ber tvent. Annað er það,
hve snildin er mikil á orðfærinu. Æfin-
lega er nautn að lesa það, sem síra
J. B. ritar, fyrir hvern mann, sem
auga hefir fyrir slíku. Ekki fyrir það,
hve íslenzkan sé hrein. Heldur fyrir
þann kraft, sem er í hverri setningu.
í því efni finst mér síra J. B. eiga
engan sinn líka.
Hitt er sú siðferðislega alvara, sem
kemur fram í öllu því, sem síra J. B.
ritar. Honum skjátlast í skoðunum sín-
um og dómum, eins og öðrum. En
þessi eiginleiki dylst aldrei, hvað sem
hann er að tala um. — Sjálfsagt er
það þetta tvent, sem framar öðru
veldur því, hve mikil áhrif síra J. B.
hefir haft. Þetta tvent er það, sem
hefir gert hann að miklum rithöfundi
og miklum manni.
Fyrirlestur síra Björns B. Jónssonar
heitir »Straumar«. Þeir straumar, sem
hann er þar að gera grein fyrir, eru það,
sem hann kallar »skynsemisstefna« ,
» siðfágunarstefna« og »dulspekis-
stefna«. Allir þessir straumar telur
hann að eigi upptök sín í því, sem
kallað er »hin nýja guðfræði«.
Bezt í fyrirlestrinum er sú grein,
sem gerð er fyrir muninum á hinni
»gömlu« og »nýju« guðfræði. Það er
tekið eftir ameríska tímaritinu »Mind«,
og er einkar-ljóst og að sama skapi
fróðlegt.
Höf. er stílisti og mælskur kennÞ
maður. En ekki get eg sagt, að mér
geðjist yfirleitt vel að þessum fyrir-
lestri hans. Mér finst skilningurinn
vera lítill hjá honum á þeim stefn-
um, sem hann er að lýsa. Og stund-
um skilur hann svo við efnið, að
hann minnist ekki einu orði á það,
sem mest er um vert. Það yrði heil
bók, ef eg ætti að gera grein fyrir
því öllu, sem mig greinir á við þenn-
an fyrirlestur, og ekki getur komið
til nokkurra mála að gera það { »Norð-
urlandi«.
En einstök dæmi skal eg nefna.
Hann tekur upp í fyrirlesturinn
»nokkurs konar trúarjátning« R. W.
Trines, frægs manns, sem hallast að
þeirri stefnu, sem kend er við Ethical
Culture. I þeirri trúarjátning eru meðal
annars þessar greinar:
»Að opna algjörlega hjörtu vor og
varðveita sakleysi vort og vera hrein-
hjartaðir og flekklausir, svo vér verð-
um móttækilegir fyrir áhrif guðdómsins.
»Að vera ráðvandir, vera óhræddir,
vera réttlátir, vera góðviljaðir. Þá verð-
ur hluttaka vor í lífsins mikla og enn
ófullgjörða leik sannarlega dýrðleg og
vér þurfum ekkert að óttast hvorki
líf né dauða, því dauðinn er líf —
»Eða réttara sagt, dauðinn er skyndi-