Reykjavík - 30.11.1912, Blaðsíða 1

1R e v k \ a v t ft.
XIII., 50
Laug'ardag 30. Nóvember 1913
Fallcgap jólagjafir! Þ 1 h=í Nytsamar jólagjafirl
i Jólabazarinn
h j á
Árna Eirikssyni
Austurstræti 6
— — er nú opnaður. =====
Lang ijölbreyttasta, bezta og ódýrasta jólasala í bænum.
Mikið úrval af smekklegum og ódýrum jólagjöfum og
jólatrésskrauti. — Nýjar byrgðir af öllum hinum góð-
kunnu vefnaðarvörum sem valdar eru með hátíðarnar fyrir
pN^I augum. — Jólatrén koma með E/s „Botnía".
Góður varningurl Gott verðl
Ritstj.: Björn Pálsson
cand. jur.
Talsimi 215. Kirkjustræti 12
Pósthólf A 41.
Heima daglega kl. 4—5.
Björn Jónsson,
Álþingismaður Barðstrendinga,
fyrverandi ráðherra og ritstjóri, fékk
heilablóðfall á Miðvikudagskvöldið 20.
þ. m., og lá úr ‘því meðvitundar-
laus unz hann andaðist kl. 4 á Sunnu-
dags-morguninn 24. þ. m. Hann var
hress og heill heilsu á Miðvikudaginn
fram undir kvöld. En að visu hafði
hann haft mikla vanheilsu við að
stríða, að minsta kosti við og við,
ekki allfá undanfarin ár.
Af ytri viðburðum lífs hans er þessa
helzt að geta: Hann var fæddur
8. Október 18461) í Djúpadal í Barða-
strandarsýslu, sonur Jóns hreppstjóra
Jónssonar, bónda þar, og Sigríðar Jóns-
dóttur konu hans. Haustið 1863
settist hann í fyrsta bekk Reykjavíkur
lærða skóla. Meðal þeirra sem inn-
tökupróf tóku sama dag ásamt hon-
um, má nefna þá prófessor Björn M.
Ólsen, prófast séra Jens Pálssou í
Görðum, Jón Ólafsson alþingismann og
Yaldimar biskup Briem, er allirlifaenn.* *)
En alls gengu 14 nýsveinar inn í fyrsta
bekk það haust,.3) Hann var mjög
ástundunarsamur um skólanám sitt,
enda piýðisvel gefinn námsmaður, og
skiftust þeir einatt á um efsta sætið
Birnirnir og Valdimar. 1869J:ók hann
bui tfararpróf með fyrstu einkunn.
Var kennari hérlendis næsta vetur, en
sumarið 1870 sigldi hann til Kaup-
mannahafnar háskóla og lagði fyrir sig
laganám. Þar tók hann heimspekis-
próf 1871. Þessi ár var mikil og megn
hreyfing í þjóð vorri út af stjórnmál-
um, og æstist hún hvað mest eftir
þingið 1869.
íslendingar í Kaupmannahöfn drógust
þá mjög að Jóni Sigurðssyni; höfðu
þeir félagsskap saman og áttu oft
fundi með sér. Birni var svo farið,
að hann var áhugamaður mikill um
þau mál, er hann Jót til sin taka, og
‘) í Minningarriti Lœrða skólans er sagt
1847, en ég fylgi hér Alþm.tali Jóh. Kr.
*) Séra Jens er dáinn síðan þetta var
ritað.
“) í sumar, er leið, urðum við sessu-
nautar á þihgi, Björu og ég, þá fáu daga
sem hann sat á þingi. Þingsetningardaginn
sneri hann sér að mér og sagði í hljóði:
„Furðanlega erum við nú lífseigir, við gömlu
mennirnir; hér sitjum við nú fjóriij, sem
gengum upp saman til inntökuprófs 1863“.
Hann taldi Ólaf Briem þar með, og mundi
þá hvorugur okkar betur; en Ólafur kom
síðar í skóla. Ég samsinti þvi. Eitthvað
stundarfjðrðungi síðar eegir hann aftur við
mig : „Hvernig var það, Jón ! Vorum við
ekki eitthvað saman í skóla?“ Ég minti
hann þá aftur á, hvað við höfðum ný-talast
við. — Ég get þessa til að sýna, hve hugur
hans var þá orðinn reikull og minnið bilað
með köflum. J, Ó.
gerðist hann Jóni Sigurðssyni allmjög
handgenginn, og hafði Jón mætur á
honum, enda var hann eindreginn og
ötull fylgismaður Jóns. En alt þetta
hafði þau áhrif á hann, að í stað þess
að hann hafði hér heima verið inn
kappsamasti við nám sitt, dreifðist nú
hugur hans að fleiru, einkum sógu,
stjórnmálum og blaðalestri. Þó að
hann gripi með köflum í laganámið,
varð hugurinn þó mest annarstaðar
og varð alt minna úr laganáminu, en
ella hefði mátt vænta. 1872—’73
ritaði hann fréttir í „Skírni". Mun
hann meðfram hafa gert það til að
afia sér fjár, en óefað hefir hann einnig
að öðru leyti haft gott af þeirri starf-
semi, bæði fróðleik og æfingu í að
rita; en alt dró þetta hann vitanlega
frá náminu. Hann ritaði snemma gott
mál, bæði lagði hann stund á það,
enda laginn til þess af náttúru. Ið
fyrsta, er eftir hann birtist á prenti,
var „Ævintýr úr Norður-Kastiliu", þýð-
ing, sem birtist neðanmáls í 1. árg.
af „Baldri“ 1868. Hann fór heim til
íslands þjóðhátíðarárið 1874, og stofn-
aði þar þá blaðið „ísafold". Jón heit-
inn landritari Jónssou ásamt nokkrum
öðrum mönnum hafði gefið hér út
blaðið „Vikverja". Jón heitinn lagði
mður blaðið og gaf Birni áskrifenda-
lista þess, til þess að styðja ið nýja
blað. Var það að ráði Jóns Sigurðs-
sonar og með stuðnings-loforði flestra
þingmanna af hans flokki að blaðið
byrjaði. Var Björn nú um tíma út-
gefandi og ritstjóri „ísafoldar", og
jafnframt skrifari þáverandi bæjarfó-
geta (L. E. Sveinbjörnsons). Jón ritari
var honum drjúgum hjálplegur með fé
til að halda út blaðinu. „ísafold" var
þessi ár prentuð í gömlu landsprent-
smiðjunni hjá Einari Þórðarsyni.
Vorið 1877 keypti hann litla hrað-
pressu og prentáhöld önnur, og var
það upphaf ísafoldar-prentsmiðju. Fé
til þessara prentsmiðjukaupa mun Jón
heitinn landritari hafa lánað honum
að mestu. Sumarið 1878 fór hann
enn til Hafnar, og ætlaði sér þá að
lúka laganámi sínu. Grímur Thomsen
hafði þá á hendi ritstjórnina til árs-
loka 1881 ; en þá leysti Björn hann
frá ritstjórninni af sérstökum ástæðum,
og tók þá Eiríkur Briem við ritstjórn-
inni frá nýári ’82 og til Mailoka ’83,
I
er Björn fluttist alfarinn frá K.höfn
hingað heim. 1879 bauð hann sig
fram til þings í Strandasýslu, og náði
kosningu og sat á þingi það ár, en
bauð sig aldrei fram til þings síðan
fyrri en 1908. Sumir óvinir Björns
brugðu honum oft síðan um það, að
hann hefði aldrei náð prófi. En það
voru þeir einir, sem ekki þektu Björn;
enda var það ástæðu-lítið. Ég býst
við, að eftir það er Björn var orðinn
ritstjóri, hafi hann aldrei ætlað sér,
þótt hann hefði tekið próf, að nota
það til þess að sækja um embætti.
Hitt verður hver maður að játa, sem
þekti hann, að auðvelt hefði honum
verið að taka próf, og það gott próf,
ef hann hefði lagt sig nokkuð fram
um það. En eins og ég sagði áður,
þá var hugur hans orðinn svo mjög
hneigður í aðrár áttir, að vel má
segja, að hann hafi þessi ár, sem
kallað var að til laganámsins gengi,
verið að læra til blaðamanns. En
enginn efi er heldur á því, að laga-
nám hans hafi einnig komið honum
að góðu haldi síðar við blaðamensk-
una. Eftir að hann kom heim ti!
Rvikur 1883, gaf hann sig allan við
blaðamenskunni. Hann stofnaði þó
jafnframt bókaverzlun, pappírs- og
ritfanga-sölu og bókbandsverkstofu, og
rak þetta alt ásamt blaðamenskunni.
Birni var vel sýnt um að láta at-
vinnu-fyrirtæki sín bera sig fjárhags-
lega, svo blaðamenskuna sem annað,
því að hann var maður ráðdeildarsamur,
og græddist. honum heldur fé. Þó var
talsvert ólag á reikningshaldi hans
framan af árum, og kom það af því,
að hann hlífðist of lengi við að taka
sér nauðsynlega aðstoð, heldur lagði
þetta alt á sjálfan sig jafnframt rit-
stjórninni og öðrum störfum. Var það
hvorttveggja, að hann var mesti elju-
maður og afkastamaður, end^. ætlaði
hann sér eigi af, og hlóð á sig meiri
störfum, en nokkrum einum manúi
væri fært undir að rísa. Er mér
kunnugt um, að það kom fyrir, að
hann tapaði fé af þessum sökum.
1884 var hann fyrir forgöngu eins
þáverandi vinar síns kosinn forseti
Bókmentafélagsins, og var hann forseti
þess JO ár samfleytt. Þessi ár gaf
félagið út í meira lagi af ritum, en
fjárhag þess fór hnignandi að mun.
I XIII., 50
leikfél. Reykjavíkur.
eflir Edgar Hðyer.
snnnudaginn 1. Des., 11. 8 síðd. f
Iðnaðarmannahúsinn.
Árin 1884—'89 var hann útgefandi
eða kostnaðarmaður tímaritsins ,Iðunn‘,
fyrsta árið ásamt Kristjáni Þorgríms-
syni bóksala. Komu út af því 7 bd.,
og var hann ritstjóri þeirra allra ásamt
Jóni Ólafssyni og Steingrími Thor-
steinsson, og var hann okkar afkasta-
mesturí ritstjórninni. Allmargar greinar
í „Iðunni" eru merktar nafni eða merki
*
höf. og krossi á eftir. Sá kross merkir
það, að Björn Jónsson hafði vendilega
yfirfarið málið á þeim ritgerðum og
bætt það og leiðrétt.
Árið 1898 fékk ég Björn í lið með
mér til að stofna „Blaðamannafélagið*.
Það þróaðist vel nokkurn tíma og
hafði góð áhrif á blaðamenskuna og
blaðamennina, þó að ólikar væru
stefnur þeirra þá. Kom það án efa
mikið af því, að við héldum fundi
okkar þannig, að félagsmenn borðuðu
allir kvöldmat saman á hálfs mánaðar
fresti. Voru fjörugar samræður yfir
borðum, og jöfnuðust við það skoðanir
á mörgum málum, er ella hefðu á-
greiningi valdið. Meðal annars, sem
eftir félagið liggur frá fyrsta og öðru
ári þess, var samkomulagið um slaf-
seíningu. Var Björn hvatamaður að
því samkomulagi, og þá samdi hann
stafsetningarorðbók sína. Var áhugi
hans á að koma bókinnr fljótt út svo
mikill, að eigi varð timi til að vanda
hana að öllu sem skyldi. Þó var bókin
góð frumsmíð, en þvi miður hefir hún
ekki í tveimur siðari útgáfum tekið
þeim umbótum, sem við hefði mátt
búast. Björn var ekki formaður fé-
lagsins í fyrstu. Eftir eitthvað tvö ár
varð hann formaður félagsins, og
hnignaði þvi úr því, og dó loks út.
Orsakirnar til þess lágu að nokkru
leyti í aðals-eigind Björns. í félags-
skap með þeim sem nokkuð létu til
sín taka, gat hann verið inn sam-
vinnuþýðasti rnaður, og það var hann
í þessu félagi. En annars var hann,
eins og margir ötulir menn, ráðríkur
og einráður. Hann var manna ánægð-
astur með félagsskapinn, meðan hann
gekk eins og ég hefi lýst honum.
Hafði hann oft orð á því við mig,
hvert snjallræði það væri, að boiða
þannin kvöldverð saman. Eftir að hann
varð formaður, hætti hann að boða
fundi nema endrum og sinnum, kvöld-
máltiðunum var hætt og félagið logn-
aðist, út af. Mun annriki hans hafa
átt hlut í því oftar en þá, að litið
varð úr félagsskap undir formensku
hans.
Um ritstjórn Björns er það fyrst að
segja, að nálega enginn ritstjóri hér á
landi hefir ritað móðurmál sitt eins vel og
hann, né látið sér eins ant um það.—
Það, hversu blað hans varð til i fyrstu,
varð til þess, að draga að því merka
stuðningsmenn víðsvegar um land, og