Verkamaðurinn - 17.04.1959, Blaðsíða 1

Vand ræðast jórnin
situr áfrrm
VERKHmJfflURlfttl
XLII. árg.
Akureyri, föstudaginn 17. apríl 1959
Samkomulag um nýja kjördæmaskipun á íslandi:
14. tbl.
Landinu verður skipt í átta kjördæmi
verða 60, þar al 11 uppbólarmenn
Á föstudaginn var náðist sanikomulag milli þriggja stjóm-
málaflokkanna, Alþýðubandalagsins, Alþýðuflokksins og
Sjálfstæðisflokksins, um breytingar á kjördæmaskipuninni í
landinu. Framgangur málsins er þar með tryggður, og fæst
nú leiðrétting á því mikla ranglæti, sem núverandi kjördæma-
skipun hefur skapað og torveldað hefur eðlilega og lýðræðis-
lega þróun stjómmálanna í landinu.
Fmmvarp um hina breyttu kjördæmaskipun var lagt fram
í neðri deild Alþingis á laugardaginn og tekið til fyrstu um-
ræðu á mánudaginn. Var útvarpað frá þeirri umræðu, og
gafst landsmönnum þannig gott tækifæri til að heyra rök
þingmanna fyrir þessarri breytingu, en annars munu þau
flestum ljós orðin.
Fmmvarpið um kjördæmabreytinguna og greinargerð sú,
er því fylgir, fer hér á eftir:
Þingmenn
Frumvarp til stjórnskipunarlaga
um breyting á stjórnarskrá lýð-
veldisins íslands 17. júní 1944.
F'lm. Olafur Thors, Emil Jónsson,
Einar Olgeirsson.
1. gr.
31. gr. stjórnarskrárinnar orðist
svo:
Á Alþingi eiga sæti 60 þjóð-
kjörnir þingmenn, kosnir leynileg-
um kosningum, þar af:
a. 25 þingmenn kosnir hlutbund-
inni kosningu í 5 fimm manna
kjördæmum:
Vesturlandskjördæmi: Borgar-
fjarðarsýsla, Akraneskaupstaður,
Mýrasýsla, Snæfellsnes- og Hnappa-
dalssýsla og Dalasýsla.
Vestfjarðakjördæmi: Barða-
strandarsýsla, VesturísafjarSar-
sýsla, ísafjarðarkaupstaður, Norð-
ur-ísafjarðarsýsla, Strandasýsla.
NorðurJandskjördæmi vestra:
Vestur-Húnavatnssýsla, Austur
H únavatnssýsla, Skagaf jarðarsýsla,
Sauðárkrókskaupstaður og Siglu-
ljarðarkaupstaður.
Austurlandskjördæmi: Norður
Múlasýsla, Seyðisfjarðarkaupstaður,
Suður-Múlasýsla, Neskaupstaður og
Austur-Skaftafellssýsla.
Reykjaneskjördæmi: Gullbringu
og Kjósarsýsla, Hafnarfjarðarkaup-
staður, Keflavíkurkaupstaður og
K ó p a vogsk a u p s t a ð ur.
b. 12 þingmenn kosnir hlutbund-
inni kosningu í 2 sex manna kjör-
dæmum:
Norðurlandskjördæmi eystra:
Eyjafjarðarsýsla, Akureyrarkaup-
staður, Ólafsfjarðarkaupstaður,
Suður-Þingeyjarsýsla, Húsavíkur-
kaupstaður og Norður-Þingeyjar-
sýsla.
Suðurlandskjördæmi: Vestur-
Skaftafellssýsla, Vestmannaeyja-
kaupstaður, Rángárvallasýsla og
Árnessýsla. •
c. 12 þingmenn kosnir hlutbund-
inni kosningu í Reykjavík.
d. 11 landskjörnir þingmenn til
jöfnunar milli þingflokka, svo að
hver þeirra hafi þingsæti í sem
fyllstu samræmi við atkvæðatölu
sína við almennar kosningar.
Þingmenn skulu kosnir til 4 ára.
Á hverjum framboðslista skulu að
jafnaði vera tvöfalt fleiri menn en
kjósa á í því kjördæmi, og skulu
varamenn, bæði fyrir kjördæma-
kosna þingmenn og landskjörna,
vera svo margir sem til endist á
listanum.
2. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
3. gr.
Akvæði um stundarsakir.
Almennar kosningar til Alþingis
skulu fara fram, þegar stjórnar-
skipunarlög þessi öðlast gildi, og
Frá því hefur iðulega verið
sagt hér í blaðinu, að bæjarfull-
trúar Alþýðubandalagsins hafa
lengi barizt fyrir því í bæjar-
stjórn og bæjarráði, að Akureyr-
arbær hæfist handa um íbúða-
byggingar til útrýmingar heilsu-
spillandi húsnæði og reyndi í því
sambandi að fá hingað til bæjar-
ins eitthvað af því fé, sem ríkið
leggur árLga fram til slíkra
íbúðabygginga. Tillögur Alþýðu-
bandalagsins hafa hins vegar
ekki virzt eiga mikinn hljóm-
grunn hjá öðrum bæjarfulltrú-
um, enda þótt þeir hafi ekki
beinlínis lagzt í móti málinu,
heldur valið þann kost að reyna
jafnan að svæfa það og slá öllum
framkvæmdum á frest. En nú er
svo komið, að þeir hafa ekki
lengur treýst sér til að leggjast á
málið, og bæjarstjóm hefur gefið
fyrirheit um, að framkvæmdir
hefjist í vor. Bæjarstjóri hefur
unnið að því við Húsnæðismála-
stjórn, að tryggja framlag ríkis-
ins, og hefur sýnt lofsverðan
áhuga fyrir framgangi þéssa
máls.
falla umboð þigmanna niður á
kjördegi.
Greinargerð.
Lengi hefur verið ljóst, að óhjá-
kvæmilegt væri að taka til gagn-
gerðrar endurskoðunar ákvæði
stjórnarskrárinnar um kjördæma-
skipun landsins, jafnhliða endur-
skoðun á ákvæðum laga um kosn-
ingar til Alþingis.
Kjödæmaskipunin hefur um lang-
an aldur verið undirrót misréttis og
ranglætis í íslenzkum stjórnmálum
og torveldað heilbrigöa, lýðræðis-
lega þróun í landinu.
Af og til hafa mikil átök orðið á
Alþingi um kjördæmaskipunina og
síðustu áratugina verið gerðar á
henni verulegar breytingar til bóta,
en þó eigi svo gagngerar, að þær
gætu til lengdar staðist.
Nú hefur orðið samkomulag
milli þriggja flokka þingsins, Sjálf-
stæðisflokksins, Alþýðuflokksins og
Alþýðubandalagsins, um að flytja
þetta frv. til laga um breytingu á
stjórnarskipunarlögunum.
Aðalatriði þessarar stjórnarskrár-
breytingar er, að Alþingi verði
Meðferð málsins.
í desember sl. fluttu bæjarfull-
trúar Alþýðubandalagsins, Jón B.
Rögnvaldsson og Jón Ingimars-
son, tillögu í bæjarstjórn svo-
hljóðandi:
„Bæjarstjórn Akureyrar sam-
þykkir að hefja á næsta ári
byggingu átta íbúða til útrým-
ingar heilsuspillandi húsnæði og
ákveður að ráðstafa eigi minna
en kr. 500.000.00 á f járhagsáætlun
næsta árs í þessu skyni. Jafn-
framt samþykkir bæjarstjórnin
að kjósa þriggja manna nefnd til
að annast undirbúning þessa
máls, m. a. að fá yfirlit um
heilsuspillandi húsnæði í bænum
til að tryggja það, að lögskylt
framlag ríkisins fáist móti fram-
lagi bæjarins.“
Tillögu þessarri var vísað til
bæjarráðs, og í tilefni af henni
ákvað bæjarráð í janúar að fela
byggingafulltrúa og bæjarverk-
Éræðingi að semja skýrslu um
heilsuspillandi húsnæði og
leggja fyrir bæjarráð.
Við afgreiðslu fjárhagsáætlun-
ar bæjarins fyrir þetta ár, en hún
skipað í sem fyllstu samræmi við
þjóðarviljann. Lagt er til, að land-
inu sé skipt í 8 stór kjördæmi og
alls staðar hlutfallskosningar: Kjör-
dæmi utan Reykjavíkur verði 7,
með 5—6 þingmönnum, en þing-
mönnum i Reykjavík fjölgað í 12.
Jafnframt verði 11 landskjörnir
þingmenn til jöfnunar milli þing-
flokka, svo að hver þeirra hafi þing-
sæti í sem fyllstu samræmi við at-
kvæðatölu sína við almennar kosn-
ingar. Það er meginsjónarmið í
frumvarpi þessu, að breytingarnar
frá núverandi kjördæmaskipun
fækki ekki þingmönnum dreifbýl-
isins í heild. Hefur þótt rétt að
fjölga þingmönnum nokkuð, til
þess að geta fylgt þessari reglu.
Leitast er við að hafa sem jafnasta
atkvæðatölu að baki hvers þing-
rnanns í strjálbýli, en nokkuð fleiri
atkvæði að baki hvers þingmanns
í þéttbýlinu. Með þessu er reynt
að varðveita sérstöðu strjálbýlisins
í þjóðfélaginu, en taka þó tillit til
jafnréttar fólksins í þéttbýlinu til
áhrifa á skipan Alþingis.
Auk breytinganna á sjálfri kjör-
dæmaskipuninni og tölu þing-
manna, er í frv. sú breyting frá
því, sem áður var, að tala lands-
kjörinna þingmanna er fastákveðin
og ákvæðin um landslista felld burt.
var afgreidd skömmu fyrir lok
febrúar, lögðu fulltrúar Alþýðu-
bandalagsins enn til að kr,
500.000.00 yrðu lagðar til íbúða-
bygginga af því fé, sem ætlað
væri í Framkvæmdasjóð. Þetta
fékkst ekki samþykkt, og engin
ákvörðun var um það tekin við
afgreiðslu fjárhagsáætlunarinnar,
hvernig fé Framkvæmdasjóðs
yrði varið.
Á fyrsta fundi bæjarráðs eftir
að fjárhagsáætlunin var afgreidd
lá fyrir skýrsla um heilsuspill-
andi íbúðir á Akureyri, undirrit-
uð af bæjarverkfræðingi, bygg-
ingafulltrúa, heilbrigðisfulltrúa
og héraðslækni. Töldu þeir, að af
20 íbúðum, sem þeir höfðu at-
hugað, væru 11 óíbúðarhæfar og
heilsuspillandi. Samþykkti bæj-
arráð þá að leggja til við bæjar-
stjórn, að hún hefði forgöngu um
byggingu 4 til 6 íbúða, að því til-
skyldu að aðstoð ríkisins fengist.
Á fundi bæjarráðs 3. þ. m. var
svo loks ákveðið að leggja til við
bæjarstjórn, að hafinn verði und-
irbúningur framkvæmda, og
verði byggðar sex íbúðir í rað-
húsi. Tillagan, sem samþykkt var
af bæjarstjórn er þannig:
„Með tilvísun til og í framhaldi
Framhald á 4. siðu.
Fyrir s'ðustu hflgi náðist loks
cndanlegt samkomulag um af-
greiðslu kjördæmamálsins milli
þriggja stjórnmálaOokkanna, en
viðræður og samningar um mál
þetta höfðu staðið alllengi. Það,
sem einkum var deilt um, var
hversu mikið þingmönnum yrði
fjölgað og hvernig þeir skyldu
skiptast á kjördæmin, en einnig
nokkur smærri atriði. Sjálfstæð-
isflokkurinn sótti það fast, að
þingmönnum yrði fjölgað upp í
65 og vildi haga skiptingu þeirra,
sem mest á þann veg, að hans
hlutur yrði meiri en annarra. —
Það var einnig tillaga hans, að
fækka uppbótarsætum, til þess
að draga þannig úr möguleikum
Alþýðubandalagsins og Alþýðu-
flokksins til að fá eðlilegan þing-
mannafjölda.
Svar Alþýðubandalagsins við
þessum tillögum var, að krefjast
þess, að haldið yrði við þær til-
lögur, sem Sjálfstæðisflokkurinn
lagði fram sem umræðugrundvöll
í desember, og varð sú niðurstað-
an.
Jafnframt umræðunum um
kjördæmamálið var um það rætt,
hvort kaupránsstjórnin ætti að fá
að sitja áfram fram yfir kosning-
ar. Alþýðubandalagið lagði til, að
hún færi frá strax og fjárlög
hefðu verið afgreidd, en hún hef-
ur heitið því, að þau verði af-
greidd, enda þótt margir séu
farnir að óttast að svo verði ekki.
Síðan lagði Alþýðubandalagið til,
að mynduð yrði hlutlaus starfs-
stjórn, sein sæti fram yfir síðari
kosningarnar. Með því væri
tryggt, að enginn flokkur gæti
notað aðstöðu sína í ríkisstjórn-
inni sér til framdráttar í kosn-
ingabaráttunni. Þetta gat Sjálf-
stæðisflokkurinn með engu móti
fallizt á, hann vildi ekki styggja
kratana með því að láta þá víkja
úr ráðherrastólunum, sem þeir
elska svo mjög.
Aftur á móti féllst Sjálfstæð-
isflokkurinn á þá málamiðlun, að
valdsvið ríkisstjórnarinnar yrði
minnkað nokkuð, þannig að hún
hefði síður aðstöðu til að misnota
fjárveitingar ríkisins til fram-
dráttar sínum mönnum. Þau
atriði, sem um var samið, eru í
aðalatriðum þessi:
Erlendu fé, sem kann að verða
tekið að láni, verði ráðstafað af
Alþingi en ekki ríkisstjórninni.
Ríkisstjórnin getur ekki haft
áhrif á, hvernig Innflutnings-
skrifstofan úthlutar fjárfestingar-
leyfum, báta-, skipa- eða bíla-
leyfum. Atvinnubótafé, fjárfram-
lögum til flugvallagerða og hin-
um sérstaka benzínskatti til
vega- og brúagerða verður út-
hlutað af Alþingi eða þingkjör-
inni nefnd, en ekki af ríkisstjórn-
inni.
Með þessu eru verulega tekin
völd af ríkisstjórninni yfir þeim
málum, sem mest hætta var á, að
hún myndi misnota, en margt er
þó fleira, sem búast má við, að
þessi vandræðastjórn geti fundið
til. Það er a. m. k. bezt að treysta
henni varlega. En Sjálfstæðis-
flokkurinn ber ábyrgðina á áfram
haldandi setu þessarrar stjórnar.
Akureyrarbær byggir sex ibúðir til út-
rýmingar heilsuspillandi húsnæði
Arangur af baráttu bæjarfulltrúa Alþýðu-
bandalagsins