Dagblaðið Vísir - DV - 07.06.1989, Blaðsíða 4

Fréttir
MIÐVIKUDAGUR 7i JÚNl 1989.
Minni samdráttur en
meiri fyrirtækjadauði
Mikil var gleðin þegar Hótel Örk fór af staó. En fyrirtækiö lenti undir hamrinum.
íslendingar hafa ekki glímt viö
mörg samdráttarskeið í efnahags-
málum hin síðari ár. En við upplifum
nú eitt slíkt. Við berum okkur illa.
Hátt í tvö þúsund manns hafa verið
atvinnulausir. En eitt helzta ein-
kenni samdráttarins nú er fyrir-
tækjadauði. Samdrátturinn sem shk-
ur er minni en við höfum oft lifað.
Fróðlegt er að” bera samdráttinn nú
saman við samdrátt fyrri ára. Af því
getum við til dæmis lært að láta ekki
shgast af harmagráti. Þetta hefur oft
verið verra.
Samdráttur var í fyrra og verður
aftur í ár. Þetta mun samtals gera
um 3 prósent minnkun framleiðslu i
landinu.
Ef við htum til fyrri ára, var sam-
dráttur 1983. Þar á undan var nokkur
vandi 1975 vegna mikillar hækkunar
á olíu. Síðan þarf að fara aftur til
1967-1969 til að finna samdrátt. Þar
á undan var samdráttur í efnahags-
málum 1949-1952.
Aðaleinkenni samdráttarins nú er
að hann er miklu hægari en hann
var þau önnur ár sem hér eru nefnd.
Samdrátturinn nú kemur nokkuð
ffam í minni útgjöldum þjóðarinnar.
Það er vegna þess að kaupmáttur
launa hefur minnkað mikið. Viö ger-
um einnig ráð fyrir að sámdrátturinn
í ár stafi að nokkru af aflaminnkun.
Þar eigum við um það að ræða, að
þorskaflinn minnki mikið vegna að-
gerða stjómvalda. Nauðsyn ber til
að vemda þorskstofninn með minnk-
un afla. Ríkisvaldið gæti í raun nær
eytt samdrættinum með því að leyfa
jafnmikla þorskveiði og í fyrra. Að
því leyti er samdrátturinn nú sér-
stakur.
Annað, sem einkennnr samdrátt-
arskeiðið nú, er hin stóra gjaldþrot
og hran fyrirtækjá. Þetta gildir að
nokkm um einstaklinga, þar sem til
dæmís margir munu missa húsnæði
sitt. En í samanburði við flest hin
fyrri ár kemur þetta til af því, hversu
háir vextir em nú. Þar hggur falinn
mikill munur á samdrættinum nú
og til dæmis samdrættinum 1967-69.
Mikil minnkun
Fyrr á ámm réð aflasamdráttur
mestu um vandann í efnahagsmál-
um. Þannig minnkaði framleiðslan
um 7-8 prósent á árunum 1967-1%9
samtals. Nú er samdrátturinn þó
aðeins 3 prósent samtals síðustu tvö
árin. Samdrátturinn var líka mikih
árin 1949-1952 eða um 7-8 prósent
samtals. Við sjáum af öhu þessu, að
við þurfum ekki svo mjög að barma
okkur yfir nokkrum samdrætti í ár
og í fyrra.
En vissulega er rétt, að þar á undan
upplifðum við mikið góðæri. Fyrr á
árum komust fyrirtækin út úr tíma-
hundnum vanda með þvi að slá lán
á neikvæðum vöxtum, það er vöxt-
um, sem vom lægri en verðbólgu-
stigið. Fyrirtækin og margir ein-
staklingar bjuggu því þá yfir aðferö-
um th að komast út úr Scundrættin-
Sjónarhomið
Haukur Helgason
um. Þessu er nú ekki að hehsa - vafa-
laust sem betur fer - því að neikvæð-
ir vextir em böl fyrir efnahagslífið í
hehd. Einhver verður jú að borga,
peningar þurfa að koma annaðhvort
innanlands eða frá útlöndum. En í
þessu hggur mikhl munur á því, sem
nú er og því sem var.
Veik stjórn
Annað, sem gerir samdráttinn nú
erfiðari en þyrfti að vera, er, hversu
veika ríkisstjóm við höfum. I þessari
grein hefur verið sýnt fram á, að
efnahagslegur samdráttur nú er
minni en hefur verið stundum áður.
En ríkisstjóm okkar nú er ekki sam-
bærileg við viðreisnarstjórnina, sem
ríkti í samdrættinum l%7-69. Við-
reisnarstjómin tók á málum af
myndarskap. Hún komst að vísu ekki
undan nokkrum óvinsældum út af
því. En upp reis land, þar sem staðan
var blómleg eftir samdráttinn. Við
óttumst nú, aö sú verði ekki raunin,
heldur munum við vera lengi í þess-
um vanda. Ríkisstjórnin nú hefur
enn hleypt verðbólgunni af stað,
samtímis samdrættinum, eins og
hvert mannsbarn hefur séð síðustu
daga og vikur. Stjómin fer ekki vit-
urlega að ráði sínu. Við búum því
við tvennt, sem einkum gerir þennan
samdrátt sérstæðan: veika ríkis-
stjórn og háa raunvexti, það er vexti
umfram verðbólgustigið.
Við skulum imdir lokin líta á, hvað
tímaritið Vísbending segir um sam-
dráttarskeiðið nú. Það verður í ár
svipaður samdráttur í landsfram-
leiöslu og var á síðasta ári, ef marka
má spá Þjóðhagsstofnunar. Það má
búast við, að halli á viðskiptum við
útlönd veröi hlutfallslega svipaður
og í fyrra, að verðbólga veröi svipuð.
Hins vegar reiknar Þjóðhagsstofnun
með heldur minni kaupmætti tekna
og einnig minni þjóðarútgjöldum en
í fyrra. Svokahaðar ytri aðstæður
versna hklega eihtið á árinu, og má
þar nefna hækkun ohuverðs og held-
ur lægra fiskverö erlendis. Þetta era
þó óverulegar breytingar á ytri að-
stæðum frá því, sem oft hefur verið
áður.
Það er því ekki unnt að tala um
veruleg áfóh í ytri skilyrðum, eins
og oft hefur verið áður. Frá árinu
1984 höfðu aflabrögð verið tiltölulega
stöðug og aflaverðmæti aukizt sam-
feht, þar th í fyrra að verðmæti afl-
ans stóð í stað. Olíukaup voru líka
miklu dýrari áður fyrr. Árið 1983
vora keyptar ohuvörur fyrir sem
samsvarar 4,7 prósent landsfram-
leiðslunnar, en aðeins fyrir 1,4 pró-
sent áriö 1988. Svokallaöar ytri að-
stæður eru þrátt fyrir allt mun hag-
stæðari en þær voru í byrjun áratug-
arins.
En í ár skiptir miklu, hversu háir
vextir eru. Nú eru raunvextir á verð-
tryggðum skuldabréfum gjaman um
8 prósent. En raunvextir á verð-
tryggðum skuldabréfum voru 2-3
prósent á áranum 1980-1983.
Þar liggur hundurinn grafinn.
Haukur Helgason
I dag mælir Dagfari_
Tapið er
öðrum að kenna
Fram hefur komiö í fréttum að
tap Sambands íslenskra samvinnu-
félaga fór vel yfir tvo milljarða á
síðasta ári. Er það annað árið í röð
sem SÍS er rekið með svo myndar-
legu tapi. Eitthvaö er tapið minna
á þessu ári en aht stefnir þó í að
Sambandið geti skhað tapi í árslok
og þá þriðja árið í röð. Guðjón B.
Ólafsson er forstjóri SÍS og hefur
gegnt því embætti öh þessi þijú ár.
Ekki er þó að heyra aö Guðjón telji
tapið vera sér að kenna heldur hef-
ur hann lýst því yfir að ástæðan
sé sú að bankamir hafi tekið upp
á því að heimta jákvæða vexti af
lánum sem Sambandið fær í ríkis-
bönkunum.
Viðskiptabanki SÍS mun aðallega
vera Landsbankinn. Landsbankinn
er ríkisbanki, eign almennings í
landinu. Lengi vel hafa þó stjóm-
málaflokkamir htið svo á að þeir
ættu bankann og í samræmi við
þá skoðun hafa bankastjórar
Landsbankans verið ósparir á að
lána Sambandinu peninga og hefur
sú lánastarfsemi verið hagkvæm
fyrir SÍS að því leyti að lánin hafa
ýmist étist upp í verðbólgunni eða
borið neikvæða vexti. Með öðrum
orðum: bankinn hefur gefið Sam-
bandinu mihjónir og miHjónatugi á
hverju ári í formi lánafyrirgreiðslu
þar sem hveijar tvær krónur eru
greiddar th baka með einni krónu.
Svo tóku einhveijir asnar upp á
því í póhtíkinni að heimta jákvaeða
vexti og verðtryggingar á lánin og
Sambandið var þessu óviðbúið að
þurfa að greiða lánin til baka á
sama verðghdi og þau voru fengin.
Þessari stefnu hefur Guðjón B. Ól-
afsson margsinnis mótmælt og
raunar hefur hann fengiö heha rík-
isstjóm í hð með sér sem hefur það
á stefnuskrá sinni að lækká vextina
með handafli. Ríkisstjómin hefur
það sem sagt á stefnuskrá sinni að
Sambandið og aðrir þurfahngar í
þjóðfélaginu fái peningana gefins í
kerfinu og forstjórinn hjá SÍS fer
ekki í grafgötur með þá skoðun
sína að öðravísi verði Sambandið
ekki rekið.
Guðjón hjá Sambandinu heimtar
neikvæða vexti. Hann vhl fá pen-
ingana fyrir slikk enda er dýrt að
reka fyrirtæki sem þarf aö standa
straum af námsgjöldum forstjóra-
bamanna, byggja einbýhshús fyrir
forstjórann og endursmíða skrif-
stofuhús sín fyrir fiögur hundrað
mihjónir. Hingað th hefur Sam-
bandið vanist því að bankamir
fjármögnuðu útgjöldin hjá SÍS og
það er auðvitað engin hemja að al-
þingi eða óvinveittar ríkisstjómir
hækki vexti og verðtryggi þá með
þeim afleiðingum aö Sambandið
þurfi að standa undir þessum
kostnaöi sjálft. Forsenda sam-
vinnuhreyfingarinnar hefur alitaf
verið sú aö SÍS fái það fé út úr
bönkunum sem það þarf án þess
aö hafa áhyggjur af vöxtum og af-
borgunum. Nú er öldin önnur og
þess vegna er það að forstjórinn og
aðalfundurinn lýsa ábyrgð á hend-
ur alþingi og bönkum sem leyfa sér
þá ósvinnu að táka jákvæða vexti.
Það sjá ahir að það er ekki Sam-
bandinu aö kenna og ekki við for-
stjórann að sakast þótt tveggja
milljarða tap sé á SÍS og kaupfélög-
unum. Það er bönkunum að kenna.
Rekstur Sambandsins gengur satt
að segja ágætlega ef ekki era taldir
með þessir ósvífnu vextir sem sí-
feht er verið að reikna og rukka.
Sambandið þarf sitt og það á þurru
og ahir sjá að það er að fara með
atvinnureksturinn á hausinn ef at-
vinnureksturinn þarf að borga
skuldir sínar á réttu verði. Ekkert
fyrirtæki lifir það af, hvað þá Sam-
bandið sem á betra skihð frá bönk-
um sem era th þess reknir að
standa undir útgjöldum SÍS.
Guðjón forstjóri getur borið höf-
uðið hátt. Hann hefur rekið Sam-
bandið með gróða ef frá er talinn
fjármagnskostnaðurinn. Tapið
hlýst af utanaðkomandi áhrifum,
gengisfehingum, verðbólgu og já-
kvæðum vöxtum sem enginn sá
fyrir. Góður forstjóri sér ekki slíkt
fyrir. Hann er upptekinn við að
koma bömum sínum til náms og
byggja nýtt skrifstofuhús og ein-
býhshús fyrir sjálfan sig og tekur
ekki mark á utanaðkomandi áhrif-
um. Góðir forstjórar borga ekki
jákvæða vexti. Það hefur Guðjón
lært í Ameríku. Hugsjón sam-
vinnuhreyfingarinnar er of merki-
leg th að hún fari í hundana vegna
utanaðkomandi áhrifa. Það er eins
og hver önnur ósvífni að rukka SÍS
um vexti af lánum sem aldrei var
ætlunin að borga.
Dagfari