Dagur - 12.03.1919, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út einustnnl í viku.
Árgangurinn kostar 3 kr.
Gjalddagi 1. iúlt.
II. ár.
Akureyri, 12. mars. 1919.
Ritstjóri: Ingimar EydaI.f #H^I
AFGREIÐSLA
og innheimta hjá
Jóni P. Pór.
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
10. blað.
Dómur sögunnar.
íhaldsstefnan hvílir á tveimur stoðum. Annarsveg-
ar eru þeir menn, sem svo hafa komið ár sinni fyr-
ir borð, að þeir hafa allsnægtir og telja sig engu þurfa
að kvíða í framtíðinni, hvorki fyrir sig nje sína
en láta sig á hinn bóginn hag aimennings fremur litlu
skifta. Þeir eru auðvitað íhaldsménn og hræddirvið
almennar framfarir að því leyti, sem þær geta vald-
ið truflun í lífsþægindum sjálfra þeirra. í öðru lagi
eru þeir, sem að vísu hafa lítið af sólskini lífsinsað
segja, en eru orðnir svo vanir kulda lífsins og kröm
og samdauua menningarleysinu, að þeir sætta sig all-
vel við lífskjör sín og hafa enga trú á almennum fram-
förum og eru jafnvel hræddir um, að þær geti gert
vont verra, telja þeir því vissast að vera á móti þeim
og halda dauðahaldi í gamlar og úreltar venjur.
Framsóknarmennirnir fara nokkuð öðruvísi að. Peir
eygja ótal leiðir til fullkomnunar og betra lífs, og
þeir leggja ótrauðir út á þær leiðir og hirða ekki
um það, þó að íhaldsmennirnir brosi í kampinn og
hristi höfuðin yfir óforsjálli kappgirni, er þeir kalla
Aðalmunurinn á íhaldsmönnum og framsóknar-
mönnum er þessi: Hinir fyrnefndu vilja aðeitis fara
troðnar slóðir. Peir síðartöldu leggja nýja vegi.
Ekki má þó draga fjöður yfir það, að framsóknar-
hugurinn getur hlaupið í gönur og gerir það stund-
um. En misstignu sporin á framfarabrautinni eru líka
lærdómsrík, sje rjett á þau litið, þó þau beri að
forðast. Barnið stígur margt sporið óvarlega, dettur
og meiðir sig, en það heldur áfram göngunni og
lærir af reynslunni.
t*að má fyllilega gera ráð fyrir því, að framsókn
og ihald fari fyrir alvöru að togast á í landi voru
úr þessu. Pað er því ekki úr vegi að menn fari að
reyna að átta sig á því, hvor þessara stefna sje heilla-
vænlegri fyrir þjóðina og undir hvaða merki menn
vilja skipa sjer.
Það mun nú svo í þessu atriði sem öðrum, að
reynslan er ólygnust. Hvað segir hún?
Menn mega ekki halda, að framsóknarhugurinn og
íhaldstilhneigingin sjeu nein ný fyrirbrigði í sögu
mannsandans. Hvorttveggja hefir meira og minna
látið á sjer bera í sögu allra þjóða á öllum öldum
og þá einnig í sögu okkar íslendinga. Eðlilegast er
að við skygnumst um í okkar eigin sögu og vitum
hvers vjer verðum varir.
Hvaða nöfn eru það nú í sögu vorri, sem mest-
an Ijóma bera og vjer dáumst mestað? Á allra vör-
um eru þessi: Eggert Ólafsson, Skúli Magnússon,
Magnús Stephensen, Baldvin Einarsson, Tómas Sæ-
mundsson, Jón Sigurðsson. Fleiri slík mætti nefna.
En hvað er það sem vjer dáumst að í lífi þessara
manna? Er það íhaldsstefnan eða framfarafælnin?
Síður en svo. t*að er framsóknarhugur þessara manna,
framkvæmdaþrek þeirra og vilji til að leiða þjóðina
»áfram lengra, ofar hærra« á nýjar brautir menning-
ar og þroska, sem heldur nöfnum þeirra á lofti. Af því
að þeir voru framsóknarmenn, lítum við til þeirra
með lotningu og þakklátum huga.
Pað eru framsóknarmennirnir, sem með trú sinni
á mátt framfaranna skapa viðreisnartímabilin í sögu
þjóðanna, en ekki dottandi íhaldsstefna. Eða hverjir
eru þeir jhaldsmenn á viðreisnartfmabili lands vors,
er sögulegan ljóma leggur af vegna íhaldsstefnu
þeirra og kyrstöðuhugsana? Hver getur bent á nöfn
þeirra?
Dómur sögunnar er skýr í þessu efni. Óll menn-
ingarsagan er ekki annað en saga um sigur fram-
sóknarinnar gegn íhaldinu. t*að er framsóknarhug-
urinn, þrá mannsandans eftir meira Ijósi og fullkomn-
ara lífi, sem leitt hefir mennina neðan frá villimanns-
stiginu upp á svið siðmenningarinnar, en á framsókn-
inni má ekkert lát verða, því »Iangt mun þar eftir
af vegi*.
Vindstaða „íslendings".
Hann er á vestan,
var ei á austan? y ^
«íslendingur« er undrandi og slær á lær sjer yfir
því «frjálslyndi« að Guðm. Friðjónssyni skuli vera
leyft að segja það í »Degi«, að bændur «ættu að
verða hreinlyndir og drengilegir ihaldsmenn á þjóð-
málasviðinu*. Af þessu «frjálslyndi« dregur fsl. þá
miður gáfulegu ályktun, að málgögn »Tímaklíkunnar«
er hann svo nefnir, Tíminn og Dagur, reki stjetta póli-
tík, sjeu íhaldsblöð, en hylji sig undir framfaragrímu.
Alt er þetta illa mælt og heiniskulega og sannar
það eitt, að fsl. hefur enn ekki áltað sig á þeirri sjáif-
sögðu reglu hvers sæmilegs blaðstjóra að leyfa mis-
munandi skoðunum að korna í ljós, sjeu þær fluttar
á kuríeisan og viðéigandi hátt.
Hverjum sæmilega læsum manni mun skiljast það,
að G, Fr. Ieggur nokkuð aðra merkingu í orðið »íhald«
í grein sinni en venja er til. Hann á þar auðsýnileg-
a við andstæðu óheilbrigðs fjárbralls og óvarfærni í
fjármálum. Gætni í fjármálum einstaklinga og almenn-
ings kemur alls ekkert í bága við framsóknarstefnuna.
Pað eru ekki aðrir en skilningslausir aulabárðar, sem
halda því fram, að fyrirhyggjulaus byltingagirni og
óhófleet fjárbruðl sjeu sjálfsagðir förunautar framsókn-
arinnar og mætti rökstyðja þetta með mörgum dæmi
um, ef þess gerðist þörf.
Það eru ekki margar vikursíðanþað varfullyrtííslend-
ingi, að bændur hefðu samtök um að koma bruðlun-
armönnum og byltingaseggjum til valda á Akureyri.
Nú tyggur sama blað ummæli Guðm. Fr. um íhalds-
semi bænda og kjamsar við. Fyr má nú vera breyt-
ing á vindstöðunni!
Petta er ekki mælt til þess að svara fyrir Guðm.
Friðjónsson, þess gerist engin þörf, því að hann mun
maður til að ráða niðurlögum skriffinnaíslendings á
ritvellinum, ef honum sýnist svo En þar sem íslend-
ingur bregður Degi um stjettapólitík, þá skal með
glöðu geði játað, enda aldrei verið farið dult með
það, að Dagur vill af itrustu kröftum styðja að vexti
og framförum bœndastjettarinnar, og má ísl. sýta fram-
an í kaupmenn út af því, ef hann vill. Aðrir kgnna
ekki í brjósti um hann. En ékki er það annað en
»íslendings« ósannindi, að stefna sú, er Dagur fylgir,
hafi reynt »að siga upp bændastjett landsins gegn
öðrum stjettum,« og mættu bændur vel taka eftir því,
að ísl. með þessum orðum sínum líkir þeim við
rakka! Hefir hann nú í annað skifti vegið í hinn sama
knjerunn að þessu leyti (sbr. »Grafhundinn« áður).
Skal nú því líkingamáli vísað heim til föðurhúsanna,
því »þar eru eyru sæmst sem uxu.«
Bending.
Pað hefir verið talið, að bókagjörð og blaðaút-
gára væri mikil hjer á landi, þegar tekið er tillit til
fólksfjölda. Er það með sanni sagt, og því nokkuð
margbreytt, sem út kemur: Fræðibækur, sögur, ljóð-
mæli, tímarit og dagblöð.
Að sjálfsögðu er -þetta misjafnlega skemtilegt og
misjafnlega þarft, og skal jeg ekki leggja frekari
heildardóm á það hjer. En það er eitt atriði, sem
viðkemur því sem út er gefið, er jeg vildi vékja
athygli á.
í fjölda mörgum bókum og einnig dagblöðum
úir og grúir af útlendum orðum og jafnvel heilum
setningum á allskonar tungumálum, og fylgir þeim
engin útskýring á íslensku; enda skilur alþýða manna
þau ekki og hefir því engin not af þeim.
En þar sem mikill hluti af því, sem ritað er, er
ætlað alþýðunni til lesturs, virðist þetta afar óheppi-
legt og óviðeigandi, einkum þar sem um er að ræða
nöfn merkfa erlendra manna eða staða, sem óment-
uð alþýða hjer á landi þekkir ekki einu . sinni að
nafninu, en vill þó gjarnan vita eitthvað um.
Allir þeir, sém rita fræðandi greinar, sögur eða
annað þ. h., ættu að hafa það fyrir fasta reglu, að
láta hverri setningu á úttendu máli — ef þeir endi-
lega vilja hafa þær með — fylgja útskýringu á ís-
lensku. Og þar sem allur þorri erlendra manna- og
staðanafna er öðruvísi borinn fram heldur en ritað
er, verður oft alls ómögulegt að kveða að þeim
eftir því, sem stafirnir benda til á okkar máli.
Af þessu leiðir svo það, að nöfnin eru borin fram
með ýmsu móti, eftir því hvað lesarinn getur sjer
til úm framburðinn, og aðeins tilviljun ef einhver
hittir á rjettan framburð.
Petta er svo auðskilið mál, að jeg finn ekki þörf
á því, að setja hjer fram nein dæmi til skýringar.
Jeg lít svo á, að hugmynd þeirra, sem hjer á landi
rita um útienda menn eða staði, sje sú, að kynna
löndum sínum þá á einhvern hátt. Þessi viðleitni
er að vísu góð og virðingarverð, en hún kemur
ekki að tilætluðum notum, ef þeir, sem nöfnin lesa,
hafa enga hugmynd um það, hvernig á að bera
þau fram, og vita svo ekkert við hvað er átt, þótt
þeir síðar meir heyri þau rjett framborin, eða hafi
kanske einhverntíma áður heyrt þau, en ekki sjeð á
prenti.
Jeg get ekki fundið, að það sjeu nokkur útlát f
því fyrir þá sem rita, að sýna hvernig á að bera
fram hvert útlent nafn, þar sem það kemur fyrir í
fyrsta sinn í bókinni eða blaðinu. Með því er mik-
ið fengið fyrir ómentaða lesendur og tilgangi þess
er ritar þá betur náð.
/•
Sýslufundur
Eyjafjarðarsýslu hefst 3. apr. n. k., á Akureyri.
Látinn
er í Winnipeg Ögmundur Sigurðsson klæðskeri,
bróðir Sigurðar bóksala hjer á Akureyri. Ögmundur
sál. var dugandi maður og drengur góður.—Spánska
veikin varð honum að bana.