Dagur - 03.05.1945, Blaðsíða 4

4
DAöUR
Fimmtudagfnn 3. maí 1945
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgreiðslu og innheimtu annast:
Marinó H. Pétursson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 87. — Sími 166.
Blaðið kemur út á hverjum fimmtudegi.
Árgangurinn kostar kr. 15.00.
Prentverk Odds Björnssonar.
/
Arstíð alþýðusamtakanna
ÞESSUM sólbjörtu maídögum gerast miklir
og örlagaþrungnir atburðirútium víðaveröld
Endalok styrjaldarinnar nálgast hröðurn skrefum.
Fasistaleiðtogar fallla og Itýnast. Umráðasvæði of-
beldisþjóðanna fara minnkandi með hverri
klukkustundu að kalla. Hinn grimmi vetur styrj-
aldarinnar er augsýnilega á enda og hver dag-
renning getur boðað sumardaginn fyrsta í lífi
þjóðanna. Sumarstörfin — undirbúningur sán-
ingar og endurreisnar — eru raunar hafin. í San
Fransisco eru nú lögð drög að raunhæfu banda-
lagi til verndar friðinum og örygginu í heimin-
um. Þau sumarstörf virðastt, af fréttum að ráða, á
engan hátt vera auðunnin, né heldur mun verða
létt verk og löðurmannlegt að byggja upp aftur,
jrað sem grimmdaræði ófriðarins hefir rifið niður
í meira en finrm og hálft ár. Framltíð mannkyns-
ins á komandi árum og öldum, er undir því konr-
in, að þetta starf takist vel.
jþAÐ VAR raunar táknrænt, að Adolf Hiitler
skyldi að velli lagður á þeim degi, sem helg-
aður er samtökum verkamanna um allan frjálsan
heim. Nazismi hans var vígður baráttu gegn
mannréttindum og frelsi. Minmsvarða stjórnar-
tímabils hans er að finna í Daclrau, Belsen og
Buchenwald. Þau nöfn munu ekki gleymast,
heldur geymast sem tákn þess versta og grimrn-
úðlegasta, sem getur um í sögu Vesturlanda á
síðari öldum. Verkamenn hinna sameinuðu
þjóða, til borga og sveita, hafa át!t gildan þátt í að
kveða niður ofbeldið. Það er hinn glæsilegi minn-
isvarði þessarar kynslóðar. Verkamennirnir í
verksmiðjunum, bændurnir á ökrunum og her-
mennirnir á vígstöðvunum störfuðu saman, sem
heild, að því takmarki. Áfanganum er nú um það
bil náð, og það var gott og réttláltt, að þau tíma-
mót skyldi bera að höndum einmitt á þessari árs-
tíð, þegar verkamenn til sjávar og sveita um lönd
öll skipuleggja lið siltt til nýrra átaka, til uþp-
byggingar og betra lífs.
JþAÐ ER rétt að minna á það, að' þessi maímán-
uður er árstíð alþýðusamtakanna í tvennum
skilningi. Hann flytur dag verkalýðssamtakanna
og hann er mánuður samvinnumanna. Hinn 1.
maí er hátíðisdagur verkamannastóttarinnar og í
maímánuði eru jafnan tímamót í starfi kaupfé-
laganna. Annars vegar eru það verkamenn úr
verksmiðjum, en hins vegar bændur frá túnum
og ökrum, þótt markalínurnar séu að vísu engan
veginn svo glöggar. í þeirri baráttu, sem nú er að
verða á endá kljáð, hafá samvinnumenn lagtt fram
mikinn skerf. Félagsskapur þeirra hefir verið
þjóðunum ómetanlegt skipulag við hagkvæma og
ódýra vörudreifingu. Framleiðslutæki þeirra
hafa komið í góðar þarfir. Samvinnumenn hafa
hvárvetna staðið ótrauðir í baráttunni. Þeir áttu
ekki minna í húfi en*verkamenn. Samvinnufélög-
in voru ofsátt og lögð í rústir í löndum fasismans,
á fyrstu velmaktardögum hans í Evrópu.
JjAÐ GETUR ekki hafa farið fram hjá neinum,
sem fylgst hefir með í þróun verkalýðs- og
samvinnumála á undanförnum áratugum, hver
regin munur er á sambúð verkalýðsforingjanna
og samvinnumanna hér og í nágrannalöndunum,
t. d. Bretlandi. í Bretlandi er náin samvinna
milli verkamannafilokksins og samvinnumanna.
Hér á íslandi var það boðað í útvarpi og á torg-
um og gatamóitum nú hinn 1. maí, að flokkur
samvinnumanna, bænda og frjálslyndra milli-
stéttarmanna, væri höfuðóvinurinn. Peninga-
Ný, amerísk flugeldab/ssa.
Myndin sýnir 60 hlaupa ameríska flugeldabyssu (rocket), sem Banda-
ríkjamenn hafa notað í sókn sinni í Þýzkalandi. Byssunni er komið fyrir
á Sherman-skriðdrekum. Byssan skýtur rakettu á hverri hálfri sekúndu.
Þetta vopn er talið mjög hættulegt og áhrifamikið.
J MAÍ, vorhátíð og baráttudagur
* verkalýðsins og annarra vinnandi
stétta um heim allan, er kominn — og
Iiðinn. Að þessu sinni var hann ó-
venjulega viðburðarikur og minnis-
stæður. En minnisstæðastur og sógu-
frægastur mun hann þó alltaf verða
fyrir þá sök, að þann dag var þýzku
þjóðinni — og þar með heiminum
öllum — tilkynnt, að Hitler -— per-
sónugervingur alls hins sjúkasta, ó-
inannlegasta og bölmóðasta i samtíð-
inni — er dauður og úr sögunni, lail-
inn á sjálfs sín bragði — ef þeirri
fregn er þá treystandi, fremur en svo
mörgum öðrum, sem borizt hafa frá
þriðja ríkinu frá öndverðu — ef höf-
uðpaurinn hefir ekki aðeins horfið
ofan í jarðholur sínar og skúmaskot
til þess að felast þar fyrir heiminum
og sjálfum sér — og skjóta sér þann
veg undan ábyrgð illverka sinna. Það
skiptir raunar minnstu máli, hvað af
honum er orðið. Hitt er aðalatriðið,
að Nazisminn og allt, sem honum
fylgir, er gersigraður, a. m. k. í bili, og
skýtur vonandi aldrei framar upp
kollinum, svo rækilega sem hann ætti
að vera niður kveðinn.
valdið í höfuðstaðnum, sem
hingað til hefir þótt ójjægur ljár
í þúfu fyrir alþýðusamtökin, var
ekki nefnt á nafn. Ásitæðan er
auðvitað augljós. í þetta sinn
voru það einvörðungu kommún-
itsar, sem töiluðu fyrir munn
verkamanna. Þeir hafa víðast
sölsað undir sig ráðin í stéttar-
samltökúm þeirra. Þeir hafá
samið frið við stórkapítalistana
í Reykjavík Lil þess að undirbúa
hrun þjóðskipulagsins og afnám
Framsóknarflokksins. Hér eru
það kommúnistar, sem marka
línurnar í verkalýðsmálum. í
Bretlandi er joað verkamanna-
flokkurinn, sem gegnir því hlut-
verki. Hann miðar að uppbygg-
ingu jjjóðfélagsins á lýðræðis-
grundvölli. Kommúnistar hér
stefna að flokkseinræði og nið-
urrifi. Brezkir verkamenn fylkja
sér um samvinnuhreyfinguna til
endurreisnar og uppbyggingar,
en kommúnisitar hér vilja af-
nema flokk samvinnumanna og
sveitaalþýðunnar og gera kaup-
félögin máttlaus.
HINN 1 maí var hér margt fag-
urt sagt um nýsköpunina og
ríkisstjórn Reykjavíkurvaldsins.
(Framhald á 6. síðu),
^"\G SANNARLEGA fór einkarvel á
því, að þessi txðindi skyldu ein-
mitt spyrjast út um heiminn þennan
dag, 1. maí. Vissulega áttu hinar vinn-
andi stéttir — í austri og vestri — úr-
slitaþáttinn i þessari baráttu, sem háð
hefir verið á síðustu árum gegn Hitier
og öllum hans líkum — baráttu, sem
nú hefir hlotið sín táknrænu endalok
með falli „foringjans“, þótt á hinn
bóginn sé baráttan gegn hinu illa í
heiminum þar með engan veginn lok-
ið —- baráttan gegn falsspámönnum,
ofríki, rangsleitni, grimmdd og kúgun.
En eifmig að öðru leyti var stundin
vel valin: Hitler og þjóðernisjafnaðar-
menn hans höfðu einnig gert 1. maí
að hátíðis- og baráttudegi sínum.
Menn skyldu minnast þess, að þessi
flokkur ofrikis og kúgunar, grimmdar
og glæpa, komst til valda í Þýzka-
landi með tilstyrk óhóflegs lýð-
skrums, vígorða um jafnrétti, vinnu,
gull og græna skóga til handa alþýð-
unni og öllum vinnándi mönnum.
Nazistar hafa ávallt gengið sínar
kröfugöngur þennan dag, barið bumb-
una og hvergi sparað málaskakið,
hreystiyrðin né fagurgalann. Þessi
staðreynd mætti gjarnan minna okk-
ur öll, starfandi menn og konur þessa
þjóðfélags, á það, að ekki er öldungis
víst, að allir þeir, sem hæst liggur
rómur og ákalla verkalýðinn með
sterkustum orðum og upphrópunum
1. maí og endranær, séu tryggustu og
einlægustu vinir alþýðunnar í raun.
Menn skyldu í þessum efnum varast
að blanda saman raunhæfu og skap-
andi starfi annars vegar og pólitískum
blekkingum hins vegar. Og þeir menn,
sem þykjast vinna góðum málstað
gagn með því að sá tortryggni ög úlf-
úð og hatri á meðal fylgismanna sinna
og beita frelsisskerðingu, ofríki,
brögðum og strákskap til framdráttar
málstað sínum, eru ávallt og allstaðar
vargar 1 véum menningarinnar. Sé
sáningin framkvæmd með slíku hug-
arfari og aðferðum, mun uppskeran
ávallt verða til tjóns og böls að lok-
um.
Þáttur útvarpsins í hátíðahöld-
unum.
gÁ SIÐUR hefir verið upptekinn
hin síðari ár, að dagskrá útvarps-
ins hefir að miklu leyti verið helguð
réttindabaráttu alþýðunnar hinn 1.
maí ár hvert. Þetta er sjálfsagt og í
alla staði vel til fundið. En þess
verður hins vegar að krefjast, að
fullrar hófsemi og sanngirni sé þar
ávallt gætt, og flokkspólitískur áróð-
ur og sögulegar blekkingar séu þar
gersamlega útilokaðar. Þetta er vafa-
laust mjög erfitt verk, en væntanlega
þó ekki algerlega ómögulegt. Um dag-
skráná í fyrradag er það í sem
-skemmstu máli að segja, að forráða-
Framhald á 8. síðu.
Frá kvenskátunum á Akureyri
J7YR.IR SKÖMMU átti eg tahvið ungfrú Brynju
Hllíðar skátaforingja um starf kvenskátanna
hér í bæ. — Ungfrú Brynja Hlíðar vinnur af
miklum áliuga og elju fyrir þessa ágætu hreyf-
ingu og má hdlyrða, að kvenskáitar bæjarins hafi
verið mjög lánsamir að eignast slíkan foringja.
Fn nú ætla eg að gefa he.nni sjálfri orðið um
kvenskátastarfið:
.,Það var Agnes, systir Lord Baden Powell,
sem gekkst fyrir því, að kvenskátafélagsskapur-
inn var stofnaður- á Fnglandi 1909.
Hér á Akureyri hafa kvenskátar sltárfað frá
1923. Þó hafa nokkur hvíldartímabil dregið úr
vexti og viðgangi. Síðan 1932 hefir starfið aldrei
faldið niður, með öllu ,og er með mestum blóma
nú, ef dæma á eftir höfðatölunni. Síðastliðin
þrjú ár hefir vöxturinn orðið örasitur, og telur
Kvenskátafélagið „Valkyrjan" um 80 virka kven-
skáta, á aldrínum frá 1 1 ára.
Því miður hamlar því ýmislegt, að ekki er
hægt að veita inngöngu í félagið öllum, sem um
það sækja. Skátastarfið fer aðallega fram í 6—8
stúlkna flokkum, og þarf þá ein, eða íieiri úr
þeim liokki að gelta veitt móttöku nýliðum,
kennt þeim og leiðbeint.
Slík loringjaefni eru ekki ætíð nógu mörg, svo
að hægt sé að opna dyrnar fyrir þeim milda
fjölda, sem-til okkar sækja, einmitt nú. Síðastlið-
in tvö sutnur höfum við unnið að því í frísltund-1
unt okkar að reisa okkur steinhús, austur í Vaðla-
Iteiði, í iandi Veigastaða. Húsið á að heita „Val-
höll“, þótt enginn hallarstíll sé á því.
Það verður fulllgert snemma í sumar. Ekki eiga
kvenskáltarnir þar öll dagsverkin, lieldur mega
þær minnast með hlýlnig margra góðra manna
og drengja" sem lagt hafa hönd á plóginn. Akur-
eyringar geta bráðum séð hvítt hús með raiiðu
þaki, austur í heiðinni og ntega þá hugsa vin-
gjarnlega til eigendanna.
Vetrarstarf okkar byrjar á hausftin og er það
ifólgið /í isameíginkgum vinnukvöldum, einu
sinni í viku. Reynir þá liver og ein, sem bezt
hún geitur, að útbúa eitthvað á bazar okkar, sem
við höfum haldið síðasfiliðna þrjá vetur.
Bazarinn er aðakekjtdindin til húsbyggingar-
innar.
Við vorum svo lánsamar að eignast einn
„bragga" hér í bænum, sem ber hjá okkur nafnið
„Völuból". Þar getum við allar komið saman, a.
m. k. ennþá.
Því miður verður okkur jtessi kofi skammgóð-
ur vermir, þar eð hann bíður niðurrifs.
Kvenskátar og skátar yfiirleitt þurfa, öðrum
félögum frentur að eiga húsaskjól. Hver flokkur
þarf að æfa viktillega og nú eru 11 flokkar í félagi
okkar.
Hver sveit þarf að mæta minnst einu sinni i
mánuði o. s. frv. Óvíða er félagsstarf jafn kerfis-
bundið og meðal skáta.
Bæjarbúum þykir rnáske ekkert gott frá okkur
koma, en hinn sanni skáta-andi ríkir ef til vill
einhvers staðaT á meðal okkar, eins og svo víða
úti um heirn.
Að endingu þetita: Okkur er alveg bráðnauð-
syrílegt að eiga heimili, svo að starfið leggist ekki
niður“.
★
Fg óska ungfrú Brynju til hamingju með starf-
ið, og skátastúlkunum til hamingju með foringja
sinn.
Vonandi sjá valldamenn bæjarins sér fætit að
ráða fram úr húsnæðisþörf kvenskátanna.
Það væri illt og ómaklegt, ef svo ágætur félags-
skapur þyrfti að leggjast niður vegna húsnæðis-
skorts.
„Puella“,