Dagur - 07.03.1953, Blaðsíða 5

Laugardaginn 7. marz 1953
D AGUR
5
Orsakir flóttans úr Sléttuhreppi:
Læknislausf í 400 manna byggðarlagi
- rányrkja dragnófabáfa á grunnsævi
Landkostir voru góðir og efnahagur
í góðu meðallagi, en öryggisleysið
í heilbrigðismálunum var óþolandi
Á sl. hausti yfirgáfu síðustu íbúar Sléttuhrepps í Norður-ísa-
fjarðarsýslu hehnabyggð sína og fluttu til annarra staða, sumir til
þorpamia við ísafjarðardj. eða til kaupstaðarins, enn fleiri til Rvíkur.
Byggðin stóð auð eftir, húsin og
önnur mannvirki sem minnisvarð-
ar þess, að þarna var fyrir röskum
áratug 400 manna byggðarlag, ann-
ar eða þriðji fólksflesti hreppur
sýslunnar. í fjarlægð frá þessum
stað hafa ýmsir lialdið að erfið efna-
hagsafkoma fólksins hafi verið meg-
inorsök þessa flótta eða að land-
kostir hafi verið svo rýrir að þar
hafi ekki verið búandi.
Nú hefur gagnkunnugur maður
á þessum slóðum, Bjarni bóndi Sig-
urðsson í Vigur, upplýst í blaða-
grein, að svo hafi ekki verið. í einu
ísafjarðarblaðanna nú um mánaða-
mótin ,er eftirtektarverð grein eftir
hann unt orsakir þess að byggðin
lagðist í eyði og kemur þar í ljós,
að hagur manna hefur verið góður,
og landkostir eru taldir góðir og
sums staðar ágfgtjr, Meginorsök tel-
ur hann > óþolandi öryggisleysi í
heilbrigðismálum. Þessi fjölmenna,
en þó afskekkta byggð, vár læknis-
laus árum saman. Það var fyrst og
fremst sú lífshættá, sem slíkt ör-
yggisleysi skapar, sem hrakti fólkið
á brott að áliti þessa bónda, og
hann vitnar í ummæli heimamanna
til sönnunar máli sínu, auk þess
sem hann ræðir aðrar ástæður.
Dagur tekur sér Bessaleyfi að
endursegja hér á eftir nokkur atriði
úr grein Bjarna Sigurðssonar:
LANDKOSTIRNIR.
Hann segir m. a. á þessa leið:
„....Sléttuhreppur liggur, eins
og allir vita, á norðvestur horni
Vestfjarðakjálkans. Það má ef til
vill til sanns vegar færast, að veður-
lag í hreppnum sé verra en víða
annars staðar á landinu. Held eg
þó að vart séu liarðindin þarna tíð-
ari en t. d. á norður liluta landsins
Þingeyjarsýslum og jafnvel víðar.
Tiðarfar s. 1. ára bendir til þessa.
Heyleysi lijá bændum í Sléttu-
hreppi liefur ekki, minnsta kosti
sem eg man til, orðið til að linekkja
afkomu bænda þar, enda reynslan
sú að í liörðustu sveitum landsins
er ásetningur búfjárins jafnan trygg
astur.
Landkostir í þessum hreppi eru
misjafnir. V-íða góðir og surns stað-
ar ágætir. Skilyrði til aukinnar
jarðræktar víða til staðar. Vænleiki
búfjár og afurðir þess er bezta sönn-
un Jressa. Mun óvíða á landi gerast
vænna sauðfé og kostameiri búpen-
ingur. Góðar bújarðir eru margar
og nokkrar þeirra hlunnindajarðir
sem kallað er. Eggja- og fuglatekja
á mörgum bæjunum að ógleyntdum
miklum trjáreka svo að segja undan
hvers manns bæjardyrum.
Utræði er alls staðar ágætt Jiar eð
byggðin er öll við sjávarsíðuna. Lík-
lega hvergi á landinu jafn stutt að
fara á gjöful fiskimið ,sem nær
aldrei brugðust, áður en veiðar með
dragnót liófust. Fyrir röskurn ára-
tug síðan voru í hreppnum þrjú
blómleg sjávarþorp. Studdist íólk-
ið Jiarna þá við nytjar af landbún-
aði og liíði góðu lífi.
Munu íbúar Sléttulirepps Jiá hafa
verið rösklega 400 talsins. ... ‘‘
EKKI FÁTÆKT.
„. .Það mætti nú ætla, að ókunn-
ugir gætu ímyndað sér að fólkið hafi
ílúið hreppinn sakir fátæktar. Svo
mun Jió ekki. Fátækt fólk hefur yfir-
leitt ekki ástæður til að yfirgefa
hús sín og jarðir og skilja eftir
mannlaust til að grotna niður fyrir
tímans tönn. Það er vitað að margt
Jieirra manna, sem flúið hafa hrepp-
inn voru efnalega vel stæðir menn,
já sumir jafnvel meir en í rneðal-
lagi, enda hafa Jieir hinir sömu haft
efni á að kaupa dýrar húseignir
annars staðar 'og jarðir án þess að
stofna til skulda svo teljandi sé. .“
HEILBRIGÐISMÁLIN.
„Um Jiað bil er síðustu íbúar
Sléttuhrepps voru að yfirgefa
hreppinn sinn á s. 1. hausti, hitti
eg að máli reyndan og greindan
mann þaðan.
Eg spurði gamla manninn:
Hvað hefur nú eiginlega valdið
því að Sléttuhreppur hefur svo
skyndilega tæmst af fólki?
Það stóð ekki á svarinu.
„Eg held að ekkert hafi frekar
orðið til að fæla fólkið frá að vera
í hreppnum, en Jiað öryggisleysi,
sem Jiað átti við að búa hvað alla
heilsuvernd snerti eftir að hrepp-
urinn okkar varð læknislaus."
Mér kom svarið ekkert á óvart.
Eins og öllum Norður-ísfirðing-
um er kunnugt um, hefur enginn
læknir verið þarna um nokkurt
árabil. Fólkið Jiví búið þar við
dæmafátt, ef ekki dæmalaust ör-
yggisleysi hvað alla Iieils'uvcrnd
snertir. Að vísu áttu Sléttuhrepps-
búar tilkall til læknishjálpar frá
Isafirði. Þeir sem til þekkja, vita
vel livers virði sú hjálp er, eða rétt-
ara sagt var.
Þeim, sem rnestu liafa ráðið um
heilbrigðismálin í landi voru nú á
seinni árum stóð nokkurn veginn
á sama um Jietta ömurlega ástand
er Jiarna átti sér stað í Jiessum
efnum.
Sjálfur landlæknirinn sagði að
þarna ætti helzt enginn læknir að
vera. l'ólkið ætti að flytja burt úr
héraðinu Jiangað, sem betra væri
að lifa og auðveldara væri að ná
til læknis. Tilgangi lians er nú líka
náð, fólkið er allt flúið burt til
annarra staða, sem maður skyldi
nú ætla að því liði betur."
RÁNYRKJAN Á GRUNNSÆVI
Um draganótaveðina og áhrif
hennar hefur Bjarni m. a. Jietta að
segja:
„Annað, sem eg tel að mikinn
þátt hafi átt í fólksflóttanum voru
þær afleiðingar, sem veiðar með
dragnót á hinum iiskisælu miðum
á grunnsævi höfðu á afkornu smá-
útvegsmanna Jiar.
Eg get ekki stillt mig um að
rifja hér upp Jiað sem Björn Björns-
son, verkstjóri á ísafirði, hefur sagt
mér fyrir nokkru síðan.
Það var haustið 1939, að hann
var sendur norður á Fljótavík að
sækja 30 tonn af saltfiski til karl-
anna Jiar nyrðra. Var þetta ein af
hans mörgu ferðum á þeim árurn
þar norður í Sléttuhrepp í sömu
erindum. Björn var að vanda
snemma dags á ferðinni, kominn á
víkina fyrir birtingu. Heimamenn
höfðu þá um nóttina lagt Ióðir sín-
ar grunnt á víkinni, því að afli
ltafði verið ágætur dagana áður.
Urn Jiað bil er Björn kom á víkiná
urðu menn Jiess varir að draganóta-
bátar liöfðu byrjað veiðar sínar
Jiar, sem lóðirnar höfðu verið lagð-
ar. Fannst heimamönnum, af áður
fenginni reynslu ,sem engir aufúsu-
gestir væru þarna á ferðinni. Björn
vildi hraða sínu erindi og kvaddi
ílesta lieimamenn sér til hjálpar við
útskipunina og var henni lokið
Jiað snemma að heimamenn kpmust
fram til lóða sinna nokkru fyrir
rökkrið.
Umskipti voru nú ill .orðin á mið-
unum frá Jivx sexn áður var. Sumt
af Iínu heimamanna var horfið með
öllu en nokkru náðu Jieir Jió.
Ágætur afl var á línunni sem
náðst en meginhluti fisksins, sem
á línunn var, var dauður og tálkn
hans full af fínum sandi. Fisk á
Jiessum sömu miðum var svo ekki
að fá næstu vikurnar.
Sannaðist nú, sem oftar, hví-
likan skaða veiðar með dragnót
höfðu á aflabrögð þeirra er smá-
bátaútgerð lxöfðu með höndum.
Sjómenn þar nyrðra voru skiljan-
lega mjög sárir yfir Jieim búsifjum
er veiðar með dragnót, svo að segja
við landsteinana hjá Jieim, árlega
ollu þeim.“
HARÐIR DÓMAR
Síðar i grein sinni fellir Bjarni
bóndi liarða dóma yfir Jieirri ó-
raunsæju bjartasýni, sem rikti hér
á landi í sambandi við sjávarútveg
um skeið, en liún var mest áberandi
á „nýsköpunarárunum" svonefndu,
enda að lienni hlynnt af stjórnar-
völdunum. Segir svo í greininni:
„... .Því hefur verið haldið fram
í ræðu og riti að efnaleg afkoma
þjóðar vorrar væri svo að scgja
einvörðungu undir sjávarútvegin-
um komin. Aðrir atvinnuvegir
landsmanna væru yfirleitt lítils
virði. Jafnvel hefur Jiví verið haldið
á lofti, þegar síldveiðarnar liafa
heppnast vel og allt hefur leikið
í lyndi fyrir sjávarútveginum, að
íslenzka Jijóðin þyrfti ekki að
byggja afkomu sína á öðru en sjáv-
arútvegi, á honum einum gæti Jijóð-
in lifað góðu lífi. Kjöt og aðrar
landbúnaðarafurðir ætti að kaupa
af öðrum þjóðum, scm seldu Jiess-
ar nauðsynjavörur ódýrara en ís-
lenzkir bændur. Forvígismenn
þeirra, er Jiannig hugsa, hafa verið
ósparir á að benda á hver regin-
munur hafi verið á tekjum Jieim
er Jijóðarbúið liefði af sjávarútvegi
og landbúnaði, og Jiá verið vitnað
til útflutningsskýrslna Jiví til stuðn-
ings.
Allt Jietta Iijal hefur meðal ann-
ars leitt til Jiess að fólkið hefur
yfirgefið sveitirnar og flutzt til sjáv-
arjiorpa og kaupstaða, enda Jiar á
vclgengnisárum sjávarútvegsins tíð-
ast verið liátt kaup í boði, svo hátt
til þessa tíma að bændur ylirleitt
hafa ekki talið sig geta staðist Jiær
greiðslur....“
HVAÐ GERIST ANNARS
STAÐAR?
Þessar upplýsingar eru harla at-
hyglis- og umhugsunarverðar, því
að ekki er Jió svo vel, að öryggisleysi
heilbrigðismála sé einstakt fyrir-
bæri fyrir Sléttuhrepp. Læknis-
Hann virðist hafa farið ónotalega
í taugarnar á Jóni bónda á Laxa-
mýri, greinarstúfur sá, er eg fékk
birtan í Degi 4. tbl. Ji. á. (sjá 10.
tbl.) og skal eg vorkenna Jiað að
nokkru. Þó vil eg síður vorkenna,
að svo gamall og gegn bóndi skuli
liafa svo takmarkaðan skilning og
svo takmarkaða stillingu, að hann
bregðist við bálreiður með þeim
orður, sem Iiann ætti kannske erf-
itt með áð finna stað, ef eftir væri
leitað. En livað um það, liann hefur
s.ína meiningu og sína orðgnótt, sem
skartar liann einkar laglega. Eg
ætla ekki að taka til greina fúk-
ýrði lians, eg held Jiað taki jiví ekki.
Fr nú ljóst, að lionum finnst eg liafi
gjört nokkurskonar árás á hugðar-
efni sín, þetta heilaga málefni hans,
sem sé landbúnaðarvöruokur og í-
myndaða eigin hagsmuni.
Þó undarlegt kunni að virðast,
er. pgjihonum ckki með öllu ó-
sarnmála um einstöku atriði greina
lians, en út í Jiað verður ekki farið.
Aðgefnu tilefni lagði eg alla áherzlu
á sögulegt gildi Jiessa máls, af því
að mér er sá þáttur raunar liug-
Jiekkari en búnaðarmál, verðlags-
mál eða stjórnmál .Hann vill halda
því fast fram, að reykvíska mjólkin
hafi kostað 25 aura. Um Jietta er í
raun og veru ekki deilt, heldur öll
hin sögulegu rök. Vera rná, að hann
hafi einhverju sinni vitað mjólkur-
pott seldan á 25 aura, á sama tíma
og eg vissi hann seldan á 10 aura.
Þræta um það er Jiví öldungis til-
gangslaus, en sagt get eg lionurn
ef liann ekki veit áður, að sam-
kvæmt allsherjarmanntali frá 1901
eru íbúar Reykjavíkur &321 en
heildartala allra landsmanna 77290.
Þó nú öll reykvísk heimili hafi ver-
ið 25 aura mjólkurkaupendur, verð-
ur Jiað fremur lítill liundraðshluti
allra landsbúa og Jiað Jió Húsvík-
ingar séu taldir með.
Um aldamótin og mörg ár þar
eftir var mjólkurverðið 25 aurar 1.
hefur Jón bóndi sagt. Ekkert til-
greinir hann Jió nánar, þó riú sé í
nokkru undanhaldi, Jiegar hann sér
í óefni komið. Sögulega séð verður
ekki liægt að taka Jietta öðruvísi,
en Jietta hafi verið gildandi meðal-
verð nm land allt, samkvæmt verð-
lagsskrá Jieirra ára. Helði nú einu
sinni Jiessi vörutegund verið á verð-
lagsskrá, væri samt ekki nóg með
Jiað, því liún var nokkuð misjöfn f
ýmsum sýslum landsins og auk Jiess
lalsvert á reiki Irá ári til árs. Þetta
er því atliugaleysi og einber sögu-
fölsun, eg endurtek það fullum
liálsi með skírskotun til Jiess, sem
nú og áður er sagt.
Hins vegar vil eg enn halda því
fram, bæði eftir eigin minni og stað-
laust er víðar í byggðum landsins
og vafalaust hefur Jiað öryggisleysi
ýtt undir fólksflutninga Jiaðan suð-
ur á bóginn. Dragnótaveiðin inni
á vikum og vogum tilheyrir for-
tíðinni og er vonandi að hvarvetna
sé reynt að gæta Jiess að sú friðun
sé í Iteiðri höfð. Reynsla áranna
ætti að vera nægur skóli fyrir lands-
menn í Jiví efni. En skorturinn á
læknum, hjúkrunarliði og sjúkra-
rúmum Jijáir Jijóðfélagið enn í dag.
Aðstaða surnra byggða til Jiess að
íá læknishjálp er algerlega óvið-
unandi og raunar ekki að undra
Jiótt fólkið Jiar geti ekki sætt sig
við Jiað og leiti til annarra staða.
En þá er fyrir Alþingi og stjórnar-
völd að læra af reynslunni og grípa
í taumana í tæka tíð svo að örlög
Sléttuhrepps eigi ekki eftir að yfir-
taka fleiri byggðir, sem góð skilyrði
hafa frá náttúrunnar liendi til Jiess
að framfleyta börnum sínum.
festri sögu jafnaldra minna í mín
eyru, að mjólkurverð liafi verið
10—12 aurar pr. lítra hér nyrðra
sagÖi eg, og eg skal nú segja meira.
Það mun ekki hafa verið óvanalegt
á þeim tírna, að fátæklingar í hús-
mennskuhokri og þurrabúðarkofum
fengu mjólkurdropa gefins við og
við, einkum lieiðu Jieir börn á fram-
íæri, sem ekki voru svo mjög fáir.
Að vísu munu sutnir Jiessir gefend-
ur hafa reynt að vinna Jictta nokk-
uð upp á Jiiggjendunum t.d. með að
fá vinnu viðvik hjá þeim ,)iegar
þcim kom bezt (þ. e. a. s. gefendum)
sem auðvitað var aldrei metið til
neins verðs. Mjólk þessi hefur því
verið verðlaus, mikil eða lítil eftir
atvikum. Má meðal annars ráða
nokkuð i, .eftir Jiessu, sölumögu-
leika Jiessarar vöru á jiessum tíma
yfirleitt.
Þrátt fyrir þetta gjörist Jón bóndi
svo firna djaríur, að hann hættir
sér út á þann ílughála ís, þótt hann
sem allir aðrir viti svo breyttar að-
stæður á öllum sviðum í þjóðlífinu
lrá Jiví sem Jiá var, við Jiað sem nú
er, að liann lætur sig liafa það,
að fara að reikna út verðvísitölu
um meira cn liálfa öld aftur í tim-
ann í sambandi við daginn í dag.
Geta nú allir séð, sem vilja sjá, að
á svo skeikulum grundvelli er alls-
endis ómögulegt að komast á
nokkra niðurstöðu af neinu viti.
Því er nú Jiað, að Jiegar menn á
hvaða vettvangi sem er, í viðræðum,
í skrifuðum málsgreinum og frétta-
flutningi láta fljóta aðcins hálfan
sannleika Jiegar bezt lætur, en liinn
helmingurinn marar í kafi, veldur
það endalausu rifrildi og jafnvel
megnri óvild e. t. v. milli þeirra er
sízt skyldi. Því er nú það, að þegar
framleidd er „svoddan" andleg
vara ,verða surnir en ekki allir furðu
fljótir að tileinka sér, kitla í hlust-
irnar, gleypa hrátt og ótuggið, án
Jiess að gefa sér tóm til að Jiefa a£
lxenni áður. Og Jivx er Jiað, að eg
held að Jón bóndi hafi verið ó-
heppinn með að velja Jiessum grein-
um sínum rúm i svo víðlesnu blaði
sem Dagur almennt er, en láta sér
ekki nægja búnaðarblaðið eða eitt-
livert málgagn innan umdæmis
þingeyskra stéttarbræðra sinna. Það
hefði verið meira en nóg.
Svo að endingu læt eg lesendur
blaðsins, þ. e. Dags, urn það, ef þeir
kæra sig um, að gjöra upp á milli
mín og þegnskaparbtíndans á Laxa-
mýri, svo framarlega Jieir hafi gefið
ritsmíðum þessum nokkurn gaum.
Mun eg því ekki deila á skrif
Jiessa bóndamanns, meira en orðið
er, livorki liér í blaðinu eða annars-
staðar.
Lojtur Guðmunclsson
Lítils háttar orðsending
til Jóns á Laxamýri