Þjóðviljinn - 26.07.1987, Blaðsíða 11

Þjóðviljinn - 26.07.1987, Blaðsíða 11
Eg á eftir að hlaupa lengi enn! Það eru fáirstjórnmálamenn jafn umdeildir og Jón Baldvin. Hann tekur enda einatt stórt uppí sig um hlutverk sitt í stjórnmálum. Kosningarnar í vor voru fyrsta alvöru prófið hans. Og hvort sem mönnum líkar betur eða verr stóðst hann það með miklum ágæt- um. Flestir þekkja síðan eftir- leikinn: Frumkvæði hansí stjórnarmyndunarviðræðum við Sjálfstæðisflokk og Fram- sókn sem kom við kaunin á mörgum vinstrimanninum. En nú er Jón Baldvin orðinn fjár- málaráðherra og unir glaður við. Okkur Jóni kom saman um að það væri fyllilega tímabært að hafa við hann viðtal í Þjóðvilj- ann. Og Jón lét ekki flensu aftra sér frá því að tala við blaðamann frá því blaði sem sjaldan hefur vikið góðu orði að formanni Al- þýðuflokksins. „Óvæntur heið- ur,“ sagði hann og glotti. „Ég hef ekki veikst síðan ég var kosinn formaður,“ segir hann og er áhyggjufullur. „Ég vona að viðtal við Þjóðviljann slái á pest- ina.“ - Sjáum til með það. En byrjum á pólitíkinni. Er ástandið þar í einhverri líkingu við það sem þú sást fyrir þér þegar kosningabar- áttan var að hefjast? „Nei,“ segir hann afdráttar- laust, „það gerðust mjög óvæntir atburðir á lokastigi kosningabar- áttunnar sem gerbreyttu hinu pólitíska landslagi. Ég er ekki í nokkrum minnsta vafa um það að ef Sjálfstæðisflokkurinn hefði hangið saman, hefði árangur Al- þýðuflokksins orðið mun meiri og nær því sem spáð var í skoð- anakönnunum lengst af. Pólitísk vígstaða okkar er þannig lakari en ég gerði ráð fyrir. En það er hinsvegar mat mitt að við höfum haldið vel á spilum.“ - Pannig að þið lítið ekki á ykk- ur sem varadekk í þessari stjórn eins og sumir vondir menn hafa sagt? „Ég hafi nú gaman af því, út af þessu þríhjólsviðurnefni, að eitt af fyrstu verkum mínum var að setja svo háan toll á fjórhjól að sala á þeim er að engu orðin. Þetta var gert á þeim forsendum að þau ynnu landsspjöll og mönnum er nú Ijóst að þetta eru hin varasömustu tæki.“ - En það er þríhjólið ykkar ekki, eða hvað? „Nei.“ Hann hugsar sig um. „Annars verður enginn með orð- um veginn og ég held að við ætt- um að láta okkur nægja að kveða upp dóma að leikslokum. Við náðum því að tryggja öllum höf- uðmálum Alþýðuflokksins brautargengi í þessari ríkisstjórn, en svo er það spurningin um framkvæmdina.“ Áhuginn kviknaði í móðurkviði - En hvernig líst þér á að taka við fyrirtceki sem er rekið með gíg- antískum halla og meiri en dæmi eru til um? „Ég geng auðvitað ekkert að því gruflandi að þetta er ekkert sældarbrauð - þetta er auðvitað erfiðasta ráðuneytið. Bæði vegna umfangs verkefna og svo þess að fjármálaráðherra á að hafa aga á hinum og kunna að segja nei. Hann verður að vera harður á prinsippum. Pólitískt séð er þetta erfitt ráðuneyti vegna þess að það er ekki beinlínis til þess fallið að afla vinsælda." Fjármálaráðherr- ann tekur sér málhvfld. „En þarna eru auðvitað mikil völd - og maður sem sækist eftir völdum á ekki að kveinka sér undan því,“ viðurkennir hann fúslega. - Víkjum nú að öðru. Hvenœr hófst þinn pólitíski ferill? „Ef spurt væri hvenær minn pólitíski áhugi kviknaði þá væri svarið líklega að það hefði verið í móðurkviði. Ég man ekki eftir mér öðruvísi en logandi af áhuga á pólitík. Að loknu mínu námi í út- löndum hafði ég mikil afskipti af stjórnmálum, svona á árabilinu 1964-’70. Viðleitnin var augljós- lega sú að breyta flokkakerfinu. Þær tilraunir mistókust. Að því er mig persónulega varðaði, var alveg ljóst, að það var ekki pláss fyrir okkur báða í pólitíkinni, karl föður minn og mig. Ég sætti mig við það og fór í pólitíska útlegð vestur á firði í tíu ár. í þeim skilningi má segja að ég hafi ekki byrjað afskipti af stjórnmálum, eða landsmálum eins og þeir kalla það, fyrr en ég tók við ritstjórn Alþýðublaðsins árið 1979. Að vísu var þessi pólit- íski áhugi minn svo ódrepandi að ég var ekki fyrr kominn vestur en ég var kominn á kaf í bæjarstjórn- armál. Og seta í bæjarstjórn og vinna að sveitarstjórnarmálum er besti skóli sem ég hef fengið í pólitíkinni. Að vissu leyti er sveitarstjórn og viðfangsefni hennar breiðari þverskurður af pólitík en nokkurt annað stjórnvald, t.d. miklu víðtækari en hjá okkru ráðuneyti - nema ef vera skyldi fjármálaráðuneyt- inu...“ Hugmyndafrœði- legt gjaldþrot sósíalismans - Þú sagðist hafa farið í pólit- íska útlegð af því ekki var pláss fyrir ykkur feðga báða. Afhverju var það? Jón Baldvin hugsar sig lengi um. „Þetta er lítið þjóðfélag," segir hann svo og ætlar að láta þar við sitja. Heldur svo áfram: „Ég og mínir samstarfsmenn á þess- um árum höfðum sett okkur það markmið að endurskipuleggja fylkingar vinstra megin í íslenskri pólitík á nýjum hugmyndagrund- velli. Við vorum þeirrar skoðun- ar að það væri ekki lengur verj- andi að slá á frest að gera upp við líkið í lestinni: Eða hugmynda- fræðilegt gjaldþrot þess sem menn kalla stundum Stalínisma eða með öðrum orðum íslenskan sósíalisma eins og hann var mótaður af Kommúnistaflokki og Sósíalistaflokki. Um þetta hafði ég mjög ákveðnar hugmyndir og skrifaði linnulaust um þetta í ágætt viku- blað sem þá kom út og hét: „Frjáls þjóð“. Þetta voru um- deildar skoðanir og harkalega fram settar. Ég tamdi mér auðvit- að þau vinnubrögð ungra manna að vera ekkert að hirða um mál- amiðlanir, heldur bera sannleik- anum vitni umbúðalaust. Ég eignaðist marga fjandmenn, þótti ákaflega ódiplómatískur, en um leið var því haldið fram að ég væri handbendi eða taglhnýtingur föður míns, en ekki maður eigin skoðana. Það var reyndarfmikill misskilningur, því okkar pólit- íska samband var nú ekki mjög náið. Og kjarni málsins er sá að ef ég hefði verið óvenslaður þessum manni - sem reyndar var forystu- maður í Alþýðubandalaginu - þá hefði mínum hugmyndum verið öðruvísi tekið. Sjálfsagt hefði framgangsmáti minn líka verið allur annar. Það er nú svo, oft á tíðum, þegar afkomendur pólit- íkusa reyna að hasla sér völl - að þeim reynist það erfiðara en öðr- um... En þetta er að vísu löngu liðin tíð og skiptir ekki máli úr þessu“. - En þú fórst semsagt vestur á firði. Er það ekki rétt hjá mér að þú hafir þótt heldur harðurskóla- stjóri? „Jú, ég held það. Það átti nú að heita svo að suður í Evrópu hafi átt sér stað einhver stúdentabylt- ing og ýmsir hér á landi hafa verið dubbaðir upp í nafni nýrra hug- mynda „’68-kynslóðarinnar“, sem sumir eru að reyna að kenna við lýðræðiskynslóð. Að vísu er það nú svo að þessar hugmyndir, innihaldslitlar sem þær voru, komust seint og illa til skila í okk- ar þjóðfélagi og þá helst í því formi að menn vildu afnema aga í skólum; fannst að nemendur ættu að njóta aukins frjálsræðis og hafa meira um það að segja t.d. hvað þeir lærðu. Síðan var þess krafist, í nafni atvinnuiýðræðis, að nemendur yrðu virkir stjórn- endur í skóium. Ef ég hefði tekið þessar hugmyndir trúanlegar þá hefði þessi skóli minn aldrei orð- ið fugl né fiskur. Hann hefði ekki orðið annað en letigarður og drykkjubæli og aðsóknin að lok- um engin orðið. Þetta gerði ég mér fljótlega ljóst enda hafði ég allt aðrar hug- myndir um skólahald en þessar. Og ég fór eftir þeim hugmyndum. Til þess að fá menn til að nýta hæfileika sína þurfa þeir ákveðið lágmark af ytri aga. Við búum í þjóðfélagi þar sem seinni kyn- slóðir hafa að mestu gengið sjálf- ala - fjölskyldan er komin í rúst. Og það vitlausasta sem hægt er að gera ungu fólki er að taka það gott og gilt. Segja: gjöriði svo vel, gangið sjálfala! Þá væri enginn skóli og engin þjónusta - ekki neitt nema andskotans uppgjöf og aumingjaskapur!" Krappur verstöðvardans „Ég hugsa að það sé ekki hægt að komast í krappari dans en að byggja upp skóla í verstöð með ungum Islendingum sem hafa það vegarnesti að vita ekki hvað sjálfsagi er,“ segir Jón Baldvin sannfærandi. „Þessvegna verður að ganga nokkuð hart fram í því að setja þennan ytri aga, en um leið auðvitað að haga mann- legum samskiptum þannig að fólk sé virt og metið og tekið tillit til þeirra sjónarmiða. Ég held enn góðu vináttusambandi við marga af nemendum mínum, ekki síst þá sem stóðu stutt við - af því að ég rak þá! Það að breyta skólum í vöggustofur, dekur- stofnanir og drykkjubæli, það er aldeilis forkastanleg „menning- arpólitík“.“ - En hvað með þín eigin menntaskólaár? Það sljákkar aðeins í gamla skólamanninum. „Já, ég var hérna í gamla M.R. sem var firna íhaldssamur skóli, og ég man ekki til þess að hann hafi skipt sér af mér eða ég skipt mér af hon- um. Það er mikill misskilningur að þetta hafi verið strangur eða erfiður skóli, það voru allt of litl- ar kröfur gerðar til nemenda. Ég fór a.m.k. í gegnum námið án þess að sinna þeim.“ - Hvað varstu þá að gera? „Fyrri tvo veturna var ég að stúdera pólitík og lesa Marx. í fimmta bekk sagði ég mig úr skóla og lærði á píanó um haustið og las síðan íslensk fræði á vor- misseri. Ég gat ekki fundið að þetta hefði nein áhrif á skóla- gönguna - en M.R. var náttúr- lega svo léttur í sínum námskröf- um að það var ekki vansalaust. Auðvitað átti að taka í lurginn á mér og aga mig til náms!'“ - Og hvort fannst þér svo skemmtilegra: Marx eða músík- in? „Hvorttveggja var nú gott,“ segir Jón og glottir við. „En það sem eftir lifir af marxisma í mér er það, að mér þykir alltaf vænt um gamla manninn. Sá sem hefur kynnst hans fræðum og tekið ástfóstri við hann verður fyrir áhrifum sem hann losnar aldrei fyllilega við. Tilraun Marx til að brjóta þjóðfélagið til mergjar og hafa það allt undir einni smásjá er stórbrotin. Ungur maður sem er að leita að lífsskoðun er að leita að svona lausnum. Honum duga engar smáskammtalækningar - hann vill fá sjókortið allt klárt. Hitt er svo annað mál að það hef- ur reynst mörgum manninum of- viða að losna út úr þessu og ég veit fátt dapurlegra en menn sem hafa ánetjast þessu hugmynda- kerfi, sem er auðvitað úrelt. Og fara svo með slitrur úr því eins og páfagaukar, sem reyndar er ákaf- lega ómarxísk aðferð. En það sem varð til þess, að ég fór að endurskoða þessar hug- myndir var annarsvegar bók eftir Djilas sem ég las í fimmta bekk og heitir „Hin nýja stétt“; hins- vegar bréfaskriftir sem ég átti í við Amór bróður minn, sem var við nám í Moskvu á þessum tíma, trúlega fyrsti Vesturlandabúinn sem utskrifaðist úr sovéskum há- skóla eftir stríð. Arnór er að því leytinu til óvenjulegur maður að hann á ekki til heigulshátt; og er mjög miskunnarlaus í þeirri kröfu til sjálfs sín að bera sannleikanum vitni. Það hefði aldrei hvarflað að honum, í nafni einhverrar hagkvæmni eða flokkshollustu, að stinga sann- leikanum undir stól og hvíslast baraá um hann í fylleríum, einsog urðu örlög þeirrar kynslóðar sem við getum kennt við SÍ A. Manna eins og - á ég að nefna nöfn?“ - Ef þú vilt. „Hm... Æ, það tekur því ekki. Þetta er hin raunverulega „glat- aða kynslóð“. Þetta eru menn sem raunverulega vissu betur vegna óvenjulegrar lífsreynslu sinnar: margra ára nám í Austur- Evrópu. En þeir steinþögðu um það nema í leynibréfum og leynisamtölum, á þeirri forsendu að pöpullinn væri ekki nægilega andlega þroskaður til að taka sannleikanum. Þetta eru sígiidar röksemdir þeirra sem fara með lygar í nafni trúarbragða. Þetta gerði það auðvitað að verkum að þessi kynslóð er ómerk og geld og dæmd fyrir þann andlega óheiðarleika að ætla að viðhalda ósannindum í nafni einhverrar pólitískrar hagkvæmni...“ Framsókn er þingdeild SÍS - Víkjum nú að ykkur félögum, þér og Alþýðuflokknum. Þútókst við ritstjórn Alþýðublaðsins 1979 eftir tveggja ára veru íflokknum. Síðan bauðstu þig fram gegn Kjartani Jóhannssyni, formanni BBUMII flokksins, 1984. Áttirðu vonáþví að ná kjöri? „Ekki var því nú spáð af þeim sem áttu að hafa vit á. Ég tók bara áhættuna. Undir lokin var ég að vísu farinn að ffla niðurstöðuna slíka sem hún varð. En ég taldi aldrei hausa.“ - Það loðir við Alþýðuflokkinn að foringjarnir eru oftar en ekki felldir úr sessi. Hvað heldurðu að valdi þessu? „Já, þetta er nú að vísu meðal- talsútreikningur hjá þér, því sú var tíð að menn sátu lengi á for- mannsstóli í Alþýðuflokknum. Jón Baldvinsson var í aldarfjórð- ung og Stefán Jóhann í 14 ár, ef ég man rétt...“ - Ogþá felldur af Hannibal... „Jú, jú, það er rétt. En for- mannsskipti hafa verið tíð sér- staklega seinni árin. En ef maður er spurður um skýringar, þá kann ég þær helstar að Alþýðuflokkur- inn er ekki þrautskipulagður kerfisflokkur, t.d. eins og Fram- sóknarflokkurinn, þar sem for- mannshollusta er mikil og kerfið allt þrautskipulagt. Framsókn- arflokkurinn er raunverulega þingdeild SÍS, rétt eins og skipa- deild eða innflutningsdeild... Þetta er kerfi þar sem fjármagnið heldur hlutunum saman. Sjálf- stæðisflokkurinn er að ýmsu leyti sambærilegur en gengur ekki eins langt, - því Framsóknarflokkur- inn er byggður upp eins og kommúnistaflokkur. Þetta heitir „demókratískur sentralismi“ hjá Lenín, en „félagshyggja hjá Framsókn. Énda minna sum framsóknarplássin mig á Austur- Þýskaland. Alþýðuflokkurinn er einmitt ekki svona flokkur. Sósíaldemó- kratískur flokkur er samkvæmt skilgreiningu kerfisflokkur, þ.e.a.s. ef hann er ráðandi í verkalýðshreyfingunni. Alþýð- uflokkurinn er þvert á móti hug- myndaflokkur, honum vegnar vel ef hann er með réttar hug- Jón Baldvin Hannibalsson í helgarviðtalinu myndir, sem eru bomar fram af einstaklingum sem gera það af þeim krafti að þær veki athygli. Fylgissveiflur Alþýðuflokksins staðfesta líka, að það eru gerðar meiri kröfur til hans en annarra flokka.“ - Áttu von á því að þér verði lengur veert á formannsstóli en forverum þínum? „Já,“ segir hann og hóstar: „Ef mér endist líf og heilsa!“ (Hér er samtalið tmflað af blaðamanni Tímans, sem þarf að fá staðfest- ingu fjármálaráðherrans á ein- hverri bráðsniðugri tollafrétt.) - Einhverntíma sagðir þú í blaðaviðtali að hjörðin myndi að lokum snúast gegn þér... „Jú, jú, hún gerir það að lok- um...“ - Er það hlutskipti stjórnmála- foringjans? „Já,“ segir hann dræmt og hugsar sig um. „Hverfulleiki er einkenni á pólitík okkar tíma. Veður geta skipast svo snarlega í lofti að það sér enginn fyrir. Það er hinsvegar ekki vísindaleg spá- sögn þótt ég hafi það á tilfinning- unni að ég endist eitthvað lengur í þessu starfi en forverar mínir hin- ir næstu þar á undan. Hins vegar held ég að eðli stjórnmálanna hafi verið að breytast hin síðari ár, sem kemur m.a. fram í stór- auknu návígi við fólk, ekki síst í gegnum fjölmiðla. Það leiðir m.a. til þess að endingartími stjórnmálamanna mun styttast. Ef við berum það saman við kalla eins og Eystein, Ólaf Thors eða aðra kalla þeirrar tíðar þá virtust þeir lifa eilíflega og ekkert fékk haggað þeim. Það var ekki einu sinni spuming um að þjóðin fengi leiða á þeim - sem hún hefði kannski fengið ef þeir hefðu verið í sjónvarpinu þrisvar í viku...“ Fjölmiðlarnir - fjórða valdið - Varðandi fjölmiðlana. Hvað finnst þér um þátt þeirra í pólitík- inni nú til dags? „Um það er margt að segja. f fyrsta lagi finnst mér fjölmiðla- fárið hafa orðið til þess að „tríví- alísera" pólitík. Gera hana yfir- borðskenndari: Aukaatriðunum er hampað á kostnað aðalatrið- anna. Óg fréttamat fréttamanns- ins byggist ekki á forsendum stjórnmála: Hann erbara að selja vöm sem heitir frétt. Og hvað heldur hann að veki athygli fólks? Hvað er fréttnæmt? Nú sér í lagi ef það er eitthvað persónu- legt: Hnútkast, vel úti látið kjaftshögg, það að beygja af í beinni útsendingu...“ (Nú hringir síminn aftur. Af óminum má ráða að hinu megin línunnar sé vígreifur rannsóknar- blaður af Mogganum. Jón Bald- vin hlustar lengi vel og segir svo: Og þetta ætlar þú að birta á morg- un? Getur það ekki beðið í einn dag? Jæja, þú um það, blessuð.) - Verður þú aldrei þreyttur á þessu? Nú hafa þrjú blöð setið að þér síðustu tvo tímana. „Jú, en þetta staðfestir það sem ég sagði áðan. Tímarnir em að breytast og samskipti við pressuna em nauðsynleg til að auðvélda henni að nálgast upp- lýsingar. Það er sífellt verið að vinna með upplýsingar í ráðu- neytum og oft á tíðum er það til- viljunum háð hvað berst út og hvað ekki. Dæmi: Fyrstu aðgerð- ir ríkisstjómarinnar em að miklu leyti fólgnar í skattheimtu. Skatt- heimta er óvinsæl. En ég verð að iýsa furðu minni á því að um- ræðan sjálf var öll í skötulíki. Það komu upp einhverjar svona full- yrðingar að matarskattur - óvin- sæl aðgerð, og það vom birt eilíf mótmæli. En hvaða rök em á bak við þessa skattlagningu? Þama var þörf á því að frá þeim aðila sem ákvörðunina tók, kæmi ræki- leg greinargerð. Við sendum hana að vísu út, en pólitískur skotgrafahernaður þýðir að Mogginn einn birti hana, en stj órnarandstöðublöðin ekki... “ - Stjórnarandstöðublaðið. „Nú? Er það bara eitt? Jæja, það birti hana ekki. Það lætur sér nægja uppslætti um mótmæli hinna og þessara. Mótmælin komu reyndar aðallega frá atvinnurekendasamtökum, en það er annað mál. En fjölmiðlar eru semsagt orðnir þetta fjórða vald og það verður að gefa sér tíma til að informera þá.“ Hleyp lengi enn! - Víkjum nú að öðru. Hvaða áhugamál áttu önnur en pólitík? „Onnur áhugamál?” segir Jón Baldvin eins og dálítið hissa. „Já, þú segir nokkuð. Síðan ég var kjörin formaður hef ég unnið sleitulaust og núna er vinnudag- urinn niðrí ráðuneyti þannig að frá klukkan átta á morgnana til sjö á kvöldin er ekki vinnandi fýrir allskyns erindum og kvabbi. Þannig að ég vinn á kvöldin og um helgar. En önnur áhugamál... Ég held nú að það sé fyrst og fremst bara lestur, þó ég lesi reyndar alltof lítið núorðið. En lengi vel las ég mikið: Auðvitað pólitík og ökonómíu og pólitíska teoríu. Öðruhverju tek ég svo tarnir við að lesa ljóð og fagur- skáldskap. Ég er núna til dæmis að lesa Isabellu Allende, sökkti mér í hana úr því að ég veiktist í tvo daga. Það kemur fyrir að ég fæ svona bækur sem heilla mig al- veg... Að öðru leyti hef ég mikið til vanið mig af því að lesa svo- kallöaðar fagurbókmenntir mik- ið - mér finnst þær oft svo helvíti ómerkilegar. Ég held ég sé dálítið kröfuharður á þetta dót.“ - Þú fœrð fáar og stopular frí- stundir frá pólitíkinni; lest aðal- lega um pólitík - ertu barasta póli- tíkus út í gegn? Jón hlær glaðlega. „Nei, það held ég nú satt að segja ekki! Ég spretti oft almennilega af mér reiðingnum í góðra vina hópi. Ég á kannski ekki fjölmennan kunn- ingjahóp, en nokkra mjög góða vini. Og þegar ég finn þörf fyrir að gera mér dagamun þá geri ég það rækilega og hispurslaust!" - Þérfyndist ég sjálfsagt vera að bera í bakkafullan lœkinn að biðja þig um að lýsa sjálfum þér? „Já.“ Honum geðjast ekki að spurningunni. - En ég geri það nú samt. „Ég hugsa að ég færist eindreg- ið undan því. Það verða aðrir að gera.“ Það kemur löng þögn. Svo heldur hann áfram: „Ég hafði gaman af því að það er upprisinn með þjóðinni stjörnuspekingur og hann bjó til stjörnukort fyrir mig í Helgarpóstinn. Myndin sem hann dró upp af mér útfrá fræðum sínum var sú að ég væri mikill tilfinningamaður og list- rænn að upplagi og hrifnæmur. Hinsvegar fullyrti hann að ég væri líka hvikull, óstöðuglyndur og þollítill. “ - Og skrifar þú undir þetta? „Ég spyr á móti: Ef ég hefði ekkert af eiginleikum langhlaup- arans, væri þá ekki líklegt, eftir fremur brösóttan stjórnmálafer- il, að ég væri fyrir löngu búinn að leggja árar í bát?“ - Heldurðu að þú eigir eftir að hlaupa lengi enn? „Já,“ segir Jón Baldvin, „já, ég held það.“ lý. ííat'íteÉiiSiii 10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 26. júlí 1987 Sunnudagur 26. júlí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.