Þjóðviljinn - 25.09.1990, Blaðsíða 9

MINNING
Stefán Jónsson
Fyrir rúmum tuttugu árum
voru Alþýðubandalagsmenn á
Norðurlandi eystra í mikinn
vanda settir. Sterkur leiðtogi
flokksins í kjördæminu, Björn
Jónsson, hafði snúið við okkur
baki og bauð sig nú fram til þings
fyrir annan flokk. Þessi klofning-
ur átti sér nokkurn aðdraganda
og höfðu liðsmenn Björns náð
undirtökum í flestum stofnunum
flokksins og lagt undir sig mál-
gagn hans, Verkamanninn. Sú
saga verður ekkli rakin hér en nú
þurfti að fylkja liði að nýju, styr-
kja félagsstarfið, gefa út nýtt
blað, vinna fylgi í víðlendu kjör-
dæmi með margbreytilegum
byggðum og bjóða fram til þing-
kosninga gegn sterkum andstæð-
ingum.
Margir töldu, þ.á m. undirrit-
aður, að sterkasti leikurinn væri
að fá einhvern marghertan
forustumann flokksins til að fara í
fylkingarbrjósti í þessari baráttu
en enginn þeirra varð til þess. í
þeim viðræðum kom síðan fram
að Stefán Jónsson fréttamaður og
rithöfundur hygðist gefa kost á
sér til starfa fyrir Alþýðubanda-
lagið og fékk hann þegar mikinn
stuðning í öllum félagsdeildum í
kjördæminu. Hann skipaði síðan
efsta sæti framboðslista okkar í
fernum alþingiskosningum og var
einn þingmanna Norðurlands
eystra 1974-1983 og náði Alþýðu-
bandalagið þar með aftur fyrri
stöðu.
Stefán var einlægur herstöðva-
andstæðingur og baráttumaður
fyrir sjálfstæði lslands á öllum
vígstöðvum. Hann var mikill
náttúruunnandi og umhverfis-
verndarmaður en jafnframt átti
allur veiðiskapur sterk tök á huga
hans. Hann var alinn upp í sjávar-
þorpi og þekkti réttindabaráttu
alþýðunar frá þeim kynnum.
Þetta þrennt - sjálfstæði ís-
lands, náttúra þess og kjör fólks-
ins - mótaði undirstöðuna í
stjórnmálaviðhorfum Stefáns
Jónssonar. Annars er ekki ætlun-
in í þessum fáu orðum að rekja
lífsviðhorf hans. Það gerði hann
best sjálfur í bókum sínum, ræðu
og riti.
Flestum verður sennilega
minnisstæðast hversu Stefáni
tókst að gera stjórnmálabar-
áttuna skemmtilega, eins og
reyndar allt sem hann ræddi um.
Hann kom með nýjan tón þar
sem gáski og alvara hljómuðu í
samræmi - annan tón en menn
áttu að venjast hjá stjórnmála-
mönnum.
Fyrir hönd kjördæmisráðs Al-
þýðubandalagsins í Norðurlands-
kjördæmi eystra votta ég þakkir
fyrir ánægjulega og litríka sam-
vinnu og aðstandendum samúð.
Ég og fjölskylda mín kveðjum
kærkominn gest og góðan vin.
Angantýr Einarsson
Kynni okkar Stefáns Jónssonar
voru stutt. Þau hófust haustið
1988 er Stefán bauð mér handrit
sem hann hafði í smíðum til út-
gáfu. Bókin kom út ári síðar á
vegum Forlagsins og nefndist
Lífsgleði á tréfæti með byssu og
stöng. Samskipti okkar urðu eðli-
lega all nokkur í þessu sambandi
og voru einstaklega ánægjuleg og
gefandi. Áhugi Stefáns var lif-
andi og hann var óþreytandi að
bera undir mig ótal hugmyndir
um allt sem sneri að útgáfunni og
hafði einatt gott til málanna að
leggja. Viðhorf hans til útgáfu og
bókmenningar var sérstaklega
heilbrigt og æðrulaust eins og til
annarra hluta. Það er leitt að
Stefáni skyldi ekki auðnast að
skrifa fleiri bækur því hann átti
sér góðar hugmyndir en eftir að
hann veiktist hafði hann ekki
þrek til að vinna að þeim eins og
þurfti. Þær bækur sem eftir hann
liggja staðfestu samt sem áður
hve snjall rithöfundur Stefán var,
að mínu mati miklu snjallari en
margir sem skreyta sig með þeirri
nafnbót. Ég þakka stutt en ein-
stök kynni og sendi öllum aðdá-
endum samúðarkveðjur. Þar
kvaddi góður drengur.
Jóhann Páll
Hann Stefán vinur minn og
veiðifélagi er dáinn. Fréttin um
það kom ekki á óvart, en stað-
reyndin er jafn voðaleg fyrir það.
Við kvöddumst á þriðjudags-
kvöldinu og vissum báðir að það
yrði í síðasta sinn. Eg fór utan
morguninn eftir og þegar ég kom
heim aftur var sambandið rofnað
og aðfaranótt mánudags fór hann
yfir mörkin miklu. Ótrúlegt skref
var það fyrir svo lífsglaðan og
jarðneskan mann.
Og nú skrifa ég minningargrein
um hann, en kann ekki. Ekki fer
ég að rekja lífssögu hans, sem ég
þekki ekki nema að hluta. Aðrir
hljóta að gera það betur. Ekki get
ég heldur gert hann ódauðlegan
þótt ég vildi með minningargrein.
Það hefur hann hvort eð er með
vissum hætti gert sjálfur. Hann
skrifaði bækur, - sumar töluvert
skemmtilegar og aðrar bara góð-
ar, - nokkrar alveg ómissandi
fyrir veiðimenn á íslandi. Röddin
hans, hljómmikil, lifir í stálþráð-
unum og segulspólunum hjá
Ríkisútvarpinu, saman með
röddum fólksins úr fortíðinni og
samtíðinni sem hann talaði við í
Útvarpið, og gerði líka ódauð-
legt.
Fróðleikslindir eru þar og
rannsóknarefni handa framtíð-
inni um lífsviðhorf, hugsun og
málfar íslendinga á þeim tíma.
Sumt verður oft endurflutt í út-
varp. Meira að segja fugla lands-
ins tók hann upp á spólur, - þessa
sem bara syngja á íslandi af ein-
skærri hamingju yfir sumrinu.
Raddirnar þeirra tók hann upp út
um allt og sendi m.a. til BBC, svo
að fólk í útlöndum gæti líka heyrt
í þeim.
Ég kynntist Stefáni fyrst af til-
viljun sumarið 1969, þegar ég
fékk að veiða í Reykjadalsá, í
leyfi Hermanns Jónassonar og
Steingríms sonar hans. Stefán var
þá að skrifa bók um veiðiskap,
sem kom út það haust og heitir
„Roðskinna'*. Ég gat eitthvað
sagt honum frá veiðiskap í Amer-
íku og lánað honum bókina „Vel-
lynta veiðimanninn" eftir Arnold
Gingrich, sem varð honum tilefni
margvíslegra bollalegginga í
„Roðskinnu". Sjálfur var ég með
nægilega skrítnar og ein-
strengingslegar hugmyndir um
stangveiði til að við Stefán fórum
fljótt aftur til veiða saman. Síðan
entust okkur erindi til margra
slíkra, og brátt safnaðist efnivið-
ur í vinskap, þrátt fyrir nokkurn
aldursmun. Við urðum síðan
veiðifélagar í tuttugu og eitt dýrð-
legt ár. Það var nú gaman.
Við Kolbeinn Grímsson og
Þorsteinn Þorsteinsson hjálp-
uðum Stefáni að efna niður í bók-
ina „Með flugu í höfðinu" og hún
Áslaug, konan mín, teiknaði
myndir og kápu. Sú bók hefur
vfst haft töluverð áhrif á veiði-
áhuga hér á landi, ef marka má
tilvitnanir manna. Svo hjálpuð-
um við Stefán Jóni Hjartarsyni í
Húsgagnahöllinni að stofna fyrir
hann Stangaveiðifélagið Ármenn
og skrifa fyrir það félag, hæfilega
háleitar lífsreglur. Það sama
gerðum við með áhugasömum
skotveiðimönnum þegar Skot-
veiðifélag íslands var stofnað.
Hver veit nema það hafi skilað
sér. En fyrst og fremst vildum við
veiða og fara á skytterí saman.
Mér þótti sem Stefán lifði
mörgum lífum samtímis. Því svo
marga menn þekkti hann og svo
margir hafa verið í stöðugu sam-
bandi við hann um hin ólíkleg-
ustu mál. Líklega hefur enginn
íslendingur komist nær því en
hann að þekkja alla samtíðar-
menn sína með nafni, háa sem
lága. Ég held að þessu hafi legið
nærri á fréttamannsárunum hans
hjá Útvarpinu. Sögur hans af
þeim íslendingakynnum voru
ríkulegt krydd í félagsskapnum
við hann. Greinilegt er að hann
hefur líka reynst öllum viðmæl-
endum eftirminnilegur, jafnvel í
stuttum kynnum.
Stefán var framar öllu maður
samræðulistar. Hann kunni sjálf-
ur manna best að segja sögur sem
kættu fólk, og í samtölum gefa
tilsvör, sem jafnan sneru upp
nýju horni hjá viðmælanda og
knúðu til frekari tjáningar. Hann
hafði þennan sérstaka eiginleika
að fá allt fólk til að leysa frá
skjóðunni, ýtti undir frásagnar-
gleði þeirra sem hann talaði við,
Fallin er hlynur
erfrœkinn stóð,
giídur stofh
er greindum rótum
lífsrwering sótá
um langan veg
til fósturjarðar
og feðra tungu.
Fóorð er kveðja
& köldu hausti,
er líkt og frjósi
andi á vör.
Vermir þó huga
vorsól björt
liðinna stunda
erfyrr ég nauia
í návist þinni.
Nú er fulldrukkið
hið dýra vín
andagiftar
og góðvinar ráða.
Far nú heill
félagi og vinur,
ógleymdur þeim
er eftir stendur.
Starrí í Garði
hlustaði sjálfur vel og mundi allt
sem honum var sagt. Hann spurði
ekki spurninga sem fólu í sér
svarið heldur opnaði nýjar hug-
renningar og bollaleggingar við-
mælandans. Oft horfði ég á þegar
hann í ferðum okkar ræddi við
menn, allsendis ókunnuga, sem
við hittum. Skyndilega lýstust
sálirnar upp í augunum á þeim af
því hann hafði hitt einhvern nagla
á höfuðið, eitthvern leynitappa
sem opnaði hjartað í þeim. Eftir
það var nú ekki vandræðalegt að
biðja um leyfi til að skjóta gæs í
túnfætinum hjá viðmælanda, eða
renna fyrir silung í ánni hans.
Stefán hafði ótrúlegt minni á
samtöl. Oft undraðist ég þegar
hann hafði eitthvað orðrétt eftir
sjálfum mér eða vinum okkar frá
löngu liðnum og gleymdum sam-
tölum. Nánari umhugsun stað-
festi framburð hans. Þar á ofan
hafði hann ímyndunaraflið í svo
góðu lagi að enginn vandi var
þegar staðreyndirnar ætluðu að
gera raunveruleikann óþolandi.
Þetta gat komið sér fjarska vel,
sérstaklega í veiðiskap þegar lítið
veiddist. Það hafa auðvitað verið
forréttindi að hafa átt svona vin,
þótt deila þyrfti með mörgum
öðrum. Það var af svo miklu að
taka!
Meðan Stefán sat á þingi fyrir
Alþýðubandalagið tók ég við
starfi framkvæmdastjóra Rann-
sóknaráðs. Stuttu seinna var
hann kosinn meðal fulltrúa Al-
þingis í Rannsóknaráð ríkisins og
þaðan í framkvæmdanefnd þess.
Kverúlöntum hefur líklega þótt
litlar faglegar forsendur fyrir
þeirri kosningu. En Stefán kunni
töluvert fyrir sér í kenningum
Eduard D. Bono um hina „hlið-
lægu hugsun" og reyndist hafa
ótrúlega skapandi áhrif á fundum
framkvæmdanefndarinnar. Með
honum í framkvæmdanefndina
var kosinn af alþingismönnum
Friðrik Sophusson og voru þeir á
víxl fulltrúar stjórnarflokka og
stjórnarandstöðu, eftir því
hvernig pólitískir vindar blésu
þau árin. Með þeim voru í fram-
kvæmdanefndinni þeir Haraldur
Ásgeirsson og dr. Björn Sigur-
björnsson fulltrúar rannsókna-
stofnana og prófessorarnir Júlíus
Sólnes og Sigmundur Guð-
bjarnason fulltrúar Háskóla ís-
lands. Seinna kom dr. Björn
Dagbjartsson inn í stað nafna síns
Sigurbjörnssonar þegar hann
fluttist til Vínarborgar. Að baki
þessum lærðu mönnum lá svo
Labradorhundurinn minn, hann
Skuggi, sem stóð öðru hverju upp
til að athuga hvort mönnum væri
ekki alvara. Þetta var skemmti-
legt tímabil, og ekki plagaði póli-
tískur ágreiningur. Rannsókna-
hús voru byggð, langtímaáætlanir
gerðar og ályktað um þær af Al-
þingi, ályktanir voru lagar fyrir
þingið um niðurfellingu að-
flutningsgjalda af rannsókna-
tækjum o.m.fl., allt í stökustu
eindrægni. Mér fannst jafnvel
Vegna útfarar
Stefáns Jónssonar fv. alþingismanns, verður
skrifstofa Alþýðubandalagsins lokuð eftir há-
degi í dag, þriðjudaginn 25. september.
Alþýðubandalagið
Maðurinn minn og faðir okkar
Hörður Smári Guðmundsson
fyrrverandi símamaður
lést 14. september síðastliðinn á Landspítalanum. Útförin
hefur farið fram í kyrrþey að ósk hins látna.
Hjartanlegar þakkir fyrir auðsýnda samúð.
Sesselja Laxdal
Jóhannes Harðarson
Haukur Harðarson
Maðurinn minn og faðir okkar
Stefán Jónsson
rithöfundur og fyrrv. fréttamaður
verður jarðsunginn frá Dómkirkjunni í dag 25. sept. kl.
13.30.
Blóm eru afþökkuð, en þeim sem vildu minnast hans er
bent á Krabbameinsfélagið eða aðrar líknarstofnanir.
F.h. aðstandenda
Kristíana Sigurðardóttir
og börn hins látna
fjárveitinganefndin taka mark á
okkur þá.
Eitt sinn eftir að Stefán var far-
inn úr ráðinu hjálpaði hann mér
með því að gefa háfaglega um-
sögn um dálítið háttstemda um-
sókn frá ónefndum sameigin-
legum kunningja um styrk úr
Rannsóknasjóði til rannsókna á
lífsháttum marflóarinnar. Þetta
var dálítið erfitt mál og vandmeð-
farið. En umsögn Stefáns var svo
vel ígrunduð og haglega stíluð, að
þegar viðkomandi ónefndur
breiðfirskur bóndi fékk hana
senda ásamt neitun um styrk,
hafði sá orð á því að hann vildi
miklu heldur hafa fengið svo-
leiðis umsögn en styrkinn. Já,
það var nú ekki ónýtt að eiga
svona vin þegar á reyndi.
En hér er ekki tími né rúm til
að rifja upp alla þá lífsins veislu,
og ekki annað eftir en að þakka
fyrir allt og kveðja, - en, láta sig
dreyma um að hægt væri að hitt-
ast á ný í Hofsstaðaey eða á
Hagatá, við Hamarsgeira eða
Klett, - eða öðru því himnaríkis-
horni, sem menn eins og Stefán
Jónsson hljóta að hverfa til að
jarðvist lokinni.
Vilhjálmur Lúðvíksson
Þegar ég ólst upp úti í Vest-
mannaeyjum sem smá peyi, var
nokkuð gestkvæmt hjá foreldrum
mínum. Þangað kom alls kyns
fólk, bæði fínt fólk og ófínt eins
og gamla fólkið sagði. Frúrnar í
Eyjum voru alltaf svo hissa á
henni móður minni að ekki skyldi
gerður mannamunur á þeim sem
til stofu var boðið. Hún sagði að
allir sem til þeirra hjónanna, for-
eldra minna, kæmu, væru gestir,
hvernig svo sem þeir væru.
Einn þeirra, sem komu stöku
sinnum í heimsókn, var Stefán
Jónsson, þá starfandi frétta-
maður og dagskrárgerðarmaður
við Ríkisútvarpið. Hann hafði
það fyrir sið að taka mig á hné
sér, sem lítinn stubb, og spyrja
mig almæltra tíðinda. Seinna átti
Stefán eftir að verða þvílíkur
örlagavaldur minn að ég á líklega
fáum eins mikið að þakka.
Það var árið 1973, þann 23.
janúar, að upp hófst mikið eldgos
á Heimaey. Ég vaknaði við sím-
hringingu frá einum bræðra
minna og heyrði systur mína
hrópa í angist að þau þarna úti
ættu að flýta sér í bæinn. Eins og
margir muna fór allt á annan
endann hér á landi og allir brugð-
ust vel við þeim vanda sem steðj-
aði að. Stefán Karlsson handrita-
fræðingur var þá fulltrúi í
útvarpsráði. Hann og fleiri veltu
því fyrir sér hvernig Ríkis-
útvarpið gæti komið til móts við
Vestmannaeyinga í öllum þess-
um látum. Þá var það að Stefán
Jónsson kom með þá hugmynd
að setja af stað útvarpsþátt sem
kalla skyldi Eyjapistil. Skyldi
hann vera á dagskrá hvern ein-
asta dag, 15 mínútur í senn. Þar
ættu að birtast fréttir, tilkyningar
og annað efni, tengt Vestmanna-
eyingum. Þessi tillaga var borin
upp við bæjarstjórn Vestmanna-
eyja og var tekið vel. Þá var farið
að leita að fólki sem gæti tekið að
sér slíka þáttastjórn. Stefán setti
það skilyrði að þetta yrðu að vera
einhverjir sem allir Vestmanna-
eyingar þekktu. Fljótlega bárust
böndin að okkur Arnþóri tví-
burabróður mínum, en mörgum í
bæjarstjórn Vestmannaeyja þótti
það ótækt, „þeir láta bara gamlar
syndir og gremju föður síns bitna
á okkur“, var sagt. En Stefán,
sem þekkti föður okkar vel og
hans pólitísku skoðanir og bar-
áttu, kvað þetta hina verstu for-
dóma og krafðist þess að bæjar-
stjórinn Magnús Magnússon
leitaði til okkar.
Það var svo þriðjudaginn 6. fe-
brúar um hádegisleytið að síminn
hringdi. Ég tók símann og var
það Ijúfmennið Magnús bæjar-
stjóri sem heilsaði og spurði
beint: „Heldurðu að þið bræður
viljið koma fram með eitthvert
efni í Eyjapistilinn sem Útvarpið
Framhald á 11 síðu
Þriðjudagur 25. september 1990 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9