Helgarpósturinn - 30.01.1995, Blaðsíða 22

22
MORGUNPÓSTURINN MENNING
MÁNUDAGUR 30. JANÚAR 1995
sku, Guðberqur á frönsku, Thor á dönsku, Kristín Ómars á finnsku og Sjón á sænsku
Horfur eru á því
að árið 1995
við-
burðaríkt í
útgáfu ís-
lenskra bók-
menntaverka
erlendis af
hálfu Máls og
menningar og For-
lagsins. Hafa fyr-
irtækin þegar
gert fjölda út-
gáfusamn-
inga fyrir
hönd höf-
unda sinna,
aðallega við norræn, frönsk og
þýsk útgáfufyrirtæki. Um þessar
mundir er verið að gefa út smá-
sagnasafnið Bréfbátarigninguna og
skáldsöguna Svefnhjólið eftir Gyrði
Etíasson í Þýskalandi, auk þess
sem einnig er verið að gefa út
Svefnhjólið í Danmörku, en sú bók
hefur þegar verið gefin út í Svíþjóð
og Noregi. Einnig hafa tekist samn-
ingar við stærsta útgáfufélag Frakk-
lands um útgáfu á skáldsögu Guð-
bergs Bergssonar, Svaninum, en
hún hefur áður komið út í þremur
löndum. Á þessu ári verður svo
skáldsaga Guðbergs, Sú kvalda ást
sem hugarfylgsnin geyma, gefin út í
Svíþjóð. Gulleyjan, skáldsaga Ein-
ars Kárasonar kemur út í hinni
virtu ritröð „Die andere Bibliothek" í
sumar. Þá er skáldsagan Heimskra
manna ráð, eftir sama höfund,
væntanleg út í mars í Svíþjóð og
síðar á þessu ári í Danmörku
og Noregi. Þá hafa Finnar hug
á að gefa út þá sögu ásamt
Kvikasilfri, en þeir hafa áður
gefið út Eyjabækur Einars. I
nóvember síðastliðnum var !
Náttvíg Thors Vilhjálms-
sonar gefin út í Danmörku
þar sem hún hlaut af-
bragðsdóma. Verið er nú að
þýða bókina yfir á frönsku.
Grámosinn glóir eftirThor, sem ný-
lega kom út í Svíþjóð, er væntanleg
á ensku. Að síðustu má geta þess
að verið er að þýða Ijóðasafn eftir
Stefán Hörð Grímsson yfir á
dönsku og þýskt forlag hefur lýst
áhuga á að gefa út Ijóðasafn
Snorra Hjartarsonar. í byrjun árs
kom út safnið Einu sinni sögur eft-
ir Kristínu Ómarsdóttur í
Finnlandi, Augu þín sáu mig,
skáldsaga Sjóns er væntan-
leg út I Svíþjóð, en í fyrra
kom út eftir hann Ijóðasafn
á ensku, og í sömu ritröð
var gefið út safn kvæða eftir
Lindu Vilhjálmsdóttur.
milli munu kasta yfir gullið sem
þessi bók geymir.
Þriðji flokkurinn i heildarútgáfu
á verkum Sigurðar Nordals
geymir glæsileg skrif eins merk-
asta fræðimanns okkar. Ómiss-
andi i safn þeirra sem unna
fornbókmenntum okkar.
„Robert de Niro er gjörsamlega fúránlegur og
setur nýtt met í ofleik í hverri mynd sem hann
leikur í. Hann skemmir allt sem Branagh hef-
ur ekki náð að skemma afeigin rammleik. ‘
Egill Helgason
Frankenstein
er algjör brandari
Mary Shelley’s Frankenstein
StiörnubIó
©
Mary Shelley snýst eins og
rjómaþeytari í gröfinni. Margt hefur
hún mátt þola af hendi kvikmynda-
leikstjóra, en þar sem hún liggur á
sex feta dýpi veit hún að aldrei hefur
hún verið jafh hart leikin og þegar
Kenneth Branagh tók sig til og
gerði mynd eftir sögunni hennar um
Frankenstein. Mary Shelley lét sér í
léttu rúmi liggja þegar Mel Brooks
gerði grínmynd um Frankenstein.
Hún var dálítið fýndin. Frankenstein
eftir Branagh er hins vegar algjör
brandari. Það kæmi alls ekki á óvart
þótt hún væri talin fylla flokk verstu
bíómynda allra tíma þegar fram líða
stundir. Hún er, satt að segja,
óvenjulega vond.
Okkur er tilkynnt að þarna hafi
tveir miklir listamenn vélað um,
Kenneth Branagh og Robert de
Niro, og aukinheldur í bakgrunnin-
um sjálfur Francis Ford Coppola.
Máski fyllast einhverjir lotningu
þegar þeir heyra þessi nöfh, en það
fer ekki mikið fýrir listfenginu sem
þeir eru sagðir vera ávísun á. Því er
eins farið með myndina og skrímslið
sem Frankenstein læknir setur sam-
an úr skynlausum líkamspörtum: úr
einum kirkjugarðinum kemur heili,
úr öðrum hendi, úr þeim þriðja rass-
kinn og úr einhverju pestarbælinu
löpp. Þetta er saumað saman í flýti
og útkoman er að sjálfsögðu ekki
fögur. Bíómyndin tollir ekkert betur
saman; líklega hefúr hún átt að hafa
einhverja áferð rómantíska tímans,
en í reyndinni er hún gersneydd öll-
um stíl og öllum þokka. Leikarar
þvælast emjandi og veinandi fýrir
hver öðrum, oftast nær í botnlausri
sjálfsvorkunn, kvikmyndavélin eltir
þá á eilífu hringsóli — eins og það sé
eitthvað markmið í sjálfu sér að láta
kvikmyndavél ekki staðnæmast eitt
andartak. Núorðið getur maður yfir-
leitt gengið að því vísu í svona
myndum að leiktjöidin séu nánast
snilld, svo eru góðir hönnuðir á
hverju strái; af þeim sökum er ekki
laust við að það komi manni á óvart
hvílíka viðvaninga Branagh hefur
ráðið í leikmyndadeildina.
Nú má vel vera að Branagh þess-
um sé ágætlega lagið að færa upp
Shakespeare á alþýðlegan hátt.
Tvær Shaksepeare-myndir hans,
Hinrik IV og Ys og þys út af engu,
voru að sönnu yfir meðallagi. Samt
finnst mér að hann hljóti fremur að
eiga frægð sína að þakka einhverjum
fýrri afrekum úr leikhúsi en í kvik-
myndasal. í hvert sinn sem Branagh
hefur ekki Shakespeare og alla þá
hefð sér til að hengja sig í lendir hann
í vandræðum. Myndirnar Dead Aga-
in og Peter’s Friends vekja upp kvala-
fullar minningar í huga gagnrýn-
enda. Og hérna er það að hann tapar
endanlega áttum og sýnir að auk
þess að vera hæfileikalaus leikstjóri
er hann óvenju vondur leikari. Með
tilgerðarlegri leikhúsrödd gengur
hann um sífrandi, viðkvæðið er: „Oh
my God, what have I done.“
Hann er svo leiðinlegur að maður
getur ekki beðið eftir því að hann fái
fýrir ferðina.
Til að kóróna allt er svo Robert de
Niro í hlutverki óskapningsins:
Hann er gjörsamlega fáránlegur og
setur nýtt met í ofleik í hverri mynd
sem hann leikur í. De Niro skemmir
allt sem Branagh hefur ekki náð að
skemma af eigin rammleik. Líklega
er margt hæft í því sem hefúr verið
sagt um de Niro að hann leiki aldrei
vel nema undir stjórn vinar síns
Martin Scorsese. De Niro má þó
eiga það að maður skellir upp úr í
hvert skipti sem hann birtist í gervi
skrímslisins.
Frankenstein er algjör brandari.
Mary Shelley snýst i gröfinni,
Kenneth Branagh er hæfileika-
laus og Robert de Niro gjörsam-
lega fáránlegur.
Hannes Láusson
Hvað er
ímyndunarafl?
Málverk, samsýning
Listasafn Köpavogs,
28. JAN.-12. FEB.
Listasafn Kópavogs er nú óðum
að festa sig í sessi sem einn allra besti
sýningarstaður fýrir myndlist í land-
inu. Bæði er að safnið er vel staðsett
og þægilegt aðkomu, auk þess sem
stærð sýningarsalanna virðist heppi-
leg fýrir flestar tegundir myndlistar.
Það fer því vel um verk þeirra sex
málara sem nú sýna í þessum sölum
og ætti umgjörðin ekki að trufla
áhorfendur við skoðun verkanna.
Sú spurning sem fýrst vaknar við
skoðun verkanna er einfaldlega:
Hvað er ímyndunarafl? - og reyndar
ekki að furða því á vettvangi mynd-
listarinnar og þá málverksins sér-
staklega hefúr ímyndunarafl Vestur-
landabúa fundið hvað eðlilegastan
farveg á umliðnum öldum. Og það
er einmitt á sviði ímyndunaraflsins
sem bæði er að finna styrk og veik-
leika þessarar sýningar. Mér sýnist
flestir listamennirnir vera enn við
það heygarðshorn að sýna fram á at-
gervi sitt með sífrjórri og síungri
ímyndun. Það er í brunni ímyndun-
arinnar sem nær allt afl þessara lista-
manna virðist fólgið. En ímyndunin
verður einnig að búri; menn lokast
inn í sjálfum sér við uppsprettur
ímyndunaraflsins og á endanum fer
eins fyrir (lista)mönnunum eins og
lata Geira á Lækjarbakka, þeir hætta
að nenna að drekka úr sjálfum sér:
aflstöðin bilar. Á sýningu sexmenn-
inganna í Kópavogi endurspeglast
þessi vandi. Takið eftir nöfnum
verkanna: „I hlekkjum hugans“
(Gunnar Örn), „Endurtekin hugs-
un“ (Jón Axel), „Heimur málar-
ans“ (Sigurður Örlygsson), „Mál-
arinn í vinnustofú og módel með
hugmyndir“ (Daði Guðbjörns-
Bakur
Ófölsuð mynt
SlGURÐUR NöRDAL
Fornar menntir
Almenna bókafélagið 1994
★ ★★★★
Gamli Nordalinn var töfrapenni.
Og þar skilur á milli hans og fjöld-
ans sem fýllt hefur bókmennta- og
íslenskudeild Háskólans. Þekking
er vissulega mikils virði en ef menn
kunna ekki að setja hana í orð og
búa henni heillandi búning þá er
jafnvel betur heima setið en af stað
farið.
Sigurður Nordal skrifaði ætíð
eins og sá sem valdið hafði og
kunni vart annað því hæfileikar
hans voru afburða góðir. Jafnframt
bókmenntaáhuga og þekkingu bjó
hann yfir innsæi, greind og skarpri
hugsun sem þeyttu honum í
fremstu röð íslenskra fræðimanna
og gæddu skrif hans tímalausum
blæ. Skrif hans úreldast ekki því þó
menn geti vissulega verið á annarri
skoðun en séníið þá mun fæstum
nokkru sinni takast að finna hugs-
un sinni jafn skáldlegan en um leið
sannfærandi farveg.
Almenna bókafélagið hefur
unnið hinn þarfa starfa að koma
heildarverkum Nordals til þjóðar-
innar. Að þessu sinni er þriggja
binda verkið helgað skrifum fræði-
mannsins um fornar bókmenntir
og menningu íslendinga. Gamla
brýnið er í essinu sínu í þessum
bindum, líkt og hinum fýrri. Það
eru engin moðhausaskrif sem þekja
pappírinn.
Samkvæmt stíl og hefð fræði-
manna eyðir Nordalinn nokkru
rými í að hrekja og andmæla stað-
hæfingum kolleganna og ýta nýjum
sjónarmiðum (sem þá voru) úr vör.
Nordal kunni kúnstina að sannfæra
en hún byggist, eins og glöggir
menn vita, ekki á því einu að hafa
rétt fýrir sér, heldur miklu fremur á
hinu að smita lesandann af sann-
færingarkrafti höfundar.
Þeir sem eyða þreki í að elta Nor-
dal uppi til að hanka hann á ódýrri
fræðimennsku munu seint geta
sveiflað sér í spor hans því þeir hafa
ekki vald á töfratónunum sem
hann lék sér að því að tralla í skrif-
um sínum.
Þessi rómantíski áhrifavaldur
kemur víða við í skrifúm sínum.
Bregður sér í hlutverk sagnfræðings
og heimspekings um leið og hann
gerir meira en skyldu sína sem bók-
menntafræðingur. Hann er aldri
fastur í því þunglamalega, hátíðlega
og ógn leiðinlega hlutverki sem við
tengjum of oft við fræðimennsku.
Þarna er maður sem hafði ákafa
skemmtun af starfa sínum og text-
inn ber það glöggt með sér. Þar er
ógrynni skemmtilegra setninga.
Eins og þegar Nordal lýsir logandi
ást tilfinningamanna til fræðanna
og segir að ást þeirra sé „ekki ein-
ungis blind, heldur líka skyggn.“
Annað dæmi: „íslendingar vita
of mikið um sögu sína í hlutfalli við
það, sem þeir skilja.“ Einnig: „Allir
vita, að börnum getur lánazt mun
betur að ala foreldra sína upp en
foreldrunum börnin.“ Og þessi
sem oft má vitna til, ekki hvað síst
þegar talið berst að bókmenntamati
og gagnrýni: ,,[það] er til lítils að
vinna að hljóta viðurkenningu
þeirra, sem kunna ekki að greina
falsaða mynt frá ófalsaðri.“
Þeir sem kunna að greina þar á
■O.
O Ríkissjónvarpið Stöð 2
Mánudagur
15.00 Alþingi
17.00 Fréttaskeyti
17.05 Leiðarljós (74)
17.50 Táknmálsfréttir
18.00 Þytur í laufi (19:65)
18.25 Hafgúan (10:13)
19.00 Flauel
19.15 Dagsljós
20.00 Fréttir
20.30 Veður
20.40 Þorpið (10:12)
(Landsbyen) Danskur framhalds-
myndaflokkur um gleði og sorgir,
leyndarmál og drauma fólks í
dönskum smábæ.
21.05 Taggart: Verkfæri
réttvísinnar (1:3)
(Taggart: Instrument of Justice)
Skosk sakamálamynd í þremur
þáttum um Taggart lögreglufull-
trúa í Glasgow. Seinni þættirnir
tveir verða sýndir á þriðjudags- og
fimmtudagskvöld.
22.00 Blómasýningin í Chelsea
Hallgrímur Helgason þýðir heim-
ildamynd um árlega breska
blómasýningu. Á ensku er þetta
must-see.
23.00 Ellefufréttir og Evrópubolti
23.30 Dagskrárlok
MÁNUDAGUR
17.05 Nágrannar
17.30 Vesalingarnir
17.50 Ævintýraheimur
NINTENDO
18.15 Táningarnir f Hæðagarði
18.45 Sjónvarpsmarkaðurinn
19.19 19:19
20.15 Eirikur
20.35 Matreiðslumeistarinn
Siggi kallinn Hall klikkar ekki frekar
en fyrri daginn.
21.10 Vegir ástarinnar
22.00 Ellen (12:13)
22.25 Hitchcock
Alfred Hitchcock verður leikstjóri
febrúarmánaðar á Stöð 2 og í til-
efni af því verður þessi heimildar-
mynd sýnd. Sjáið snilling að störf-
um.
23.15 Barnsrán
(In a Stranger’s Hand) Ófræg sjón-
varpsmynd með Robert Urich sem
einhvern tímann þótti efnilegur
leikari.
00.45 Dagskrárlok
Þriðjudagur
Þriðjudagur
13.30 Alþingi
Skemmtiþáttur í beinni útsendingu.
16.45 Viðskiptahornið
17.00 Fréttaskeyti
17.05 Leiðarljós (75)
17.50 Táknmálsfréttir
18.00 Moldbúamýri (9:13)
18.30 SPK
Einhver allra skemmtilegast sjón-
varpsþátturinn í dag. I rauninni er
stórfurðulegt að ekki sé löngu bú-
ið að flytja þennan þátt til útlanda,
það getur ekki klikkað.
19.00 Eldhúsið
19.15 Dagsljós
20.00 Fréttir
20.30 Veður
20.35 Lagarefjar (3:6)
21.00 Taggart: Verkfæri
réttvísinnar (2:3)
Einhverjir ofmetnustu sjónvarps-
þættir seinni tíma.
21.50 Austur-Grænland
Masterpís frá Dr. Sigrúnu Stef.
22.35 Söfnin á Akureyri (4:4)
23.00 Ellefufréttir og dagskrárlok
17.05 Nágrannar
17.30 PéturPan
17.50 Ævintýri Villa og Tedda
18.15 Ráðagóðir krakkar
18.45 Sjónvarpsmarkaðurinn
19.19 19:19
20.15 Sjónarmið
20.40 VISASPORT
21.10 Handlaginn heimilisfaðir
Sá allra vinsælasti í Ameríku.
21.35 ENG (2:18)
22.25 New York löggur
Frábærir þættir og loksins fáum við
að sjá hvernig löggumar vinna.
23.15 Eiginkona, móðir, morðingi
(Wife, Mother, Murderer) Undirförul
og morðóð kona reynir að koma
manni sínum og dóttur fyrir kattar-
nef með því að eitra fyrir þeim
smátt og smátt. Vá, en gaman.
00.45 Dagskrárlok
MlÐVIKUDAGUR
13.30 Alþingi
17.00 Fréttaskeyti
17.05 Leiðarljós (76)
17.50 Táknmálsfréttir
18.00 Myndasafnið
18.30 Völundur (43:65)
19.00 Einn-x-tveir
19.15 Dagsljós
19.50 Víkingalottó
20.00 Fréttir
20.30 Veður
20.40 í sannleika sagt
Hinn frábæri og opinskái þáttur
litla og stóru.
21.40 Nýjasta tækni og vísindi
Allt sem ykkur langaði ekki og
þurftuð ekki að vita í boði Sigurðar
H. Richters.
22.05 Bráðavaktin (4:24)
23.00 Ellefufréttir
23.15 Einn-x-tveir
23.30 Dagskrárlok
son). Innilokunarkennd. Kannski
er það einmitt í síðastnefnda verk-
inu eftir Daða þar sem lesa má milli
línanna hverju þessir málarar virð-
ast vera lokaðir frá: hugmyndum og
heimi módelsins /áhorfandans eða
öllu heldur félagslegum uppsprett-
um myndmálsins og um leið nauð-
synlegum aflvökum ímyndunarafls-
ins. Þessir málarar eru ekki mark-
visst að spyrja spurninga sem varða
uppruna ímyndanna, né hvaðan
þær fá raunverulegt afl sitt. (þó segja
megi að Eyjólfur Einarsson, Sig-
urður Örlygsson og Jón Óskar
daðri töluvert við vandann).
Þessi sýning varpar því engu ljósi
á hvert innra afl ímyndanna í okkar
samtíð eða sögu er eða getur verið.
Þessi niðurstaða mín breytir þó
auðvitað ekki þeirri staðreynd að
sýn þessara sex listamanna býr enn
Miðvikudagur
17.05 Nágrannar
17.30 Sesam opnist þú
18.00 Skrifað í skýin
18.15 VISASPORT
18.45 Sjónvarpsmarkaðurinn
19.19 19:19
19.50 Víkingalottó
20.15 Eiríkur
20.35 Melrose Place (27:32)
21.25 Stjóri
22.10 Lífið er list
Lokaþáttur í syrpu Bjarna Hafþórs
um skoðanir og atferli nokkurra
norðlenskra kverúlanta.
22.35 Freddie Starr
Breski grínistinn segir skopsögur
af sjálfum sér og öðrum fyndnum
mönnum.
23.05 Hrói höttur
(Robin Hood) (aðalhlutverkum eru
Patrick Bergin, Uma Thurman og
Edward Fox.
00.45 Dagskrárlok
yfir nægjanlegu afli til að þeir hafi
enn lyst á að drekka af sjálfum sér,
og er þá bara að vona að þorstinn
endist.
/ heildina séð getum við sagt að
þessi sýning sé all gott yfirlit yfir
það besta sem islenskt málverk
hefur upp á að bjóða i dag, út-
færsla þeirra og vinnubrögð eru
af háum gæðaflokki og sum
verkin í þeim hæsta, svo sem
verk Sigurðar Örlygssonar
„Vatnið sagði“ og myndröð Jóns
Óskars. En ég hef óþægilegan
grun um að ef til vill séu þessir
málarar ekki að spyrja réttu
spurninganna, að minnsta kosti
þegar til lengdar lætur - og
þeirra spurninga verða þeir svo
aftur að spyrja sjálfa sig og segja
áhorfendum svarið, þegar svc
ber undir, með verkum sínum.