Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1962, Blaðsíða 1

HANN HRESSTI ÞÆR
MEÐ MÆLSKU SINNI
Sjálfsævisaga hins
heimskunna banda-
ríska rithöfundar
Marks Twains kom í fyrsta
ginn út í heild sinni á síð-
asta ári, hálfri öld eftir
dauða hans. Samdi hann
hana í ígripum á árunum
1873—1906 og lagði blátt
bann við að hún yrði birt
í heild fyrr en eftir dauða
sinn. Handritið, sem hann
lét eftir sig, var svo mik-
ið að vöxtum, að útgáf-
urnar á Sjálfsævisögunni
1924 og 1940 tóku aðeins
yfir um helming þess
hvor fyrir sig. Ævisagan
þykir meðal merkustu
bóka á sínu sviði, sem út
hafa komið í Bandaríkj-
unum, og kennir þar furðu
margra grasa, svo sem
vænta mátti. Hún er ekki
skrifuð í réttri tímaröð,
heldur lætur skáldið hug-
ann reika fram og aftur
í tímanum, eins og m. a.
kemur fram 1 kaflanum
sem hér birtist, en þar
lýsir hann lauslega kynn-
um sínum af tveim þekkt-
um mönnum.
Imorgun (ritað 11. ágúst 1906) eru
í blöðunum ein eða tvær vísur
eftir Kipling. Með þeim er hann að
mótmæla nýrri og frjálslyndari stefnu
brezku stjórnarinnar, sem hann óttast
að muni fá hinum sigruðu Búum í Suð-
•ur-Afríku úrslitavaldið í landinu. Nafn
Kiplings og orð hans snerta mig alltaf
nú orðið meira en nokkurs annars lif-
andi manns. Þó man ég þá tima, fyrir
sautján eða átján árum, að nafnið sagði
mér ekkert, og aðeins orðin snertu mig.
Um það leyti var nafn Kiplings að
byrja að verða þekkt hingað og þang-
að í Indlandi, en utan þess keisara-
dæmis hafði hann ekkert ferðazt. Hann
kom hingað, ferðaðist um Ameríku og
lifði á bréfaskriftum til indverskra
blaða. Hann reit fjörug, létt og gneist-
andi bréf, en enginn utan Indlands vissi
það.
Á leið sinni yfir New York-ríki áði
hatui í Elmira og tókst á hendur erfiða
og leiðinlega ferð upp að Quarry Farm
til að leita mig uppi. Hann hefði átt
að hringja fyrst á bæinn; þá hefði hann
komizt að því, að ég var á Langdon-
óðalinu, tæpan mílufjórðung frá gisti-
MARK XWAIN
húsinu, sem hann bjó á. En þá var
hann aðeins unglingur, tuttugu og fjög-
urra ára, og tilhlýðilega ákafur. Hann
lagði af stað uppeftir í öllum hitan-
um og rykinu, án þess að spyrjast fyr-
ir. Hann hitti Susy Crane og litlu Susy
mína, og þeim tókst nærri því að láta
honum líða vel, eins vel og aðstæður og
veður leyfðu.
Þau settust öll á garðsvalirnar, og
meðan Kipling hvíldist og fékk hress-
ingu, hressti hann þær með mælsku
sinni, mælsku sem var talsvert æðri
þeim samræðum, sem þær áttu að venj-
ast; ræðu hans mætti helzt líkja við
fótspor, svo sterk og ótvíræð voru þau
áhrif, sem hún skildi eftir. Síðar töl-
uðu þær oft með furðu um málsnilld
Kiplings, og þær gerðu sér grein fyrir,
að þær höfðu kynnzt óvenjulegum
manni, en það er meira en sennilegt,
að þær hafi verið einu persónumar, sem
þá höfðu tekið eftir að hann var óvenju
legur. Sennilega hafa þær ekki gert
sér fulla grein fyrir mikilleik hans, að
öllum líkum hafa þær verið eins og
Eric Ericsson (Mark Twain hefur senni-
lega Leif Eiríksson í huga), fundið
meginland, en ekki grunað ómælisvídd-
ir þess. Nafn hans var óþekkt og átti
eftir að vera það í eitt ár, ei> Susy
geymdi nafnspjald hans og varðveitti
það sem merkisgrip. Á því var heim-
ilisfangið Allahabad.
Eflaust hefur Indland verið henni
sem hugarfóstur til þeirrar stundar, álf-
heimar og draumaland, land gert af
skáldskap og tunglsljósi handa Þúsund
og einni nótt til að láta sín stórfeng-
legu kraftaverk gerast í. Án efa hefur
návist Kiplings, bráðlifandi, og nýtízku-
legur klæðaburður hans gert henni það
raanverulegt í fyrsta skipti, klætt það
holdi og blóði. Ég held þetta af því að
hún minntist einu sinni á, hve fjar-
lægt það væri þeim heimi, sem við lifð-
. um í, reiknaði þessa fjarlægð út
og tilkynnti svarið með lotningu,
fjórtán eða sex-
tán þúsund mú -
ur, ég man ekki
hvort heldur var.
Kipling hafði rit-
að kveðju til mín
á nafnspjaldið.
Þetta gerði spjald
ið enn verðmæt-
ara í augum Susy,
því sem virðing-
armerki gekk það
næst því að eiga
kunningja á tungl
inu.
Kipling leit inn
um kvöldið og
eyddi tveim
stundum hjá
mér, og þegar
hann fór hafði
ég komið honum
jafnmikið á óvart
og hann mér, svo
við skildum jafn-
ir. Ég var sann-
færður um, að
hann vissi fleira
en nokkur annar
maður, sem ég
hafði komizt í
kynni við á æv-
inni, og ég var
fullviss um að
hann vissi, að ég
var fávísasti mað-
ur, sem hann
hafði komizt í
kynni við á æv-
inni. Hann talaði
þó ekki um það,
og ég bjóst ekki
heldur við að
hann myndi gera
það. Þegar hann
var farinn vildi
frú Langdon
fá einhverja vitn-
eskju um gest-
minn. Eg sagði: „Hann er mér ókunn-
ur, en hann er eftirtektarverðasti mað-
ur — og ég geng honum næst. Við höf-
um deilt með okkur allri þekkingu.
Hann veit allt sem vitað verður, og ég
veit afganginn."
Hann var ókunnur mér og öllum
heimi, var það áfram næstu tólf mán-
uði. Þá varð hann skyndi-
lega þekktur, þekktur hvar
sem var. Síðan hefur hann
notið þeirrar einstöku
virðingar allt fram á þenn
an dag, að hann er eini
lifandi maðurinn, sem er
ekki þjóðhöfðingi, en i.
um allan heim, ef hann segir eitthvað.
Rödd hans, ein radda allra lifandi
manna í sambærilegri stöðu, mjakast
ekki með járnbraut eða skipi, heldur
ferðast á fyrsta farrými: í símskeyti.
Hér um bil ári eftir heimsókn Kipl-
ings í Elmira, kom George Warner inn
í bókasafnið okkar í Hartíord með litla
bók í hendinni og spurði mig, hvort ég
hefði nokkm’n tíma heyrt getið mn
Rudyard Kipling. „Nei,“ svaraði ég.
Hann sagði þá, að ég mundi brátt
heyra talað um hann, og mundi haim
láta heyra hátt. og stöðugt til sín. Litla
bókin var Fábrotnar sögur (Plain Tal-
es) og hann skildi hana eftir handa
mér að lesa og sagði, að hún væri
þrungin fjörgandi ilmi og mundi blása
hressandi andvara um heiminn og end-
urlífga þjóðirnar. Fáum dögum síðar
kom hann með eintak af Lundúnablað-
inu „World", sem í var lýsing á Kipl-
ing, og þar var minnzt á að hann hefði
ferðazt í Bandaríkjunum. Greinin gat
þess, að hann hefði komiJ til Elmira.
Sú setning, ásamt því að hann var
kominn frá Indlandi, vakti eftirtekt
okkar Susy. Hún gekk til herbergis
síns og kom aftur með nafnspjaldið,
sem hún hafði fest undir rammánum á
speglinurpi og þar með var búið að slá
föstu, hver gesturinn á Qarry Farm
hafði verið.
Tpigin verk' hef ég ekki les-
Ei ið, en bækur Kiplings hef
ég lesið vel, að minnsta kosti
betur en bækur annarra. — Þær
fölna mér aldrei; þær halda sínum lit;
þær eru alltaf ferskar. Mörg söguljóð-
in hafa sérstæðan og fullnægjandi
þokka. Mér virðist, að hinar óviðjafn-
anlegu Frumskógasögur (Jungle Books,
úr þeim eru Dýrheimar) muni aldrei
finna sinn líka. Ég álít, að það hafi
verið Indlandsferðarinnar virði að verða
hæfur til að lesa Kim af skilningi og
gera mér ljóst, hvílíkt snilldarverk sú
bók er. Engin bók er jafngagnsýrð af
hinu innra, ísmeygilega hrífandi að-
dráttarafli Indlsnds og Kim. í Kim er
það allstaðar eins og andrúmsloftið. Ég
les þá bók á hverju ári og kemst á
þann hátt óþreyttur til Indlands, eina
framandi landsins, sem mig dreymir
dagdrauma um og langar innilega til
að sjá aftur.
Ég hafði mest af Louis Stevenson að
segja á bekk á Washington Square.
Hann var ræðinn og viðmótsgóður, og
stóð þetta útilíf í meir en klukkustund.
Ég kom með honum frá húsi hans, en
þar hafði ég heilsað fjölskyldu hans.
Erindi hans á torgið var að drekka i
sig sólskinið. Afar litið var um hold é
honum, fötin mynduðu dældir, eins og
ekkert væri innan í þeim nema grind
úr myndastyttu. Langt andlitið, sléM
hárið, dökk húð og þunglyndislegur,
hugsandi svipur fóru líkama hans prýði
lega, og allt virtist þetta sérlega skipu-
lagt til að safna dreifðri eftirtekt manns
og beina henni' að helzta og sérstæð-
asta einkenni Stevensons: hinum fögru
augum hans. Þau brunnu sem gneist-
andi bál undan slútandi brúnum, ogþau
gerðu hann fallegan.
Eg sagðist álíta, að hann hefði
rétt fyrir sér um alla aðila
aðra, en honum skjátlaðist um
Bret Harte. Ég sagði sem svo,
að Harte væri ágætur félagi og yfip-
borðskenndur en þægilegur ræðumað-
ur; að hann væri alltaf góður en aldrei
snjall; hvað þetta snerti mætti ekki
setja hann á bekk með Thomas Bailey
Aldrich, né heldur nokkrum öðrum
manni, fyrr eða síðar; Aldrich væri allt
af fyndinn, alltaf snjall, ef einhver
Ur sjálfsœvisögu
MARKS TWAINS
hljómgrunn
væri viðstaddur sem gæti slegið tinnu
hans á réttan hátt; Aldrich væri alltaf
snar, viss, og brygðist aldrei, eins og
glóandi járnið á steðjanum; það
þyrfti aðeins að slá það af kunnáttu,
þá flygju neistarnir í allar áttir. Ég
bætti við:
„Enginn hefur verið snjallari en
Aldrich í snörpum og hvössum,
fyndnum og gamansömum tilsvörum.
Enginn hefur staðið honum jafnfætis,
og vissulega enginn staðið honum
Fiamihald á bls. 12.