Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1983, Blaðsíða 9

fugla
Stelkur — umhverfi hans, mýraflóarnér, hafa INIIsga orMð fyrtr baröinu á váltœkninni.
Steindepilshjón. Þegar byrjar aö hausta, fara þau aö tygja sig til brottfarar því leiöin
suöur til Afríku er löng.
Heiölóa — vorboöinn Ijúfi og hjartfólginn fugl lands-
mönnum.
Sá óg spóa suörí flóa...
Máríuerla — hún viröist aldrei kyrr eitt andartak, en fátt
er fegurra í fuglaríkinu en þessi litli spörfugl.
dýra og fugla á búpening ekki
talist verulegt ef metið er í pen-
ingum. Ofsóknir gegn refum og
hröfnum vegna meints skaða
eru enda yfirleitt varðar fremur
af mannúðarástæðum. Mönnum
þykir illt að horfa upp á dýr-
bitna kind eða augnstungna eft-
ir hrafninn, og gripa því til að-
gerða sem oft virðast lítt mann-
úðarlegar og þar að auki kostn-
aðarsamar miðað við líklegan
ávinning. Ekki er þó fyrir það að
synja að slíkar aðgerðir geti
einnig verið hnitmiðaðar og
skilað raunverulegum árangri,
t.d. þegar felldir eru dýrbítir eða
einstakir fuglar sem hafa sér-
hæft sig í skaðlegum fæðuvenj-
um.
Nytjun æðavarps er atvinnu-
grein sem byggir mjög á því að
bægja frá rándýrum, vargfugl-
um og öðrum utanaðkomandi
hættum. Æðarfuglinum er eig-
inlegt að verpa á stöðum þar
sem ferfætt rándýr komast ekki
að, t.d. í eyjum. Frá upphafi hef-
ur hann orpið á slíkum stöðum í
sambýli við aðra strandfugla,
einkum stórra máfa, svo sem
svartbak. Æðurin er aðlöguð að
sambýli við máfana sem eru
verstu eggjaþjófar, en sambýlið
verður erfitt ef aðrar truflanir
koma til, t.d. menn. Flestir sem
vilja byggja upp æðarvörp Iosa
sig því við máfana. Ennfremur
er nauðsynlegt að verja varpið
fyrir ýmsum öðrum fuglum, og
einnig refum og minkum. Þetta
eru atriði sem flestir geta verið
sammála um og eru reyndar svo
augljós að varla verður um deilt.
Á hinn bóginn hafa ýmsir talið
að hægt sé að ganga lengra í
þessum efnum og barist fyrir
fækkun vargfugla vítt og breitt
um landið. Svonefnd fækkun
vargfugla er þó ekki líkleg til
þess að skila sér nokkurn tíma i
fjárhagslegum ávinningi af æð-
arvarpi, einfaldlega vegna þess
að þessir fuglar takmarka ekki
stofnstærð æðarfugls.
Fuglaveiðar
Gamail málsháttur segir að
fáir verði feitir á fuglaveiði og
mun sannmæli. Fuglaveiðar
hafa þó lengi verið stundaðar,
bæði til þess að afla matar og
vegna ánægju er menn hafa af
því að stunda veiðiskap.
Ýmsir áhugamenn um fugla-
friðun vilja takmarka veiðar
sem mest og þeir sem lengst
ganga telja jafnvel að veiðar
hljóti (eigi) að hverfa með öllu í
siðmenntuðum þjóðfélögum.
Rígur milli veiðimanna og frið-
unarmanna er áberandi í nokkr-
um Vestur-Evrópulöndum, eink-
um þeim sem iðnvæddust eru og
þjóðlífið e.t.v. lengst frá náttúr-
unni. Víðast hvar hafa þó vernd-
unarmenn og veiðimenn mikla
og góða samvinnu enda fara
hagsmunir þessara hópa oftar
saman en ekki.
Fuglaveiðar skaða ekki veiði-
stofnana ef rétt er á haldið og
fuglaveiðimenn hafa sennilega
meiri beinni hagsmuna að gæta
en nokkrir aðrir í að viðhalda
sem stærstum fuglastofnum.
Stórir og heilbrigðir veiðistofn-
ar eru oftast nær afleiðing af
landnýtingu sem jafnframt
kemur til gróða öðrum stofnum.
Veiðilendur og friðlönd veiði-
dýra hafa t.d. bjargað Evrópu-
vísundinum frá útrýmingu og
forðað votlendinu fræga Coto
Donana á Suður-Spáni.
Þeir sem áhuga hafa á veiðum
ættu að ganga í Skotveiðifélag
íslands, (pósthólf 4181, Reykja-
vík), og taka þátt í starfi þess.
Vernd búsvæða
Fuglavernd byggist ekki nema
að nokkru leyti á beinni friðun
eða takmörkun veiða, þótt slíkt
komi vissulega oft að gagni.
Miklu oftar er vernd heimkynn-
anna það sem öllu máli skiptir.
Margar tegundir fugla hafa
hingað til sloppið sæmilega, af
því að þarfir þeirra fara mikið
til saman við þarfir mannsins
eða þá að búsvæði þeirra eru
mönnum lítt nýtanleg. Aðrar
hafa átt erfitt uppdráttar af því
að menn hafa eyðilagt heim-
kynni þeirra. Eru það einkum
þær tegundir sem byggja frum-
skóga og votlendi.
Margir þeirra fugla sem hvað
mest prýða ísland á sumrin eru
einmitt votlendisfuglar — vað-
fuglar og andfuglar í mýrum og
á vötnum og grunnum sjávar-
vogum. Vernd þessara tegunda
verður aldrei sómasamlega
tryggð, nema með því að tekin
séu frá rúmgóð landsvæði fyrir
þær og menn gæti hófs í því að
ræsa fram mýrlendi, þurrka
vötn og fylla sjávarvíkur. Eink-
um er þó framræsla mýrlendis
mikið vandamál hér á landi og
alltof lítið gert af því að taka frá
svæði á láglendi og vernda fyrir
framræslu.
Atvikin hafa að vísu hagað
því svo að þau tvö votlendis-
svæði sem einstæðust eru hér á
landi, Mývatnssvæðið og Þjórs-
árver, hafa bæði verið í hættu af
virkjanaframkvæmdum. Mý-
vatn og Laxá voru friðlýst með
lögum 1973 og Þjórsárver með
reglugerð 1981. Bæði þessi svæði
eru úr bráðri hættu, en menn
mega ekki Iíta á friðlýsingu sem
neinn endapunkt. Stöðugt þarf
að vera á varðbergi til þess að
gæta þessara verðmæta sem
hvergi eiga sinn líka.
Vernd farfugla hlýtur jafnan
að byggjast á alþjóðasamvinnu.
Það er stöðugt áhyggjuefni
hversu gengið er á árósa, lón og
vötn á vetrarstöðvum íslenskra
farfugla í Vestur-Evrópu og
Afríku. íslendingar verða að
taka miklu meiri þátt í alþjóð-
legu náttúruverndarstarfi en
hingað til. Þeir þurfa að sýna að
þeir séu sjálfir menn til að
vernda farfuglana og heimkynni
þeirra hér á landi, ef þeir vilja
að aðrir taki tillit til íslenskra
hagsmuna á þessu sviði.
Ahugastarf
Fuglafræðin er ein af þeim
greinum líffræðinnar sem
áhugamenn hafa jafnan átt
mikil' ítök í. Áhugi manna er af
margvíslegum toga. Margir hafa
ánægju af almennri fuglaskoð-
un, svo sem að fylgjast með lífi
algengra fugla, skoða fugla-
byggðir og gefa gaum að komu
farfugla og brottför. Hjá sum-
um er leitin að sjaldgæfum fugl-
um, einkum flækingsfuglum,
veigamikill hvati. Aðrir stunda
fuglaskoðun jafnframt fugla-
veiðum og þekking á lífsháttum
fugla er raunar ómissandi þátt-
ur í veiðimennskunni. Enn aðrir
veiða fugla til þess að merkja þá
og sleppa síðan aftur og senni-
lega er það angi af veiðihvötinni
sem dregur menn á fuglaslóðir
með myndavélina eina að vopni.
Hvernig sem fuglaskoðunin er
til komin, má bæta árangurinn
með því að beita vísindalegum
vinnubrögðum. í upphafi felast
þau mest í því að skrá sam-
stundis og nákvæmleg þær at-
huganir sem gerðar eru, en þeg-
ar fram í sækir einnig í því að
lesa sér til og hafa samband við
áhugamenn og vísindamenn.
Náttúrufræðistofnun íslands,
(pósthólf 5320, Reykjavik), safn-
ar athugunum frá áhuga-
mönnum, stjórnar fugla-
merkingum og samræmir árlega
fuglatalningar að vetrinum.
Sérfræðingar við Náttúrufræði-
stofnun og sérfræðingar og
nemar við Líffræðistofnun Há-
skólans, (Grensásvegi 12,
Reykjavík), stunda rannsóknir á
íslenskum fuglum. Við þessar
rannsóknir er oft þörf fyrir
mannskap og sjálfboðaliðar eru
venjulega boðnir velkomnir.
Allir sem áhuga hafa á fugla-
vernd ættu að ganga í Fugla-
verndunarfélag íslands,
(Bræðraborgarstíg 26, Reykja-
vík), en starf þess félags hefur á
stuttum tíma sannað ágæti sitt
með endurreisn íslenska arn-
arstofnsins.
9