Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1995, Blaðsíða 3

IHCTrtg
® @ 0 [o] @[111] 0 [a] [u m □ ® h
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Dagur
í lífi vitrings er heiti á gamansamri grein eftir
Ásgeir Beinteinsson, sem bregður ljósi á veruleika
sem flestum er ókunnur: Líflð á tökustað kvik-
myndar., Hér er verið að taka senu í kvikmynd
Friðriks Þórs Friðrikssonar, Á köldum klaka, og
Friðrik er „mógúllinn" sem kemur við sögu í fjár-
húsi fyrir sunnan Hafnarfjörð.
Mexíkó
er land sem hefur allt en þjóðin berst í bökkum.
Blaðamaður Lesbókar heflir verið þar á ferð og
bregður ljósi á land og þjóð og stórkostleg menn-
ingarverðmæti genginna indíánaþjóða, sem miklar
minjar eru um. Fyrsta greinin fjallar um það sem
fyrir aug ber vítt og breitt.
Söguslódir
á mölinni, heitir grein eftir Jón Karl Helgason, og
fjallar um þá stefnu sem upp kom í nafngiftum á
götum í Reykjavík á tímabili, þegar leitað var til
fomsagnanna eftir fyrirmyndum, einkum úr Njáls-
sögu og Laxdælu. Það er síðan gatan kennd við
Snorra, sem verður líkt og umgjörð utan um þess-
ar nafngiftir.
STEFÁN FRÁ HVÍTADAL
Hún kyssti mig
- brot -
Heyr mitt ljúfasta lag,
þennan lífsglaða eld,
um hinn dýrlega dag
og hið draumfagra kveld.
Rauðu skarlati skrýðst
hefur skógarins flos.
Varir deyjandi dags
sveipa dýrlingabros.
Ég var fölur og fár,
ég var fallin í döf.
Eg var sjúkur og sár
og ég sá að eins gröf.
Hvar er forynjan Feigð
með sitt fláráða spil?
Hér kom gleðinnar guð
og það glaðnaði til.
Læddist forynjan frá
með sinn ferlega her.
Hún var grimmeyg og grá
og_ hún glotti við mér.
Ég er frelsaður, Feigð,
ég hef faðmað og kysst.
Undir septemhersól
brosti sumarið fyrst.
Ég á gæfunnar gull,
ég á gleðinnar brag.
Tæmi fagnaðarfull.
Ég gat flogið í dag.
Ég á sumar og sól,
ég á sælunnar brunn
og hin barnsglöðu bros
og hinn blóðheita munn.
Þennan hamingjuhag
gaf mér heit þitt og koss,
þennan dýrlega dag,
þú, mitt dýrasta hnoss.
Þetta lífsglaða Ijóð
hefur lifað það eitt,
að þú, kóngsdóttir, komst
og þú kysstir mig heitt.
Lífs míns draumur er dýr,
þessi dagur hann ól.
Mér fínnst heimurinn hlýr
eins og hádegissól.
Ég er syngjandi sæll,
eins og sjö vetra barn.
Spinn þú, ástin mín, ein
lífs míns örlagagarn.
Stefán frá Hvítadal, 1887-1933, var fæddur á Hólmavík en kenndi sig við
Hvítadal í Dalasýslu. Hann vakti fyrst athygli með Söngvum förumannsins
1918 og boðaði þáttaskil í (slenzkri Ijóðlist við lok fyrri heimsstyrjaldarinnar.
Um tíma dvaldist Stefán í Noregi. Yrkisefni hans eru Ijúfsár, en sjálfur sýktist
hann af berklum, sem urðu honum síðar að aldurtila.
EG VAR orðinn stálpaður
þegar mig fór að grana
að kennarar fengju
kaup. Ég mun hafa
haldið að þeir gengju
fyrir einni saman fólsk-
unni, þ.e.a.s. kenndu af
hugsjón. Skólaæskan í
þá daga samanstóð eins og endranær af
sauðum og við tókum ekki eftir því nema
annað veifið að um okkur stóð heilagt stríð.
Við sátum geispandi á vígvellinum. Ég
hélt fyrir mitt leyti að ég væri í skóla af
því ég hefði gert eitthvað af mér. Ég tók
dómnum ekki af neinni reisn en þoldi hann
þó. Löngu seinna skildist mér hvemig í
pottinn var búið: Skólakerfið var virkjun
og átti að lýsa upp leiðina til frelsis. Kenn-
aramir vora fastráðnir starfsmenn. Auðvit-
að áttu þeir að fá kaup. Og við voram ljósa-
stauramir.
Þegar ég byijaði í skóla var ennþá hald
í framtíðinni. Menn bundu vonir við hana
eins og reipi og byrjuðu ótrauðir að hand-
styrkja sig upp í dagsljósið. Þeir trúðu á
mannskepnuna. Sumir meir á manninn,
aðrir meir á skepnuna en þegar ég lít um
öxl sé ég alla þjóðina fyrir mér í skátabún-
ingi. Þó grunar mig að sumir hafi undir
niðri talið að brátt drægi til úrslita, senn
kæmi á daginn hvort nokkurt vit væri í
að halda mannkynssögunni áfram. Kannski
væri maðurinn bara skepna. Sú hugsun
hefði samt ekki fengist prentuð í bæjarblað-
inu því víðsýni getur drepið hversu góðan
málstað sem er.
Skólinn sem ég gekk í var ekki byggður
á sandi eins og nú tíðkast heldur á leifum
af prússneskri mannræktarhugsjón. Hveij-
um nýjum nemanda var skipt í efni og
anda. Efnið var sent í leikfimi. Þá stóð
Gamall Ijósastaur
lítur um öxl
andinn strípaður eftir, og sjá: hann var í
þrennu lagi, vit, vilji og tilfinningar. Skóla-
starfíð fólst í því að kenna þessum bakka-
bræðram að ganga í takt. Að lokum átti
að mega slá tónkvísl í hausinn á útskrifuð-
um nemanda og skyldi þá heyrast fagur
samhljómur. Þannig var hugsjónin. Hún
átti að bjarga heiminum eða þeim hluta
hans sem var við bjargandi. Því stundum
heyrðist bara daufur dynkur.
Okkur börnunum skildist að í gamla
skólahúsinu byggi andi og ætlunin væri
að með tímanum byggi hann um sig í okk-
ur. En þá þyrftum við að vera móttækileg.
Annars yrðum við að fara að vinna. Hér
var um að ræða anda upplýsingarinnar.
Stundum mátti ráða af tali kennara að
hann væri farinn að dofna enda húsið löngu
raflýst. Og nokkuð er það að margir fóra
að vinna. Sjálfur hafði ég aldrei orðið sam-
ur eftir kvikmyndina Spartakus. I mínum
huga var vinna hlutskipti herleiddra manna
í rómverskum saltnámum. ÉgJærði heima.
Okkur voru aðallega kenndar staðreynd-
ir. Ég sá aldrei neitt samhengi á milli þeirra
og hélt það stafaði af því að kennslubæk-
umar væra illa skrifaðar. Þetta var mein-
legur misskilningur; þær vora svona vel
skrifaðar. Nú eru staðreyndimar löngu
komnar í graut og þegar maður úr þessu
menntakerfi ætlar að taka til lærdóms síns
geta óvæntar víddir opnast: Eigi skal gráta
Bjöm bónda meðan báðir fætur era jafn-
langir, og Wilhelm Bell skaut símann af
höfði sonar síns. En menntunin komst til
skila. Ég á við það sem eftir verður þegar
maður er búinn að gleyma því sem hann
lærði. Þegar upp var staðið hugsuðum við
hvert eins og annað.
Mér er minnisstætt hvernig meðalkenn-
ari leit út í æsku minni. Hann var annað-
hvort sköllóttur eða gekk í mórauðri dragt
nema hvort tveggja væri. Og hann var
ímynd skynseminnar. Við þekktum réttlæt-
isgyðjuna. Hún var sjónlaus. Ég held við
hefðum óðara borið kennsl á viskugyðjuna.
Hún var húmorlaus. Sem betur fer var
þetta fólk ekki holdi klætt. Ég á við ímynd
kennarans, þann erkikennara sem sveif
yfir hausamótunum á okkur á þroskabraut-
inni. Þetta var áhrifamaður og honum gat
jafnvel slegið saman við ennþá æðri máttar-
völd í hugum móttækilegra. Ég hafði í stór-
um dráttum talið að Guð sæti á skýi og
tyggði strá og skeggið á honum blakti í
blænum. Svo gerðist það að strangur kenn-
ari tók við bekknum. Næst þegar ég hu-
gleiddi samband mitt við Guð sá ég fyrir
mér örn vokandi yfir afvelta rollu.
Til er saga af nunnu sem alltaf sturtar
sig í serknum af því að Guð sér til henn-
ar. Þetta er í höfuðatriðum tilgangur venju-
legrar skólagöngu. Menn eiga að muna
hvar Davíð keypti ölið. Ég hef enga tölu
á því hve oft við voram sökuð um að tefja
sigurgöngu mannsandans. Námsbrautin
var líka vörðuð sjúkdómum, allt frá kvefi
(þágufallssýki) og upp í svartadauða
(ósvífni). Okkur var því hollast að rása
ekki frá hjörðinni.
Þrátt fyrir mörg og þung áföll er vest-
ræn menning dálítil hetjusaga í hugum
okkar. Við höfum þorað, við höfum spurt,
við höfum ekki látið staðar numið. Hinir
hafa fæðst og dáið án þess að spyija hveiju
sætti. Munurinn stafar af því að skynsem-
in hefur verið okkar leiðarljós. Með flökt-
andi týra höfum við staulast í átt til frelsis
á öllum sviðum. Ekki er kyn að við höfum
hratað ofan í fleiri holur en upphaflega
voru á veginum. En við erum eðlilega
hreykin af aðferðinni.
Kennaramir gerðu aldrei skipulega grein
fyrir kenningu sinni fremur en sjálfur
Frelsarinn, þeir gengu bara á undan með
góðu fordæmi. Nú lifa þeir í okkur nemend-
um þótt sumir hefðu trúlega kosið að end-
urfæðast ofar í dýrastiganum. Þeir gengu
alltaf erinda opinberrar skynsemi. Nú ger-
um við það líka. Skynsemin hefur fært
okkur rafmagnið, réttlætið og margföldun-
artöfluna og ég þakka fyrir mig. En illu
heilli er hún minnsti samnefnarinn í skóla-
kerfinu og hver kennari veit hvað til síns
friðar heyrir. Þess vegna fær hann kaupið.
Sjálfstæð hugsun er aldrei velkomin í skól-
ann. Lína langsokkur var rekin heim eftir
fyrsta daginn. Kennarinn á að geta mætt
óhræddur í vinnuna, horft yfir auðnina og
tómið og sagt: Verði ljós. Það er gamal-
reynt. Birtan blindar nemenduma.
ÁSGEIR ÁSGEIRSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8. APR(L 1995 3