Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1996, Blaðsíða 1

Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1996, Blaðsíða 1
O R G U N L A Ð S S tofnuö 192 5 18. tbl. 11. mai 1996— 71. árg. Ljósmynd: Christian Mehr. Varpið á Laxamýri ÆÐARVARPIÐ á Laxamýri á sér langa sögu, en í tíð Sigurjóns Jóhannessonar var vegur þess mestur þá hann sat jörð- ina á síðari hluta 19.aldar. Hann lét ós- part skjóta varginn, erni, hrafna, svart- Þegar líður á vorið fer blikinn. Æðarungarnir taka að skríða úr eggjum og í móðurfylgd út á ána. Stórar breiður unga og mæðra myndast og láta berast norður eftir ánni hægt og hægt. Þegar kemur norður á Mjósund í nánd við Æðarfossa, stíga sumir hóparnir á land. Eftir ATLA VIGFÚSSON baka og vali og lagði fé til höfuðs þeim. Hann lét hætta að beita hólmana og óx þá víðirinn sem veitti fuglinum skjól og eggja- taka var minnkuð. Allt þetta stuðlaði að fjölgun fuglsins. í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns segir að Laxamýrarvarpið hafi gengið til rýrðar og hlunnindi af því ekki teljandi, en þá var vitað að varp hafði verið þar lengi enda bendir örnefnið Æðarfossar til þess að þarna hafi verið varp frá fyrstu tíð. Um eggver þetta hefur margt verið skrif; að sem hér er rifjað upp og gluggað í minn- ingar fólks sem ólst upp við „úið“ í fuglinum. „Varpið er sá þáttur í búskaparsögu jarð- arinnar sem teljast verður stór frá fyrstu byggð á staðnum," segir Hallgrímur Jónsson í bók sinni um Laxamýri. „Snemma í maímánuði tekur æðarfuglinn að fljúga norðan frá Skjálfandanum og suð- ur á Mýrarvatn ef tíð er skapleg. Kollurnar fara þá að laga til í hreiðrum sínum og blik- arnir að þéttsitja eyjabakkana, einkum í Lang og Stórey. Þegar varpið er komið á skrið er þörf á að ganga það til umhirðu. Mannshöndin tekur hóflega úr hreiðrum sem margt er í en fyrir kemur að tvær eða jafnvel þijár kollur verpi í sama hreiðrið þar Ljósmynd: greinarhöfundur. SNEMMA í maímánuði tekur æðarfuglinn að fijúga norðan frá Skjálfandanum og suður á Mýrarvatn ef tíð er skapleg. Kollurnar fara þá að laga til í hreiðr- um sínum og blikarnir þéttsitja egjabakkana. sem þéttast er varpið. Gamlar og ráðsettar æðarkollur sitja á hreiðrum sínum sem fastast þótt um sé gengið og sumar þó þeim sé strokið. Hríðar og votviðri eru oft þess valdandi að mikið verður afrækt af hreiðrum. Mikil hitatíð getur valdið hinu sama en þá hækk- ar í Laxá svo að hreiðrin flæðir, einkum í Stórey þar sem láglendast er inn til eylendis- ins. Þegar líður á vorið fer blikinn. Æðarung- arnir taka að skríða úr eggjum og í móður- fylgd út á ána. Stórar breiður unga og mæðra myndast og láta berast norður eftir ánni hægt og hægt. Þegar kemur norður á Mjósund í nánd við Æðarfossa, stíga sumir hóparnir á land vestan ár ofan fossanna og ganga niður að Breiðu, þar sem haldið er út á ána að nýju og aftur gripið til sundfitjanna. Veiðibjöllur sveima þegar hér er komið, hlakkandi yfir bráð sinni á leið ti! sjávar og þar hverfa oft ungar í vargaginin. Áðrir hópar unga og mæðra fara niður vestari fossakvíslarnar. Slysist ungar i austustu fossana sleppa þeir trauðla lífs úr straumkastinu. Þriðja leið téðra hópa liggur upp á austurbakka Mjósunds þar sem sneitt er hjá fossunum með því að ganga norður yfir Ærvíkurhöfða og á sjó út í Litlusaltvík. Þessi síðastnefnda leið er sporadrjúg stuttstigum fótum og ef síðla dags eða und- ir kvöld er lagt upp í hana, má sjá æður og unga nátta sig á Ærvíkurhöfðanum, yfir hengiflugi Ærvíkurbjargs. Frá ómunatíð hafa ábúendur Laxamýrar reynt að veija varpeyjarnar fyrir vargi. Á lyngigrónu holti norðvestur af hinu forna túni Laxamýrar stóð kofi sem var kallaður Vökukofi. Af honum dró holtið nafn. Þar í kofanum hélt maður vöku sinni um nætur yfir varptímann. Hafði hann byssu að vopni og beindi gegn vargi svo sem tófum, hröfn- um, fálkum og örnum. Þá var minna um svartbakinn og minkar ekki til sögunnar komnir á landi hér. Ernir verptu til forna í klettadragi er Össur nefnist og skagar upp undir Ærvíkur- bjargi norðarlega. Það er fyrir landi Saltvík- ur. Össur er umflotinn sæ á flóði en gengur á lágijöru og er þá farið sunnan frá Laxár- ósi og norður með og undir Ærvíkurbjargi. Leiðin er ekki hættulaus sakir grjóthruns. Innflutta plágan, minkurinn, er skæðasti vargurinn og nú verður að leita minka í Laxamýrarhólmum áður en varpið hefst og má segja að hann sé erfiðasti vágestur varpsins í dag. Vinna ekki lítil var að annast dúntöku fyrir, en einkum eftir útungunina. Til þess starfa þóttu vel liðgeng stálpuð börn. Dúnn- inn var þurrkaður heima við og að því búnu geymdur til hreinsunar sem venjulega fór fram fyrri hluta vetrar. Fjórir karlmenn bættust þá í hóp heimilis- fólksins og hreinsuðu dúninn í svonefndu Dúnhúsi sem stóð í lægðardragi suður af bæjarhúsum og um leið neðan svokallaðrar Litlumýrar. Stóð dúnhreinsunin yfir 4-5 vik- ur. Að aflokinni hreinsun í Dúnhúsinu var fínast ruslið sem lítið var tínt úr honum í húsum inni, aðallega af kvenfólki og börn- um, því ekkert mátti sjást af óhreinindum."

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.