Alþýðublaðið - 30.04.1985, Blaðsíða 3

Þriðjudagur 30. apríl 1985
3
Minning
Sigvaldi Hjálmarsson,
rithöfundur
6. október 1921 — 15. apríl 1985
Þegar ég minnist Sigvalda
Hjálmarssonar, rithöfundar, kem-
ur mér strax þrennt í hug, nátengt
lifi hans og starfi: Guðspekiiðkun
hans og forysta fyrir félagsskap
guðspekinga, ferðir hans til Ind-
lands og frásagnir af lífsviðhorfum
og menningu Hindúa, og loks
blaðamennskuferill hans á Alþýðu-
blaðinu í heilan aldarfjórðung.
Þetta þrennt er þó engan veginn
tæmandi lýsing á lífshlaupi Sig-
valda, áhugamálum hans og við-
fangsefnum. I mínum huga var Sig-
valdi fyrst og fremst mikilsvirtur
rithöfundur, síleitandi og andlega
vakandi til hinstu stundar.
Aðrir munu vafalaust fjalla um
guðspekiiðkun Sigvalda og rit hans
um þau fræði. Mér er mest í mun að
minnast hins eldheita jafnaðar-
manns, enda hugði ég gott til glóð-
arinnar um samstarf við hann um
að kynna ungum íslendingum
sögu, kenningu og hugsjón jafnað-
arstefnunnar, nú þegar vegur henn-
ar fer ört vaxandi á ný.
Sigvaldi mun ungur hafa hrifist
af mannúðarhugsjón jafnaðar-
stefnunnar, enda starfaði hann
ótrauður í anda hennar alla sína
ævi. Hann var með þeim fyrstu,
sem hafði samband við undirritað-
an að loknu formannskjöri á sein-
asta flokksþingi Alþýðuflokksins
og bauð fram starfskrafta sína í því
mikla starfi sem framundan væri.
Fyrir fáeinum vikum hringdi hann
aftur, enn fullur af áhuga og hug-
myndum um skipulegt fræðslustarf
meðal ungs fólks um hugsjónar-
grundvöll jafnaðarstefnunnar.
Sigvaldi reifaði þá hugmynd, að
við þyrftum að koma upp bóka-
klúbbi jafnaðarmanna, í líkingu
við hið mikla starf Menningar- og
fræðslusambands alþýðu á stríðs-
árunum. Þá vann að þessu verkefni
mikið einvalaiið, undir forystu
manna eins og Finnboga Rúts, Vil-
mundar landlæknis, Magnúsar Ás-
geirssonar, Karls ísfelds — að
ógleymdum Steini Steinarri skáldi.
Bókavarðarembætti Bókaklúbbs
MFA mun reyndar vera eina laun-
aða embættið, sem skáldið gegndi
um dagana.
Ég hafði einmitt bókað hjá mér,
að þegar um hægðist í vor ætlaði ég
á fund Sigvalda til að leggja drög að
slíkum bókaklúbbi, útgáfustarf-
semi og námskeiðahaldi á vegum
hans. Nú er það orðið um seinan.
Vonandi koma í leitirnar menn sem
hafa til þess burði og vilja að fram-
kvæma þessa þörfu hugmynd hins
húnvetnska hugsjónamanns, Sig-
valda Hjálmarssonar.
Sigvaldi var fæddur 6. október
árið 1921 að Skeggstöðum í Svart-
árdal í Bólstaðarhlíðarhreppi í
Austur-Húnavatnssýslu. Foreldrar
hans voru Hjálmar Jónsson bóndi á
Fjósum í sömu sveit og Ólöf Sig-
valdadóttir. Afabróðir Ólafar var
Arnljótur prestur Ólafsson á Bæg-
isá, fyrsti hagfræðimenntaði ís-
lendingurinn eða auðfræðingur,
svo stuðzt sé við þá nafngift, sem
hann valdi fræðigreininni.
Arnljótur var um hríð embættis-
maður í danska stjórnarráðinu.
Einhverju sinni fór hann í embætt-
iserindum til Grænlands og lenti þá
í sjávarháska. Samferðamenn hans
danskir leituðu þá til prestsins og
báðu hann að styðja þá og styrkja í
bæn til almættisins svo að þeir
mættu halda lífi. Prestur sá litla
ástæðu til þess og svaraði stutt og
laggott: „Ég hélt við værum á leið
til Grænlands — en ekki til himna-
ríkis!’
Föðurætt Sigvalda má rekja til
góðbænda sem kenndir eru við
Flatatungu i Skagafirði. Faðir Sig-
valda og Þorkell Þorkelsson fyrsti
veðurstofustjóri okkar íslendinga
voru systrasynir.
Sigvaldi á einn bróður, Jón
Hjálmarsson, sem um skeið var er-
indreki Alþýðusambands íslands
og hefur jafnan látið mikið að sér
kveða í félagsskap okkar jafnaðar-
manna. Þeir bræður misstu móður
sína þegar Sigvaldi var á þriðja ári.
Eftir það ólst hann upp hjá móður-
afa sínum, Sigvalda Björnssyni, á
Skeggstöðum.
Sigvaldi lauk gagnfræðaprófi frá
Héraðsskólanum í Reykholti eftir
tveggja vetra nám og kennaraprófi
frá Kennaraskóla íslands árið 1943.
Að kennaraprófi loknu kenndi
hann í Hveragerði í tvö ár og var
skólastjóri seinna árið. Árið 1947
réðst hann sem blaðamaður að AI-
þýðublaðinu, í ritstjóratíð Stefáns
Péturssonar. Við Alþýðublaðið
starfaði hann síðan með nokkrum
hléum allt til ársins 1972. Hann var
fréttastjóri Alþýðublaðsins 1952
—1958 og aftur 1962—1963.
Það vakti mikla athygli þegar
Sigvaldi hleypti heimdraganum og
hélt, ásamt fjölskyldu sinni, til Ind-
lands, sem hann gerði í tvígang:
Fyrst árið 1964 um 8 mánaða skeið
og aftur árið 1968 um eins árs skeið.
Indlandsferðirnar voru auðvitað
rökrétt niðurstaða af margra ára
guðspekiiðkun hans og útgáfu
margra rita um guðspeki. Áhugi
hans á þeim fræðum vaknaði strax
á unga aldri. Hann var forseti Guð-
spekifélagsins á árunum 1956—57
og aftur 1972—75. Jafnframt var
hann ritstjóri tímarits Guðspekifé-
lagsins, Ganglera.
Auk þess hvíldi Sigvaldi sig á
hinni erilsömu blaðamennsku, þeg-
ar hann gerðist ritstjóri Úrvals
1961—62. Á Alþýðublaðsárunum
var hann um skeið formaður Blaða-
mannafélags íslands 1955—56. Eft-
ir að hann lét af störfum hjá AI-
þýðublaðinu gerðist hann yfirmað-
ur þýðingardeildar sjónvarps 1973
—’ 74.
Þegar hér var komið sögu helgaði
Sigvaldi sig æ meir ritstörfum.
Seinustu 12 árin sem hann lifði
komu frá hans hendi ekki færri en
8 bækur, þar á meðal tvær ljóða-
bækur. Fyrir þá sem fýsir að kynn-
ast betur guðspekingnum og rithöf-
undinum Sigvalda Hjálmarssyni
fylgir hér skrá yfir helztu rit hans í
réttri aldursröð:
Fyrsta bókin hans var ritgerðar-
safn undir heitinu „Eins og opinn
gluggi” (’68). Næsta bók kom út ár-
ið 1973 undir heitinu „Eins konar
þögn — ábendingar um hugrækt.”
Sama árið kom út safn blaðagreina:
„Að horfa og hugsa”. 1974 gaf hann
út ferðaþætti undir heitinu „Tungls-
skin í trjánum”. „Haf í dropa”,
þættir um yoga og austræna hugs-
un kom út árið 1976. Sama árið
sendi hann frá sér fyrstu ljóðabók-
ina: „Vatnaskil”. Árin 1979 og 1982
komu út tvö rit um trúarleg og and-
leg viðfangsefni: „Að sjá öðruvísi”
(’79) og „Stefnumót við alheiminn”
(’82). Seinasta bók Sigvalda kom út
á s.i. ári, en það var ljóðabók undir
heitinu „Viðáttur”.
Það vita fáir aðrir en þeir sem
reynt hafa, hversu erfitt og slítandi
starf blaðanrennska er — ekki sízt
íslenzk blaðamennska á fátækum
flokksblöðum, þar sem kröfur um
afköst og fjölhæfni eru i öfugu
hlutfalli við þau laun, sem í boði
eru. Sigvaldi er einn þeirra ódrep-
andi iðjumanna, sem aldrei létu
brauðstritið buga sig. Þrátt fyrir
mikið vinnuálag í daglegu starfi
sinnti hann áhugamálum sínum og
hugðarefnum ótrauður. Það segir
sig því sjálft, að hann hefur jafnan
átt langan vinnudag. Og hann var
svo giftusamur að halda andlegu
þreki sínu til hinztu stundar.
Fyrir hönd okkar íslenzkra jafn-
aðarmanna flyt ég Sigvalda þakkir
okkar fyrir fórnfúst starf í þágu
mannúðarstefnu. Eftirlifandi konu
hans, Bjarneyju Halldóru Alexand-
ersdóttur, afkomendum þeirra og
öðrum vandamönnum, flyt ég
dýpstu samúðarkveðjur.
Jón Baldvin Hannibalsson
formaður Alþýðuflokksins.
í dag verður gerð frá Dómkirkj-
unni útför Sigvalda Hjálmarssonar,
rithöfundar, en hann lést á sjúkra-
húsi í London 15. apríl sl.
Sigvaldi var fæddur að Skegg-
stöðum í A-Húnavatnssýslu árið
1921. Hann innritaðist í Kennara-
skólann og lauk þaðan prófi 1943.
Ekki gerði Sigvaldi þó kennslu í
skólum landsins að ævistarfi sínu
heldur stundaði blaðamennsku,
önnur ritstörf og fræðimennsku.
Kennari var hann þó einnig ávallt.
Hann var sífellt að fræða og kenna
alla sína ævi enda þótt það væri
ekki á vegum hins opinbera skóla-
kerfis. Sigvaldi var stórfróður mað-
ur og gat því miðlað öðrum miklu
af þekkingu sinni.
Leiðir okkar Sigvalda lágu sam-
an vorið 1953, er ég réðist sem
blaðamaður að Alþýðublaðinu.
Sigvaldi var þá fréttastjóri við blað-
ið. Með okkur tókst mjög gott sam-
starf og einlæg vinátta, sem hélst
alla tíð. Það var mjög gott að vinna
með Sigvalda. Hann var stálgreind-
ur, skapgóður, traustur og mikill
verkmaður. Hann var mjög laginn
stjórnandi en þó ákveðinn og vildi
hafa gott skipulag á öllum hlutum.
Þegar við unnum saman á Alþýðu-
blaðinu voru blaðamenn fáir og
mikil vinna lagðist á hvern og einn.
Aldrei dró Sigvaldi þó af sér. Hann
var ósérhlífinn og duglegur með af-
brigðum og ávallt tilbúinn í hvað
sem var. Marga hildi háðum við
saman og minnist ég ára okkar á Al-
þýðublaðinu sem skemmtilegs og
ánægjulegs tímabils ekki síst vegna
samstarfsins með Sigvalda.
Sigvaldi var mikill og einlægur
jafnaðarmaður. Hann starfaði um
langt skeið í Alþýðuflokknum og
ávallt þegar mikið lá við mætti
hann á fundum. Hann var róttækur
í skoðunum og vildi breyta þjóðfé-
Iaginu í réttlátt þjóðfélag í anda
jafnaðarstefnunnar. Þegar hann
tók til máls á fundum í Alþýðu-
flokknum talaði hann tæpitungu-
laust. Hann lét forustumennina
heyra það, ef honum mislíkaði eða
taldi þá hafa hrakist af réttri leið.
Og á sama hátt lét hann það koma
fram, ef honum fannst vel hafa ver-
ið gert. Hann var góður ræðumað-
ur, málefnalegur og talaði ávallt
blaðalaust.
Sigvaldi vann þó sín félagsmála-
störf meira annars staðar en i Al-
þýðuflokknum. Hann helgaði Guð-
spekifélagi íslands krafta sína. Þar
var hann um langt skeið mjög starf-
samur. Hann var forseti Guðspeki-
félagsins og vinsæll fyrirlesari á
fundum Guðspekifélagsins árum
og áratugum saman. Sigvaldi var
mjög fróður um guðspeki og til þess
að auka við þekkingu sína á þessu
sviði fór hann nokkrar ferðir til
Indlands þar sem höfuðstöðvar
guðspekihreyfingarinnar eru.
Sigvaldi var ágætur rithöfundur.
Hann skrifaði fjölda bóka, ferða-
bækur, fræðibækur og ljóðabæk-
ur. Síðustu árin helgaði hann sig rit-
störfum.
Það er mikil eftirsjá af Sigvalda.
Hann var vandaður og góður rnað-
ur. Það var gott að vera í návist
hans. Frá honum stafaði eitthvað
gott.
Sigvaldi kvæntist árið 1943 eftir-
lifandi eiginkonu sinni Bjarney H.
Alexandersdóttur. Þau eignuðust
eina dóttur, Ólöfu Elfu. Eg votta
þeim samúð mína i sárum harmi
vegna fráfalls eiginmanns og föður.
Drottinn blessi minningu Sig-
vatda Hjálmarssonar.
Björgvin Guðmundsson.
„Ég er eins og vegur um nótt sem
hlustar þögull á skóhljóð minning-
anna!’
Þessa tilvitnun í indverska skáld-
spekinginn Tagore gerði Sigvaldi
Hjálmarsson að einkunnarorðum
ferðabókar sinnar um Indland. Og
nú þegar hann er fallinn frá langt
um aldur fram, verður einmitt þetta
hlutskipti þeirra, sem eftir lifa og
voru svo lánsamir að fá að kynnast
honum: Þá setur hljóða og þeir
taka að hlusta eftir fótataki liðins
tíma.
Við andlát Sigvalda er sannar-
lega skarð fyrir skildi, sem ekki
verður aftur fyllt. Kostir hans voru
miklir og fágætir. Mannúð, heiðar-
leiki og réttsýni voru ríkir eiginleik-
ar í fari hans, sem hann þreyttist
aldrei á að boða. En hvort sem var
í ræðu eða riti tókst honum jafnan
að gera það með reisn og myndug-
leika og stundum eilítið kaldrana-
legri kímni, því að væmni og tilgerð
voru eitur í beinum hans.
Hann eyddi alltof skammri ævi
sinni í þrotlausa leit að æðri lífs-
sannindum og var óspar á að miðla
öðrum af dýrkeyptri reynslu sinni
og þekkingu í þeim efnum.
Hann var vitur maður, eins og
sagt var um Njál, heilráður og góð-
gjarn.
Sigvaldi Hjálmarsson var fædd-
ur hinn 6. október árið 1921 og var
því aðeins 63 ára þegar hann lést.
Foreldrar hans voru hjónin Hjálm-
ar Jónsson bóndi á Fjósum í Ból-
staðarhlíðarhreppi, Austur-Húna-
vatnssýslu, og kona hans Ólöf Sig-
valdadóttir, Björnssonar bónda á
Skeggstöðum. Sigvaldi fæddist á
heimili móður sinnar, en næsti bær
var Fjós og örskammt á milli þeirra.
Ólöf fluttist brátt alfarið yfir að
Fjósum til manns síns og þar fædd-
ist þeim annar sonur, Jón, árið
1924. En árið eftir, þegar Sigvaldi
var þriggja ára gamall, veiktist
móðir þeirra bræðra af berklum og
lést eftir skamma legu. Sigvaldi ólst
upp hjá móðurafa sinum og nafna
á Skeggstöðum, en JÓn varð eftir á
Fjósum hjá föður þeirra.
Sigvaldi minntist að vonum oft á
afa sinn og ævinlega hýrnaði yfir
honum, þegar hann bar á góma.
Hver sagan rak aðra um kempuna á
Skeggstöðum, fjörið og hreystina,
heilbrigt lífsviðhorf gamla manns-
ins og afdráttarlausar skoðanir,
enda var hann af gáfumönnum og
þjóðmálaskörungum kominn; föð-
urbróðir hans og langafabróðir Sig-
valda var til að mynda séra Arnljót-
ur Ólafsson, sem lengst var prestur
á Bægisá en síðast á Sauðanesi og
þjóðkunnur fyrir ritstörf og þing-
mennsku.
Sigvaldi mun hafa líkst fóstra sín-
um nokkuð, bæði að útliti og skap-
gerð •— og var hreykinn af.
Vorið 1940 lauk Sigvaldi prófi frá
Reykholtsskóla átján ára gamall, en
hugði á frekara nám, hélt suður til
Reykjavíkur og settist í Kennara-
skóla íslands. Árið 1943 var happa-
ár í lífi hans: Hann lýkur prófi úr
Kennaraskólanum urn vorið, kvæn-
ist eftirlifandi konu sinni um sum-
arið, Bjarneyju Alexandersdóttur,
fær kennarastöðu við barna- og
unglingaskólann í Hveragerði, flyst
þangað — og þar hefja þau Bjarney
búskap sinn. Og þar eignast þau
einkabarn sitt, Ólöfu Elfu, sem gift
er Jóni Agli Unndórssyni raf-
magnsverkfræðingi.
Sigvaldi var góðum kennara-
hæfileikum gæddur. Honum var
eiginlegt að laða til sín áhugasama
lærisveina, fræða þá og upplýsa.
Margur hefði því spáð, þegar hér
var komið sögu, að hann mundi
helga kennslu starfskrafta sína ævi-
langt. En löngunin til ritstarfa var
sterk, svo að hann stóðst ekki þá
freistingu að gerast blaðamaður við
Alþýðublaðið 1947 — og fékkst við
skriftir upp frá því.
Ég kynntist Sigvalda, er ég gerð-
ist ungur blaðamaður við Alþýðu-
blaðið. Hann var þá orðinn marg-
reyndur í faginu og hafði verið
fréttastjóri og ritstjórnarfulltrúi
um áratugs skeið. Það vakti undrun
á dögunum, þegar lýst var í sjón-
varpi, hvernig tekið er á móti nýju
starfsfólki í frystihúsum landsins.
En svipaðar móttökur fengu verð-
andi blaðamenn á þessum tíma.
„Þarna er ritvél’’ var sagt. „Sestu
og skrifaðu! Þú átt að fylla eina
opnu á dag!” Sigvaldi einn gaf sér
tíma til að hlúa að nýgræðingnum,
þrátt fyrir hinn takmarkalausa eril
og óðagot, sem ríkir á dagblaði.
Hann reyndi eftir mætti að vísa ný-
liðum leiðina um völundarhús
blaðamennskunnar og þjóðfélags-
ins — og raunar tilverunnar allrar.
Við vorum lengi hlið við hlið í
klefa, aðeins þunnt skilrúm á milli
okkar — með opinni lúgu. í henni
birtist Sigvaldi gjarnan, mikilúð-
Iegur og mildur á svip og sneri upp
á skegg sitt eða fitlaði við hárlokk á
meðan hann talaði. „Til þess að
geta notið lífsins að einhverju
marki!’ man ég að hann sagði eitt
sinn, „þá verða menn að geta lyft
huganum nógu hátt yfir hversdags-
amstrið og dægurþrasið og öll
látalætin.”
í rauninni má segja, að ævi Sig-
valda hafi verið samfelld viðleitni
til að upphefja þetta vesæla jarðar-
stríð okkar, kynnast eins og kostur
er á þeim sviðum mannlífsins, sem
minnst er vitað um: Huga, sál og til-
finningu. Hann fékk snemma
brennandi áhuga á trúarbrögðum
og dulspeki og varð brátt manna
fróðastur um þau efni. Á þessum
árum var hann orðinn forseti Guð-
spekifélags íslands og varði tóm-
stundum sínum öllum í greinaskrif
og fyrirlestrahald á þess vegum.
Hann leitaði og leitaði — og fann
— eins og bækur hans frá síðustu
árum eru til vitnis um.
Ég hafði ekki þekkt Sigvalda
lengi, þegar mér varð ljóst að fyrir-
heitna landið í hans augum var Ind-
land og þangað þráði hann framar
öllu að komast. Svo tíðrætt varð
honum um þessa ástriðu sína, að
sumir höfðu í flimtingum, að
draumur hans yrði aldrei að veru-
leika; aðrir fullyrtu, að vonbrigði
yrðu eina uppskeran ef ósk hans
rættist.
Og svo var hann farinn einn góð-
an vegðurdag, en sagði ferðasöguna
í skemmtilegum pistlum, sem birt-
ust í Alþýðublaðinu og voru Iesnir
með eftirvæntingu.
Upphaf eins þeirra var á þessa
leið:
„Snemma árs 1964 kynntist ég
ungum manni frá Ameríku sem eft-
ir mikil ferðalög var loksins kominn
til Indlands. En hann fann ekki sitt
lndland, sá ekkert nema eymd og
misrétti, fannst slétturnar sviðnar
og árnar skólp. Hið hljóða, spak-
vitra lndland, hvar var það? Var
það bara draumur, draumur um
sérstaka tegund af paradís? Þannig
spurði hann sjálfan sig. Og afþví
hann fann ekki það sem hann bjóst
við að finna var ómögulegt að leið-
beina honum. Hann hvarf á braut
vonsvikinn — og slæmur í maga.
Það Indland sem áhugamenn um
austræn fræði á Vesturlöndum eiga
i hugsun sinni, er það ekkert nema
draumur? Jú, það er ekki draumur,
það er veruleiki . . ”
Þessi grein sannaði ótvírætt, að
Sigvaldi hafði haft erindi sent erf-
iði. Hann fann sitt Indland, enda
fór hann þangað þrjár ferðir um
ævina og varð að lokum sérfræð-
ingur á heimsmælikvarða í málefn-
um lands og þjóðar, bæði andleg-
um og veraldlegum.
Ferðapistlarnir urðu að bókinni
„Tunglskin í trjánum”, sem kom út
árið 1974 og er viðamesta rit Sig-
valda. Siðar las Hjörtur Pálsson
hana í útvarp og vakti hún þá enn
meiri athygli en fyrr.
Leiðir okkar Sigvaida lágu sam-
an aftur og aftur, þótt báðir hefðu
vistaskipti. Við glímdum tvívegis
við sömu verkefni á vettvangi
blaðamennskunnar, Fálkann og
Úrval — og síðar skrifaði hann fast-
an dálk í Samvinnuna undir nafn-
inu „Vangaveltur”. Strangt úrval úr
þeim greinum birtist í bókinni „Að
sjá öðruvísi”, sem kom út 1979 —-
og líklega er þar að finna kórónuna
á blaðamennskuferli hans. Þar
tekst honum eftirminnilega að
flytja skoðanir sínar, tjá hug sinn á
samþjappaðan og hnitmiðaðan
hátt. Ein greinin heitir „Fagurt
mannlíf” og þar í eru þessar setn-
ingar: „Mikill er áhugi manna að
reisa myndarleg hús. Og fagurt hús
Framh. á bls. 2