Alþýðublaðið - 01.05.1985, Blaðsíða 11
Miðvikudagur 1. maí 1985
11
ef eitthvað mikilvægt er á seyði.
— Það er áberandi, að kirkjan er'
oft gagnrýnd.
Auðvitað væri margt auðveldara
fyrir mig ef allir væru á sama máli
og við. En slíkt er ekki hægt að fara
fram á. Slíkt væri ekki réttlátt. Ef
við skiljum ekki það þá skiljum við
ekki nokkurn skapaðan hlut.
— Hversvegna stendur þú einn í
baráttu þinni? Þegar leiðtogum
verkalýðshreyfingarinnar var veitt
frelsi, þá héldu allir að myndaður
yrði hópur, sem myndi starfa með
þér. Það hefur ekki gerst.
Við eigum að framkvæma en
ekki bara tala. Það stenst ekki að
veifa bara kröfuspjöldum, að restin
komi svo sjálfkrafa.
stöðu ætti að vera baráttan fyrir
réttlæti.
— En þörfin fyrir kröfuspjöld
er mjög mikil í Póllandi .. .
Við göngum út frá því að Sam-
staða sé enn við lýði, er það ekki?
Og þá verðum við að gera ráð fyrir
því að allar einingar hennar séu
starfandi og sérhver þeirra mun
framkvæma sitt hlutverk.
— En rödd einstaklingsins — þó
hún sé jafn hávær og þín — er samt
veikari en rödd Landsþingsins t. d.
Ég geng út frá því að til staðar séu
tvær þungamiðjur — TKK (Bráða-
birgða samhæfingarnefnd Sam-
stöðu) og Walesa og aðrir meðlimir
Landsþingsins. Þessa tvo þyngdar-
punkta er hægt að styrkja enn frek-
ar og gera atkvæðameiri.
— Hvert er hlutverk þeirra að
þínu mati?
Sumt get ég ekki tjáð mig um en
annað ætti ég að tjá mig um. Þess-
vegna ræði ég við ykkur. Ég vil að
TKK festist í sessi því ef þeir væru
ekki til staðar væri ástandið svipað
og ég tæki af mér hjálminn og hefði
kylfuna reidda yfir óvörðu höfði
mínu.
— Svo þú ert meðmæltur því að
TKK haldi áfram neðanjarðar-
starfsemi sinni?
Sérhver einstaklingur verður að
spila eftir eigin höfði og velja sina
eigin afstöðu. Slíkt er öllum nauð-
synlegt, jafnt mér sem ykkur. Því
miður nær ákefðin og framgangs-
vonin yfirhöndinni og raddir kom-
ast á loft um að staða TKK hafi
veikst. En það er ekki rétt, það er
barátta okkar sem hefur veikst. Eða
þá að við viljum ólm skapa eitthvað
annað í staðinn fyrir TKK. En það
er ekki rétt. Við eigum að lagfæra
það sem ekki starfar nógu vel.
Gaddavírinn ryðgar
— Enn eru 40 pólitískir fangar í
landinu.
Friðsöm barátta okkar eyðilegg-
ur ekki skriðdreka eða rífur niður
gaddavírsgirðingar. En hún getur
haft þau áhrif að gaddavírinn ryðgi
og eyðist sjálfkrafa.
— Ertu ekki of mikill raunsæis-
maður? Fangelsisdyrnar hafa þegar
verið opnaðar.
rj'y,
Þetta fólk er ef satt skal segja
orðið þreytt á baráttunni. Baráttan
var nauðsynleg en nú verðum við að
finna aðrar leiðir að markinu, leiðir
sem eru áhrifamiklar og taka mið af
núverandi ástandi. Við getum ekki
ráðist beint að óvininum, slíkt væri
svipað og að berja hausnum við
vegginn. En föngunum megum við
ekki gleyma, hvorki þeim frá Slask,
Lubin eða öðrum stöðum. í öllum
viðtölum við mig hef ég sagt, að
gleymi ég þeim má Guð gleyma
mér.
— Hvert er álit þitt á nýstbfnuð-
um Borgarráðum gegn ofbeldi?
16. desember 1983 sagði ég að
starf Samstöðu ætti að vera fjór-
skipt. Fjórða athafnasvið Sam-
Það er margt sem við verðum að
vinna að — valddreifingu, réttlæti,
sjálfsstjórn, listaráðum o. fl. En allt
eru þetta samt þættir í sömu heild-
inni. Réttlætið er einn af þáttunum.
Það er gott að til eru aðilar sem
vilja og geta fengist við þann hluta.
Samt sem áður er það ekki eina
leiðin að takmarkinu. Þetta er ekki
í andstöðu við Samstöðu, þetta er
hluti af Samstöðu.
— Hvert er takmark okkar nú?
Við verðum að vinna aftur það
sem við höfum misst. Ástandið
verður að batna.
— Hvaða aðferðir notum við til
að ná því takmarki?
Skynsemina, reynsluna og
stefnumörkunina, sem enn er í fullu
gildi, og síðast en ekki síst, meðlimi
Samstöðu, sem er úrvals lið og stór-
kostlegt fólk.
— En þetta er mjög almennt
svar. Samtímis sjáum við að ástand-
ið verður bara verra í Póllandi og
fátæktin eykst. Þriðji hluti fjöl-
skyldna í landinu lifir undir lág-
marks afkomumöguleikum.
Það er satt. Og ástandið versnar
bara. Það kemur bráðlega að því að
við eigum leik.
— Þýðir þetta með öðrum orð-
um að ástandið sé vonlaust, að við
getum ekki gert neitt?
Ástandið er þannig. Ég skal gefa
dæmi.
Viturlegri bylting
Pólland er einsog skákborð, þar
sem við spilum skák en andstæð-
ingurinn refskák. Báðir tefla til sig-
urs, en á þessu skákborði getur eng-
inn sigrað. Fyrst verður að komast
að samkomulagi um hvaða leik
skuli spila. Við verðum að vinna að
sama takmarki þó okkur greini á.
Og takmarkið er landið okkar, að
gera föðurlandið byggilegt.
— Þúheldurþvístöðugtframað
við munum sigra. Trúirðu þessu
sjálfur, eða verður að segja þetta
þar sem þú ert formaður Sam-
stöðu?
Við brennum engar borgir, og
rösum ekki um ráð fram, en þrátt
fyrir það gerum við byltingu, öðru-
vísi byltingu, skynsamari byltingu.
Hún ætti og hlýtur að leiða okkur
til sigurs. Enginn veit hvort það ger-
ist fljótlega eða hvort við komum til
með að njóta ávaxta hennar. Við
höfum samið mjög gott prógram og
komið með mun betri lausnir en
aðrir. Lausnir sem eru betri hvernig
sem á þær er litið. Þá á ég bæði við
í efnahagslegu og stjórnmálalegu
tilliti. Svo sigurinn hlýtur bara að
vera spurning um tíma og hvað
hann kemur til með að kosta okkur.
Við gerum okkur ekki einusinni
grein' fyrir hvaða áhrif aðgerðir
okkar hafa á veröldina. Við lifum
þannig tíma — en við höfum líka
tekist á við hann.
— Þetta er fyrsta viðtalið sem
neðanjarðarpressan hefur við þig.
Er það eitthvað, sem þú vilt segja að
lokum við lesendur okkar?
Þeir verða að halda baráttunni
áfram án þess að búast við þökkum
fyrir. Ég veit að þetta er óþakklátt
hlutskipti. Þeir eru ofsóttir, taka
stóra áhættu og það er Walesa sem
fær orðurnar og þakkirnar. En
Walesa er jafn óþekktur og þetta
fólk og það sem hann er í dag er
hann vegna vinnu sinnar. Það er
engin lausn að hætta þátttöku. Við
verðum að leita. Við verðum að
starfa.
Viðtalið birtist í sænskri þýðingu í
Aic-bulletinen. Þýðing Sáf.
■jry.
1. maí-ávarp Alþjóðasambands frjálsra verk<
stefnu S-Af
1. maí er helgaður samstöðu
verkafólks og réttlæti. Það er við
hæfi á hátíðisdegi verkalýðsins í
ár að beina augum okkar til þel-
dökkra verkamanna í Suður-
Afríku. Þeir heyja um þessar
mundir harða baráttu fyrir mann-
réttindum og réttlæti. Hvergi er
önnur eins þörf á alþjóðlegu átaki
til að losa heiminn við yfirvofandi
stríðsógnun og afmá af jörðunni
kerfi, þar sem mannréttindi og
réttvísi er fótum troðin. Baráttan
í Suður-Afríku sýnir einnig svo
ekki verður um villst, hve áhrifa-
mikil sterk og óháð verkalýðs-
hreyfing er í vörn fyrir mannrétt-
indum og réttindamálum verka-
fólks.
Ástandið í Suður-Afríku nálg-
ast nú suðupunkt. Tuttugu og
fimm árum eftir að fjöldamorðin
í Sharpeville áttu sér stað eru enn
við lýði takmarkanir á ferðafrelsi
og löggjöf Apartheid sem við-
heldur misrétti og stjórn hvíta
minnihlutans í landinu stendur
óhögguð. 21. rnars í ár endurtóku
atburðirnir í Sharpville sig, þegar
lögregla Suður-Afríku hóf skot-
hríð á saklaust fólk og drap 19
manns að sögn yfirvalda. Sjónar-
vottar halda þvi fram, að fjörutíu
manns hafi verið drepnir. Alls
hefur lögregla drepið um 240
svertingja á síðustu tíu mánuðum.
Þúsundir hafa særst í átökum við
lögregluna og um ellefu hundruð
manns hafa verið handteknir.
Eitt helsta bitbein kúgunar-
stjórnar S-Afríku er þarlend
verkalýðshreyfing þeldökkra. Á
sl. ári hóf AlþjÖðasamband
frjálsra verkalýðsfélaga herferð
um allan heim til að fá leysta úr
haldi nokkra förystumenn verka-
fólks í S-Afríku þ. á m. Pirochaw
Camy, framkyæmdastjóra Verka-
lýðsráðs S-Afríku og Chris Dla-
mini, forseta Sambands Verka-
lýðsfélaga S-Afríku. Þetta eru tvö
öflugustu sambönd frjálsrar
verkalýðshreyfingar í landinu.
Um þessar mundir er tuttugu og
einn félagi verkalýðsfélaga í haldi.
Andstaðan gegn kynþáttamis-
rét.ti fer dagvaxandi í S-Afríku. Á
alþjóðavettvangi fær þessi and-
staða aukinn byr. Viðbrögð
stjórnvalda eru í fyrsta lagi að
leggja til umbætur sem dæmdar
eru til að mistakast, þar sem ekki
er hreyft við undirrót misréttisins.
í öðru lagi beita þau morðum, of-
beldi, handtökum og ofsóknum.
Alþjóðasamband frjálsra
verkalýðsfélaga hefur farið þess á
leit við Öryggisráð S.Þ. að það
beiti S-Afríkustjórn refsiaðgerð-
um. Sett verði olíusölubann á
landið auk banns sölu á vörum til
kjarnorkuframleiðslu. Þá er lagt
til að bannað verði að selja S-
Afríkustjórn hátæknivörur, sem
nota má í hernaðarlegum tilgangi.
Brýnt er að aðildarfélög Al-
þjóðasambands frjálsra verka-
lýðsfélaga beiti stjórnvöld í lönd-
um sínum auknum þrýstingi, sér-
staklega hvað varðar viðskipti og
fjárfestingu í Suður-Afríku. Auka
þarf refsiaðgerðir þar sem þær
koma að mestu gagni í baráttunni
við Apartheid stefnu stjórnvalda.
Einnig ber að styðja enn frekar
A alþjóðiegum baráttudegi
verkafólks senda aðildarsambönd
Alþjóðasambands frjálsra verka-
lýðsfélaga um allan heim — alls
.141 samband í 98 löndunt með 82
milljc
þeldök
ur-Afrik
kveðjur.
fyrir þeirn markr
einkunnarorð
baki —
m í Suð-
amstöðu-
baráttu
sem eru
asambands
frjálsra verkalýðsfélagatBrauð,
friður og frelsi.
1885 — 1. maí — 1985
Jónas Jónsson frá Hriflu
eftir Jón Baldvin Hannibalsson, formann Alþýðuflokksins
I stjórnmálum, eins og í listum,
eru margir kallaðir, en fáir útvaldir.
Jónas Jónsson frá Hriflu var einn
hinna fáu útvöldu. Yfirburðir hans
urðu honum sjálfum að lokum að
fótakefli — eins og gerist í öllum
hetjusögum.
í hverju voru þessir yfirburðir
fólgnir?
Jónas var endurreisnarmaður —
andlega frjór, fjölhæfur, framsýnn,
skapandi. Sá sem ætlar sér mikinn
hlut í stjórnmálum þarf að vera
hvort tveggja: hugsuður og at-
hafnamaður. Jónas var hvört
tveggja. Og einn fremsti rithöfund-
ur á íslenska tungu á þessari öld að
auki. í krafti þessara fágætu eigin-
leika varð hann brautryðjandi —
tímamótamaður.
Jónas var hugmyndafræðingur
og uppalandi ungmennafélaga og
samvinnuhreyfingar. Hann plægði
dyggilega akur nýrra stjórnmála, að
fenginni heimastjórn, áður en hann
lét til skarar skriða á millistríðsár-
unum. Hann var hvort tveggja í
senn stofnandi Alþýðusambands
og Alþýðuflokks öreiganna á möl-
inni og sálnahirðir sveitanna í SÍS
Og Framsóknarflokki.
Hann var hönnuður og yfirsmið-
ur hins íslenska flokkakerfis. Her-
stjórnarlist hans var sú, að með
bandalagi bænda og verkalýðs,,
Framsóknar- og Alþýðuflokks,
gæti hann haldið atvinnurekenda-
(og embættismannavaldi utangarðs;
byggt upp valdakerfi vinstri- og
miðjuafla, líkt og fjöldahreyfingar
sósíaldemókrata annars staðar á
Norðurlöndum.
Þetta tókst í rúman áratug með
glæsibrag. Á þeim tíma var Jónas
bæði höfundur handrits og leik-
stjóri íslenskra stjórnmála — þótt
aðrir færu lengst af með aðalhlut-
verkin.
En sitt er hvað gæfa og gjörvu-
leiki. Eins og í öllum hetjusögum
brást Jónasi að lokum bogalistin.
Hann reyndi að aftra Alþýðu-
flokknum frá að vaxa bænda-
flokknum yfir höfuð, með þvi að
ríghalda í rangláta kjördæmaskip-
an. Með því þvingaði hann Alþýðu-
flokkinn til samstarfs við hin borg-
aralegu öfl. Uppgangur sovéttrú-
boðs menntamanna, klofningur
Alþýðuflokksins í tvígang og
bandalag íhaldsmanna og komm-
únista í verkalýðshreyfingunni —
allt þetta, ásamt hinni úreltu og
ranglátu kjördæmaskipan, lagðist
að lokum á eitt um að brjóta valda-
kerfi Jónasar á bak aftur.
Þar með var Sjálfstæðisflokkn-
um, höfuðandstæðingi Jónasar í
upphafi, tryggt það forræði í
stjórnmálum lýðveldisins, sem
hann hefur notið, lengst af.
Þrátt fyrir yfirburðahæfni og
vígfimi mistókst Jónasi ætlunar-
verk sitt: Að tryggja framtíðargengi
þess 3ja-flokka kerfis, sem hann
hafði skapað. Seinustu áratugina
var hann pólitískur einfari — út-
lagi. Sjálfur segir Jónas, í skarp-
skyggnustu greiningu, sem skrifuð
hefur verið um annan afburða-
mann, Einar Benediktsson, skáld:
„Yfirburðir hans urðu honum
Þrárldur í Götu á annan hátt. Minni
menn fundu til sársauka í saman-
burði við þetta undarlega skáld,
sem hafði til að bera svo marga af
þeim eiginleikum, sem skapa hrifn-
ing og aðdáun. — Minnimáttar-
kennd samtíðarmanna olli því að
Einar Benediktsson var aldrei lát-
inn njóta verðleika sinna meðan
hann Iifði.“
Þessi orð Jónasar um Einar
Benediktsson eiga allt eins við um
höfund þeirra. í Ijósi þessara um-
mæla er viðskilnaður Framsóknar-
flokksins við andlegan lífgjafa sinn
og leiðtoga auðskilinn.
Valdatímabil Jónasar var stutt og
hin pólitíska útlegð hans löng. En
verk hans standa og bera vitni um
frjóa hugsun og haga hönd braut-
ryðjandans.
Hina réttbornu arftaka hug-
sjónamannsins frá Hriflu er ekki að
finna á forstjórastólum SÍS. Þeir
eru annars staðar — úti á hinum
pólitíska vígvelli, þar sem þess er
enn freistað að fylkja umbóta- og
lýðræðisöflunum, vinstra megin
við miðju, til að endurheimta for-
ystuhlutverk sitt í stjórnmálum lýð-
veldisins, eins og Jónas dreymdi
ungan.