Alþýðublaðið - 24.10.1985, Blaðsíða 6

6
Fimmtudagur 24. október 1985
Drýgið lág laun —
kaupið góða vöru ódýrt:
Hagkaup
Hjá Hagkaup í Skeifunni hittum
við forstjórann Jón Ásbergsson og
báðum hann að segja okkur það
helsta, sem á daga Hagkaups hefur
drifið á tuttugu og fimm ára ferli
fyrirtækisins. Varð hann góðfús-
lega við þeirri bón.
Frumbýlingsár
Á haustmánuðum 1959 hófst
undirbúningur að stofnun nýrrar
verslunar í Reykjavík, sem átti að
verða með nokkuð öðrum brag en
tíðkaðist. Var Pálmi Jónsson frum-
kvöðull og stofnandi fyrirtækisins,
en fyrirmynd að verslunarrekstrin-
um sótti Pálmi vestur um haf til
Bandaríkjanna. Þar þrifust póst-
verslanir (mail orders) og afsláttar-
búðir (discount stores) innan um
virðuleg verslunarhús, kjörmark-
aði, hverfisbúðir og sérverslanir, en
markmið hinna fyrrnefndu var að
selja vörur í miklu magni með sem
minnstum tilkostnaði á lágu verði.
Samkeppni og val neytandans
skáru svo úr um hver hefði betur í
viðskiptum. Slíkur hugsanagangur
þótti sjálfsagður vestanhafs en
hafði ekki rutt sér til rúms hér á ís-
landi. Eftir langa umhugsun og leit
að nafni sem hæfði, var ákveðið að
hið nýja fyrirtæki skyldi heita
HAGKAUP. Fékk það inni fyrir
starfsemi sína í gripahúsum og
hlöðu Geirs bónda í Eskihlíð.
Póstlistar
Fyrsta verk starfsmanna
HAGKAUPS var að safna saman
vörum í fyrsta póstlistann og senda
hann út. Þeir sem fengu iistann
voru valdir af handahófi úr síma-
skránni. Undirtektir voru góðar,
þeir sem pöntuðu urðu sjálfkrafa
áskrifendur að næstu listum. Þessi
starfsemi óx hægt og örugglega.
Viðskiptamenn voru um land allt.
Fyrirtækið keypti vörur víða að,
bæði frá heildsölum og innlendum
framleiðendum. Póstlistar komu út
á nokkurra mánaða fresti og lögðu
starfsmenn sig í líma við að gera þá
sem best úr garði með Ijósmyndum
og vörulýsingum svo kaupandi gæti
gert sér glögga grein fyrir vörunni.
Þegar áskrifendur voru sem flestir
fóru tólf þúsund póstlistar til við-
skiptavina HAGKAUPS.
Góðar undirtektir sýndu að
HAGKAUP var á réttri leið, ekki
aðeins bárust pantanir frá dreifðum
byggðum landsins, heldur líka frá
Reykjavík og nágrenni. Næsta skref
var að opna afgreiðslu í Miklatorgi,
vísi að verslun. Var hún opnuð
1960. Búðin í Eskihlíð varð fljótt
vinsæl, ekki aðeins fyrir fólk úr
Reykjavík, þangað komu viðskipta-
vinir víða að.
í Lækjargötu 4 átti Reykjavíkur-
borg gamalt og virðulegt hús, sem
hafði verið lengi í leigu undir versi-
unarrekstur. Verslunarmannafélag
Reykjavíkur var stofnað þar 27.
janúar 1891, og þar opnaði
HAGKAUP verslun 1964. Einkenni
á búðum HAGKAUPS á þessum
árum var einfaldur umbúnaður —
Iítill tilkostnaður og hröð velta
gerði fyrirtækinu kleift að halda
vöruverðinu lágu. Það þótti ekki
beint fínt að versla í HAGKAUP,
jafnvel talað í niðrandi tón um
HAGKAUPS-vörur; það var hald
manna þá, að ódýrar vörur gætu
ekki verið vandaðar. Þessi öfug-
snúni hugsunarháttur loddi lengi
við, en nú hefur HAGKAUP sann-
að hið gagnstæða: ódýrar vörur
geta verið vandaðar, vandaðar vör-
ur eiga að vera ódýrar.
Hagkaupssloppar
Lengi vel var fatnaður og vefnað-
arvara stærstur hluti af vöruvali i
HAGKAUP. Seld voru.bæði inn-
lend og erlend föt, en fljótt þótti
hagkvæmt að opna saumastofu til
að sinna þörfum viðskiptavinanna.
Árið 1964 var saumastofa sett á
laggirnar í Bolholti, þangað voru
flutt lager fyrirtækisins og póst-
verslunin. Til að auka afköst
saumastofunnar var talsvert af létt-
um saum sent til heimavinnandi
húsmæðra. Þekktasta flíkin sem
saumastofa HAGKAUPS vann var
sloppur nefndur eftir fyrirtækinu
og landsþekktur á sinni tíð. Efnið
kom frá Þýskalandi og fyrsta send-
ingin var feikistór. Þeir strangar
geymdu efnið sem náði frá Reykja-
vík austur á Hellu. HAGKAUPS-
slopparnir urðu geysivinsælir enda
þægilegar flíkur og handhægar.
Þegar framleiðslu á þeim var hætt
var búið að sauma hátt á annað-
hundrað þúsund sloppa á sauma-
stofu HAGKAUPS.
Matvörur
Matvörur voru ekki á boðstólum
í Hagkaup fyrir 1967, nema þegar
boðið var uppá jólaepli í kössum,
sem þá voru afgreidd beint af bíln-
um fyrir utan Miklatorg. Svo seldi
HAGKAUP sælgæti í eigin pakkn-
ingum.
Matvöruverslun á viðreisnarár-
unum var svo til eingöngu í hönd-
um kaupmannsins á horninu,
nokkrar keðjur áttu verslanir í
borginni: Silli og Valdi, Kron og
Sláturfélagið, breytingar á sviði
smásöluverslunar voru litlar.
Snemma sumars 1967 komst
HAGKAUP á snoðir um appelsín-
ur í Florída á hagstæðu verði. Með
því að kaupa sjálft inn nýtíndar
appelsínur til landsins, gat HAG-
KAUP boðið þennan holla ávöxt á
Rœtt viö Jón
Asbergsson for-
stjóra um sögu
fyrirtœkisins og
helstu viðburði í
tilefni af tuttugu
og fimm ára af-
mœlinu.
í aldarfjórðung
helmingi lægra verði en aðrar versl-
anir í Reykjavík — 17,50 kostuðu
appelsínur í HAGKAUP, meðan
þær kostuðu 30 til 35 krónur hvert
kíló í öðrum verslunum í bænum.
Sendingin seldist upp á svipstundu
og þá var ákveðið að opna almenna
matvörudeild í Miklatorgi og bjóða
þar vörur frá heildsölum og fram-
leiðendum, og jafnvel flytja meira
inn beint. Matvörudeildin opnaði í
október 1967 og vakti mikla athygli
manna og urðu blaðaskrif um lágt
vöruverð ekki síst til þess. Fyrstu
sendingarnar hurfu úr búðinni á fá-
um dögum. En þá kom babb í bát-
inn. Smásalar báru sig illa við heild-
salana og kvörtuðu undan sam-
keppninni. Hættu sumir kaupmenn
viðskiptum við heildsala sem seldu
HAGKAUP vörur. Sáu þeir sig til-
neydda að hætta þegar í stað við-
skiptum við HAGKAUP, þeir
heildsalar sem Iétu aðvaranir smá-
sala sem vind um eyrum þjóta
misstu af viðskiptum fyrir bragðið.
Átökin milli HAGKAUPS og
smásala vöktu mikla athygli og um-
ræðu og þótti mönnum lítið fara
fyrir frjálsum samkeppnisanda í
máli þessu. Félag matvörukaup-
manna neitaði opinberlega að fé-
lagsmenn sínir stæðu fyrir þessum
aðgerðum gegn lágu vöruverði. Al-
menningur krafðist þess að fá skýr-
ingar á, hversvegna ein matvöru-
verslun gæti skorið sig úr á svo
áberandi hátt með lægra verð en
aðrar. HAGKAUP kvaðst geta það
með litium tilkostnaði og hag-
kvæmum innkaupum og leitaði
ásjár viðskiptamálaráðuneytisins.
Málið var komið útí þref um verð á
einstökum vörutegundum, sultu,
ediki og fiskibollum. Var álagning
HAGKAUPS of lág? Kaupmenn
voru á því og kærðu HAGKAUP
fyrir of lága álagningu.
Þessu stríði gat ekki lyktað nema
á einn veg: verslun varð í raun að
búa við frjálsa samkeppni og það
urðu kaupmenn að sætta sig við.
HAGKAUP gat þakkað kaup-
mönnum fyrir að auglýsa fyrirtæki
sitt og tilgang þess og matvöruversl-
un hefur æ síðan verið einn stærsti
þátturinn í rekstri HAGKAUPS.
Fluttu í Skeifuna
Löngu fyrir 1970 voru aðstæður í
búðunum við Miklatorg og Lækj-
argötu orðnar alls ófullnægjandi.
Umsvif fyrirtækisins höfðu sprengt
húsnæðið utan af sér. Það var
ákveðið að taka á leigu vöru-
skemmu í Skeifunni 15, í upphafi
600 fermetra. Þar með var búðinni
við Miklatorg lokað. HAGKAUP
hefur síðan haft aðalstöðvar sínar í
Skeifunni 15 og hefur nú yfir að
ráða 5400 fermetrum þar. Viðskipt-
in í Skeifunni tóku fljótt á sig þann
svip sem er á versluninni í dag: 1970
komu þangað fimm til sex þúsund
viðskiptavinir á hverjum föstudags-
eftirmiðdegi. Nú koma þangað á
milli átta til tíu þúsund. Árið 1972
var farið að versla í Skeifunni með
kjöt og mjólk. Fyrir það hafði
mjólk einungis fengist í mjólkur-
búðum. Þrem árum seinna var ráð-
ist í að reisa húsnæði í Kópavogi
undir kjötvinnsluna.
Árið 1974 tók HAGKAUP helm-
inginn af jarðhæðinni á Laugavegi
59 á leigu undir verslun. Búðin í
Lækjargötu breytti nokkuð um svip
í tímans rás. Unt nokkurt skeið var
rekin þar tískuverslun, Kyss Kyss,
En nú er þar starfandi fataverslun í
■ nafni HAGKAUPS.
Útá landi
Á fyrstu árum HAGKAUPS fóru
starfsmenn þess oft og einatt í sölu-
ferðir útá land, en er á leið opnaði
fyrirtækið útibú, fyrst á Akureyri
1967, svo á Akranesi og Sauðár-
króki. Vestmannaeyingar fengu sitt
HAGKAUP tveim árum fyrir gos,
en verslanir á Króknum og Skagan-
um voru lagðar niður er frá leið.
Árið 1980 byggði HAGKAUP
hús í Norðurgötu á Akureyri, 1200
fermetra að grunnfleti. Raunin hef-
ur orðið sú að þessi aukning á versl-
unarhúsnæði nyrðra hefur hleypt
nýju lífi í verslun þar, vöruverð
lækkað verulega og samkeppni orð-
ið.
HAGKAUP hóf í september
1982 framkvæmdir við nýja bygg-
ingu undir verslun í Njarðvík. Stöð-
ugur straumur af fólki af Suður-
nesjum í búðirnar í Reykjavík hafði
sannfært HAGKAUPS-menn að
þeir ættu þar góðan hóp viðskipta-
vina. Búðin var opnuð 1983, 1200
fermetrar að flatarmáli og verið
mjög vel tekið.
IKEA-deildin í skeifunni opnaði
i mars 1981 í litlu húsnæði, og hefur
síðan selt ótrúlegt magn af hús-
gögnum, þrátt fyrir lítið sýningar-
pláss og fáa starfsmenn. Til að
bæta þjónustuna var gripið til þess
ráðs að flytja IKEA í eigið húsnæði
— 2700 fermetra á jarðhæð í
Kringlunni 8. Opnaði nýja IKEA-
búðin snemma í ágúst síðastliðnum
og komu fjórtán þúsund viðskipta-
vinir í heimsókn fyrsta daginn.
Átök
í tímans rás hafa komið upp mál
þar sem HAGKAUP hefur brotið
uppá nýjungum í verslunarháttum,
risið gegn hefðum og ríkjandi
skipulagi. HAGKAUP vill að versl-
un búi við sem mest frjálsræði. Fyr-
irtækið telur sér skylt að hafa í
heiðri þau sjónarmið sem Iágu til
grundvallar stofnun þess: það á að
gefa almenningi kost á öllum vör-
um á sanngjörnu verði, það á að
gefa öllum rétt til að keppa í við-
skiptum á jafnréttisgrundvelli.
Þannig er einungis valkostur neyt-
andans sannur og eðlilegur valkost-
ur.
Sykurstríðið
Fyrir rúmum tíu árum var inn-
kaupum á sykri þannig háttað að
innflytjendur slógu sér saman og
gerðu innkaup til langs tíma. Árið
1974 var veðurfar í sykurræktar-
löndum óvenju slæmt og varð upp-
skerubrestur. Um heim allan varð
þessa vart með hækkandi verði á
sykri og fóru íslendingar ekki var-
hluta af því. Innflytjendur héldu
uppteknum hætti og keyptu mikið
inn í einu af dýrum sykri. En næsta
uppskera var ríkuleg og sykur hrað-
lækkaði í verði, allstaðar nema á ís-
landi. Hér voru til nægar birgðir af
dýra sykrinum.
HAGKAUPS-menn fylgdust
með þessum verðbreytingum og
vildu ekki una því að selja svo dýran
sykur, svo þeir fluttu sjálfir sykur
inn og auglýstu ódýrasta sykur á
Iandinu.
Bókadeild
HAGKAUP hélt áfram að brjóta
nýjum viðskiptaháttum braut;
skömmu fyrir jól 1980 ákváðu þeir
að fitja uppá nýjung, opna bóka-
deild í Skeifunni og selja þar bækur
á 10% lægra verði en aðrir bóksal-
ar.
Hver sá sem vill selja bækur hér
á landi verður að hafa til þess bók-
söluleyfi og það veita bóksalar og
bókaútgefendur. HAGKAUP sótti
um leyfi til þess að selja bækur, en
fékk þvert nei. Með harðfylgni
tókst að fá stóran hluta af jólabók-
unum til sölu og auglýsa þær á 10%
lægra verði en annarsstaðar.
Eftir hátíðar vildi HAGKAUP
ekki una þvi að frjáls álagning á
bókum væri lögbrot, Félag Bókaút-
gefenda gæti í skjóli undanþágu frá
gildandi lögum um einokun haft
eitt verð á bókum í gildi um landið
allt og hvergi mætti hvika frá því.
HAGKAUP sótti málið til dóm-
stóla og þar var einokunin staðfest.
HAGKAUPS-menn vilja ekki una
slíkum afarkostum og nú er málið
komið fyrir Hæstarétt.
Jógurt
Vorið 1983 fór HAGKAUP að
selja jógúrt frá Húsavík. Hún var
talsvert ódýrari en jógúrt frá
Mjólkursamsölunni í Reykjavík.
Viðskiptavinir HAGKAUPS tóku
þessari nýbreytni vel, salan marg-
Framh. á bls. 14