Alþýðublaðið - 21.01.1987, Blaðsíða 4

alþýdu-
blaóiil
Miövikudagur 21. janúar 1987
Alþýðublaðið, Ármúla 38, 108 Reykjavík
Sími: (91) 681866, 681976
Útgefandi: Blað hf.
Ritstjóri: Árni Gunnarsson (ábm.)
Blaðamenn: Örn Bjarnason, Ása Björnsdóttir, Kristján Þor-
valdsson og Jón Danielsson
Kramkvæmdastjóri: Valdimar Jóhannesson
Skrifstofa: Halldóra Jónsdóttir og Eva Guðmundsdóttir
Setning og umbrot Alprent hf„ Armúla 38
Prentun: Blaöaprent hf„ Síðumúla 12
*
Askriftarsíminn
er 681866
A rangur stjórnarsamstarfsins:
SKATTAKERFIÐ
ER í MOLUM — segir forsætisráðherra
ER í BROTUM — segir fjármálaráðherra
Á fundi neðri deildar Alþingis 17. desember s.l. urðu siðbúnar umræður um skatta-
mál, þar sem einkum var fjallað um störf nefndar, sem kannaði umfang skattsvika
og skýrslu um niðurstöður, sem hún hefur sent fjármálaráðherra. Þessi nefnd var
skipuð í framhaldi af því, að Alþingi samþykkti tillögu frá Jóhönnu Sigurðardóttur
um könnun á umfangi skattsvika. Jón Baldvin Hannibalsson tók þátt í þessum um-
ræðum og sagði þá m.a.:
Neðri deild, 17. des. 1986
Hér hafa farið fram síðbúnar
umræður um skýrslu til fjármála-
ráðherra um störf nefndar sem
kannaði umfang skattsvika, sbr.
ályktun Alþingis frá 3. maí 1984. Á
1. síðu þessarar skýrslu er vitnað til
ályktunarinnar sem Alþingi sam-
þykkti 3. maí og það er ástæða til að
rifja það upp í upphafi að þessi
skýrsla er unnin, nefndin skipuð og
skýrslunni skilað í tilefni af því að
Aiþingi samþykkti þingsályktunar-
tillögu frá hæstvirtum þingmanni
Jóhönnu Sigurðardóttur frá 3. maí
1984. Það leið langur tími frá því að
skýrslan var samþykkt og þangað
til nefndin var skipuð og nefndin
þurfti nokkurn tíma til starfa. Og
hún skilar 18. apríl 1986.
Harður dómur
Síðan er þó liðinn svo langur tími
að maður skyldi ætla að hæstv.
fjmrh. og ríkisstjórn hefðu fengið
ráðrúm til að bregðast við þeim al-
varlegu niðurstöðum sem þessi
skýrsla birtir. Þetta er harður dóm-
ur um núverandi skattakerfi, bæði í
greiningu á skattsvikum þótt ég
leyfi mér að halda því fram að þessi
ágæta opinbera nefnd sé mjög var-
færin í mati sínu á því, í ábending-
um hennar um veilur í skattakerf-
inu sjálfu og í tillögum til úrbóta.
Engu að síður er það svo að við er-
um enn að fást við hér á hinu háa
Alþingi að afla ríkissjóði tekna
samkvæmt sama skattakerfi, lög-
um um tekju- og eignarskatt og
söluskattslögum, eins og ekkert
hafi gerst.
Mér verður það minnisstætt, að
þegar þessi skýrsla var birt og um-
ræða fór fram um hana í sjónvarpi
þótti mér með ólíkindum hver voru
viðbrögð hæstv. fjmrh. Þau voru
fyrst og fremst að segja: Ég hélt þau
væru meiri. Ég hélt að skattsvikin
og skattundandrátturinn væri meiri
en fram kemur í þessari skýrslu.
Það má vel vera að hann sé verulega
mikið meiri, en samt sem áður er
hann svo mikill og maður hefði
haldið að ábyrgur fjmrh. brygðist
við á annan veg, þ.e. hann léti ekki
fyrst og fremst í ljós furðu sína yfir
því að þau væru ekki meiri en
þetta, því að hér er þó um ræða á
verðlagi þess tíma sem þarna um
greinir, upphæðir sem mundu duga
til þess að ríkissjóður yrði rekinn
hallalaust, sem er ekki lítill þáttur í
okkar efnahagspólitík, fyrir utan
að þessi skattundandráttur og þessi
skattsvik eru trúlega félagslega séð
einhver mesta meinsemdin í okkar
þjóðfélagi og stærsta skýringin á
vaxandi efnahagslegu misrétti og
aðstöðumun stétta og starfshópa.
Ástæður skattsvika
í tilefni af vangaveltum hv. 2. þm.
Norðurl. e. um skattamál er rétt að
leggja sérstaka áherslu á saman-
dregnar niðurstöður nefndarinnar
að því er varðar helstu ástæður
skattsvika að mati nefndarinnar.
Helstu ástæður skattsvika eru þess-
ar:
Flókið skattakerfi með óljósum
mörkum milli hins löglega og ólög-
lega. Frádráttar- og undanþágu-
leiðir íþyngja mjög framkvæmd
skattalaga og opna margvíslegar
sniðgönguleiðir. — Þetta er megin-
atriðið. Kastljósinu af hálfu nefnd-
arinnar er fyrst og fremst beint að
löggjöfinni sjálfri og færð fyrir því
margvísleg rök að þessi lög séu af
því tagi að það verði ekki, miðað
við óbreyttan lagaramma, komið
við þeim aðgerðum sem að gagni
koma við að uppræta skattsvik.
Það sé beinlínis í skjóli götóttrar og
lélegrar löggjafar sem skattsvikin
eru hvað mest. Þetta er rökstutt víð-
ar í skýrslunni.
Síðan segir: „Skattvitund al-
mennings er tvíbent og verður
óljósari eftir því sem einstök skatta-
leg ívilnunarákvæði einstakra hópa
aukast og skattaeftirlit versnar.
Þetta grefur undan réttlætiskennd
skattgreiðenda.
Há skatthlutföll hafa áhrif á um-
fang skattsvika. Þau hvetja til þess
að nýta sér sniðgöngumöguleika og
það þeim mun meira sem hlutföllin
eru hærri.“
Leiðir til úrbóta
í framhaldi af þessu spyrja
nefndarmenn: Hverjar eru helstu
leiðir til úrbóta og aftur koma þeir
að því sem er kjarni málsins, þ.e.
skattalögunum sjálfum. Þar segir
svo, með leyfi forseta:
„Einfalda þarf skattalögin,
fækka undanþágum og afnema
margs konar frádráttarliði þannig
að skattstofnar verði skýrir og af-
markaðir og greiðsluskylda auð-
reiknanleg. Einföldun skattalaga
og fækkun undanþága og frádrátt-
arliða auðveldar öll skattskil virk-
ara skatteftirlits. Um leið þarf að
fækka skatttegundum og gæta þess
að einstakir skattstofnar séu ekki
ofnýttir“
Loks segir undir fyrirsögninni
Skattaeftirlit, liður e: „Endurskoð-
uð verði ákvæði um skattlega með-
ferð hlunnindagreiðslna“ —
ákvæði.
Hvað er þessi nefnd að segja sem
varðar kjarna þessarar umræðu?
Ósköp einfaldlega það, sem við vor-
um að ræða í dag, að það sé eitt
meginatriðið, ef menn vilja upp-
ræta skattsvik, skattundandrátt, ef
menn vilja bæta skattasiðferði, að
beina athyglinni að löggjöfinni
sjálfri.
Hér voru fluttar í dag tillögur um
að fækka frádráttarliðum mjög í
anda þeirra meginatriða og ein-
falda ákvæði skattalaga um skatt-
lagningu fyrirtækja og þessar til-
lögur, þvert ofan í anda og ábend-
ingar og tillögur nefndarinnar sem
hér um ræðir, voru allar snarfelld-
ar. í staðinn koma einhverjir pólit-
ískir útúrsnúningar af því tagi hver
var fjmrh. 1979 og fáránlegast af
öllu að ætla að koma sök á Alþfl. af
því tilefni að hafa ekki beitt sér fyrir
breytingu á skattalögum á þeim
tíma sem hv. fyrrv. þm. Sighvatur
Björgvinsson sat í fjmrn. í nokkra
mánuði sem starfandi fjmrh. í
starfsstjórn, reyndar með hlutleysi
og samkvæmt samningum við
Sjálfstfl. en eingöngu á þeim tíma
til að fylgja fram daglegri stjórn-
sýslu eins og starfsstjórn gerir með-
an beðið var kosninga. Sú gagnrýni
er út í hött og kemur þessu máli
ekki nokkurn skapaðan hlut við.
Hitt veit hv. 2. þm. Norðurl. e„
hver sat í fjmrn. á tímabili ríkis-
stjórnar 1978—1979. Það var
reyndar einn af forustumönnum
Framsfl., Tómas Árnason frá Há-
nefsstöðum, sem nú hefur verið val-
inn til þess trúnaðar að sitja sem
einn af þremur bankastjórum
Seðlabanka. Síðan tók við ríkis-
stjórn, hv. 2. þm. Norðurl. e„ sem
að vísu var komin til valda vegna
þess að flokksmenn hv. þm. greiddu
götu hennar, gerðust guðfeður
hennar og tryggðu henni meiri
hluta á Alþingi, enda sat sú rikis-
stjórn undir forsæti eins af virtustu
forustumönnum Sjálfstfl. frá upp-
hafi vega.
Ég þarf svo ekki að rekja söguna
fyrir hv. þm. því að síðan hefur set-
ið núv. ríkisstjórn og verður að telja
hv. þm. einn af áhrifameiri þm.
þessarar ríkisstjórnar. Hún hefur
setið í fjögur ár. Og ef umræðan á
að snúast um hver hafi gert hvað til
að breyta skattalögum, til að gera
þau að virkara tæki og réttlátara
tæki fær hann ekki undan því vikist
að þarna hafi þeir setið í fjögur ár
með ónýt skattalög og aðhafst ekki
nokkurn skapaðan hlut. Og þeir
munu skilja við eftir nokkra mán-
uði með það brennimark á andlit-
inu að þeir hafi borið ábyrgð á því
allan þennan stjórnartíma þrátt
fyrir að gagnrýnin á skattalögin og
þær breytingar sem gerðar voru
1978—1979 hefur farið sívaxandi,
ekki hvað síst fyrir frumkvæði
Alþfl. frá og með 1983/1984, sbr.
ótal tillögur sem við höfum flutt og
beinast að úttekt á skattalögum, út-
tekt á umfangi skattsvika, tillögur
um hert skattaeftirlit og breytingar
á skattalöggjöf.
Það er ástæða til að staldra við
sérstaklega þá spurningu hverjar
eru helstu ástæður skattsvika. Og
ég ætla að leyfa mér, herra forseti,
með leyfi forseta, að gera dálítið
betri grein fyrir því með vísan til
greiningar þessarar ágætu nefndar.
En í skýrslunni segir á bls. 36:
Flókið kerfi
„Sé reynt að gera sér grein fyrir
ástæðum skattsvika virðist nær-
Eftir
Jón Baldvin
Hannibalsson
formann
Alþýduflokksins
tækast að líta fyrst á skattakerfið
sjálft og framkvæmd og eftirlit
með skattlagningu. Þannig má gera
ráð fyrir að einföldu skattakerfi
með tiltölulega Iágum skatthlutföll-
um, sem auðvelt er að hafa eftirlit
með, fylgi minni skattsvik en
flóknu skattakerfi með háum skatt-
hlutföllum sem erfitt er að hafa eft-
irlit með“
Síðan segir: „íslenska skattakerf-
ið er almennt talið vera flókið og
mörkin milli þess sem er löglegt og
hins sem er ólöglegt oft óljós. Lög
um tekjuskatt eru flókin m.a. af
tveimur ástæðum. Annars yegar er
ein meginregla skattalaganna sú að
kostnaður við öflun tekna er frá-
dráttarbær. Hér undir fellur allur
venjulegur rekstrarkostnaður fyrir-
tækja. Slík regla hlýtur alltaf að
vera flókin í framkvæmd og fela í
sér margvísleg matsatriði. Hún er
hins vegar óhjákvæmileg þegar
skattur er lagður á hreinar tekjur,
þ.e. tekjur að frádregnum kostnaði.
Hér skiptir meginmáli að eftirlit
með álagningunni sé þannig að
skattþegnar beri virðingu fyrir því.
Hins vegar eru í skattalögum marg-
vísleg ákvæði sem ætlað er til að
ívilna einstökum hópum“, — ég
endurtek: „ívilna einstökum hóp-
um eða hvetja til tiltekinna athafna.
Slík ákvæði íþyngja mjög fram-
kvæmd skattálagningarinnar. Eftir
því sem löglegir möguleikar til að
komast hjá skatti eru meiri, þeim
mun minni verður virðing skatt-
þegna fyrir skattlögum. Slíkir snið-
göngumöguleikar gera skattheimt-
una flóknari og erfiðari í fram-
kvæmd og þeir grafa undan réttlæt-
iskennd skattgreiðenda.
Söluskattur
Samkvæmt því sem að framan
segir getur skattkerfið sjálft haft
veruleg áhrif á það hvernig viðhorf
til skattsvika er. Þetta gildir tví-
mælalaust um núverandi sölu-
skattskerfi. Söluskattur í núverandi
mynd var fyrst lagður á hér á landi
1960 og var þá nokkuð almennur
3% skattur.
Frá þessum tíma hafa aðstæður
allar breyst, viðskiptahættir tekið
stakkaskiptum. Mikil fjölgun und-
anþága og aukin sérhæfing í at-
vinnulífi samhliða margföldun
skatthlutfallsins veldur því að skatt-
yfirvöld eiga í sívaxandi erfiðleik-
um með að koma á eðlilegri og rétt-
látri innheimtu skattsins. Gjaldend-
ur eru í sífellt meiri óvissu um skatt-
skyldu og markatilvikum fer ört
fjölgandi. Það nálgast því að inn-
heimta söluskatts í núverandi mynd
verði óframkvæmanleg, en slíkt
getur haft afdrifaríkar afleiðingar
fyrir tiltrú skattþegna á réttláta
framkvæmd skattheimtu."
Þetta er kjarni málsins. Hér eru
færð rækileg rök fyrir því að það sé
löggjöfin sjálf sem meiri hluti á Al-
þingi og ríkisstjórnarmeirihluti á
löggjafarsamkomunni beri alla
ábyrgð á og hefur nú þessi stjórnar-
meirihluti haft fjögur ár til að
gaumgæfa það mál og koma fram
breytingum. Það er allt of seint og
allt of einfalt og allt of billegt að
hafa uppi tilburði til þess eftir að
hafa daufheyrst við gagnrýni nán-
ast allt kjörtímabilið, eftir að hafa
látið þessa skýrslu rykfalla mánuð-
um saman og hafa uppi einhverja
tilburði og einhver orð um vilja til
breytinga loksins þegar ríkisstjórn-
armeirihlutinn er sannarlega kom-
inn að útgönguversi.
Stærsti tekjuöflunarþáttur í
tekjuöflunarkerfi ríkisins er sölu-
skatturinn. Nýlega er hæstv. ríkis-
stjórn búin að leggja fram frv. til
laga um virðisaukaskatt sem hefur
fengið óblíðar viðtökur í öllum
stjórnmálaflokkum vegna þess að
það er meingallað og af þeim sök-
um ólíklegt til þess að ná fram að
ganga jafnvel meðal þeirra sem
hafa þó jákvæða afstöðu til virðis-
aukaskattsins sem slíks. í þessari
greinargerð er t.d. fjallað með þess-
um hætti um aðaltekjuöflunarkerf-
ið, söluskattinn, með leyfi forseta:
„Frá því að söluskattur var fyrst
lagður á 1960 hafa aðstæður breyst
verulega og viðskiptahættir tekið
stakkaskiptum. Fjölgun undan-
þága, aukin sérhæfing í atvinnulífi
samhliða hækkun skatthlutfallsins
hefur leitt til þess að söluskattur
getur ekki lengur gegnt hlutverki
sínu í tekjuöflun ríkisinsí*
Aðaltekjuöflunartækið sam-
kvæmt umsögn í greinargerð frá
hæstv. fjmrh. sjálfum getur ekki
lengur gegnt hlutverki sínu í tekju-
öflun ríkisins.“
Síðan segir: „Skattyfirvöld eiga í
vaxandi erfiðleikum með að koma
fram eðlilegri og réttlátri innheimtu
skattsins. Gjaldendur eru í sífellt
meiri óvissu um skattskyldu og þau
Framh. á bls. 3
Það er í rúst
— eins og allir skattgreiðendur
hafa vitað árum saman