Alþýðublaðið - 07.02.1987, Blaðsíða 15

Laugardagur 7. febrúar 1987
______________________15
GYLFI Þ. GÍSLASON 70 ÁRA
sjón. Jafnframt var hann brautryðj-
andi í hagfræðikennslu og islenskun
þeirrar fræðigreinar. Pað er aðalsmerki
Gylfa sem kennara, að hann hefur bú-
ið i hendur nemendum sínum fjölda
rita um hagfræðileg efni. Öllu þessu
kom hann í verk samhliða erilsömu og
lýjandi starfi stjórnmálamannsins.
Þannig gerir hann skömm til mörgum
háskólakennaranum, sem héldu sig
þó við leistann sinn og létu sér nægja
að ástunda fræðin ein.
Þegar Gylfi var horfinn á braut úr
eldlínu stjórnmálamanna tók hann
aftur til við háskólakennsluna af sömu
elju og áhuga og fyrr. Þannig hefur
hann seinni árin gerst brautryðjandi i
kennslu fiskihagfræði innan Við-
skiptadeildar og dregið þar saman
föng í hendur nemendum á móður-
málinu. Þetta sýnir m.a. hversu heill
hann kom út úr róstum stjórnmála-
baráttunnar með óskert starfsþrek og í
fullu fjöri.
* * *
Af stjórnmálaferli Gylfa gnæfir
sennilega hæst framlag viðskiptaráð-
herra Viðreisnar til þeirra löngu tíma-
bæru og róttæku umbóta á hagstjórn,
sem hrundið var í framkvæmd á fyrra
skeiði þeirrar farsælu ríkisstjórnar.
Síöan hefur islenskum stjórnmála-
foringjum mjög fatast stjórn efnahags-
mála eins og lesa má af línuritum um
óðaverðbólgu og skuldasöfnun seinni
ára. Þar þarf aftur að taka til hendinni
og koma fram róttækum umbótum á
stjórnarfari og stjórnsýslu, í framhaldi
af umbótastarfi viðreisnarmanna.
Heimt handritanna úr höndum
Dana hefur áreiðanlega verið stór
stund á ferli hins hámenntaða og list-
unnandi menntamálaráðherra. Sem
dæmi um framsýni Gylfa og raunsætt
mat á stöðu mála má nefna, að gáfaðir
menn í bændastétt harma það nú alla
daga að viðvörunarorðum Gylfa um
fyrirsjáanlegar ógöngur bænda undir
jarðarmeni misráðinnar ríkisforsjár og
einokunarkerfis, var ekki sinnt í tæka
tíð. Nú vildu margir þá Lilju kveðið
hafa.
* * *
Á s.l. ári hélt Alþýðuflokkurinn há-
tíðlegt 70 ára afmæli sitt. Þar kom fyrr-
verandi formaður Alþýðuflokksins og
jafnaldri, Gylfi Þ. Gíslason, eftirminni-
lega við sögu. i ræðu sinni við setning-
arathöfn flokksþingsins miðlaði lífs-
reyndur stjórnmálaleiðtogi okkur hin-
um af reynslu sinni. Þar kvað við tón
umburðarlyndis og velvildar i garð
allra manna. Það er hinn hreini tónn,
sem mætti að ósekju gæta meir í sam-
skiptum einstaklinga og hópa, í okkar
fámenna þjóðfélagi.
Alþýðuflokkurinn og Gylfi eru ekki
einasta jafnaldrar. Þeir hafa átt sam-
leið í bráðum hálfa öld. Af þeim 70 ár-
um, sem Alþýðuflokkurinn hefur
starfað, hefur Gylfi Þ. Gíslason átt sæti
1 miðstjórn flokksins í 46 ár. Hann var
ritari flokksins í 20 ár, varaformaður í
2 ár og formaður í 6 ár (1968—74). For-
maður þingflokks var hann í 10 ár, eða
þar til hann vék af þingi árið 1978.
Alþýðuflokkurinn og Gylfi hafa mátt
þola saman súrt og sætt, velgengni og
mótlæti. Það verður að segja reykvísk-
um jafnaðarmönnum til hróss, að þeir
höfðu snemma vit á að virkja hæfileika
hins unga gáfumanns í þágu flokks og
þjóðar. Alþýðuflokkurinn fól Gylfa
mikinn trúnað. Og Gylfi níddist i engu
á þeim trúnaði, sem honum var sýnd-
ur. Fyrir hans tilverknað öðrum frem-
ur náði flokkurinn miklum árangri í
stjórnarstörfum. Enn í dag erum við
jafnaðarmenn stoltir af þeim góðu
verkum. En á seinni hluta formanns-
tímabils síns fékk Gylfi einnig að
kenna á því harða lögmáli, að laun
heimsins eru vanþakklæti. Því tók
Afmæliskve öj ur
til Gylfa Þ. Gíslasonar
hann með karlmennsku og æðruleysi,
sem honum er í blóð borið.
* * *
í Viðskipta- og hagfræðingatali er
þess getið, að hagfræðiprófessorinn og
stjórnmálamaðurinn Gylfi Þ. Gíslason
eigi sönglög á þremur hljómplötum.
Heitin eru táknræn: Við sundin blá,
Lestin brunar og Ég leitaði blárra
blóma. Heitin á hljómplötunum, ljóða-
og lagavalið, staðfestir að þessi afkasta-
mikli stjórnmálamaður er i innsta
sinni óforbetranlegur rómantiker.
Um það luma ég á lítilli sögu, sem
lýsir fagurkeranum og listunnandan-
um Gylfa Þ. Gíslasyni. Sú var tíð að
kona mín var fremst í flokki fagurra
ungmeyja, sem héldu uppi merki ís-
lenska dansflokksins. Einhvern tíma
snemma á skólaárum hennar færði
dansflokkurinn upp nýjan, frumsam-
inn ballett, eftir danska ballettmeistar-
ann Erik Bidsted. Ég bið að heilsa, hét
hann. Daginn eftir var ballerínan
stödd á myndlistarsýningu í gamla
Listamannaskálanum. Þar steðjar að
henni frakkaklæddur valdsmaður,
tekur ofan sinn svarta hatt og hneigir
sig djúpt fyrir ballerínunni. Hann
þakkaði af hrifningu fyrir ánægjulega
kvöldstund og hvatti Bryndísi eindreg-
ið til dáða í þjónustu danslistarinnar,
sem þá var vissulega í bernsku hér á
landi. Þarna var þá kominn sjálfur
menntamálaráðherrann, fagurkerinn
og listunnandinn í einni og sömu per-
sónu. Margur valdsmaðurinn hefði lát-
ið ógert að ávarpa svo virðulega unga
skólastúlku, sem var að stíga fyrstu
sporin á sviðinu. — Kannske var það
líka stjórnmálamaðurinn sem kunni
sig. Alla vega er þetta litla atvik ekki
gleymt, þótt meira en 30 ár séu liðin
síðan.
* * *
í Biskupasögum segir frá því er
menn ræddu sín í milli um mannkosti
og ágæti ísleifs biskups. Þar var nær-
staddur fóstursonur hans, Jón Hóla-
biskup Ögmundarson, og komst svo að
orði um fóstra sinn að æ síðan hefur
verið í minnum haft á íslandi: „Hans
skal ek ávallt geta er ek heyri góðs
manns getið."
Þessi orð vil ég gera að mínum um
Gylfa Þ. Gíslason. Að svo mæltu flyt ég
honum hugheilar þakkir okkar ís-
lenskra jafnaðarmanna fyrir giftu-
drjúgt starf og dygga þjónustu við góð-
an málstað i bráðum hálfa öld. Við árn-
um Gylfa, Guðrúnu kona hans Vil-
mundardóttur, sonum þeirra og fjöl-
skyldu allri heilla á afmælinu. Okkur
hinum óska ég þess til handa, að við
megum enn um langa framtíð njóta
góðra verka afmaslisbarnsins, landi og
lýð til heilla.
Jón Baldvin Hannibalsson.
formaður Alþýðuflokksins.
Á sjötugsafmæli Gylfa Þ. Gíslasonar
lít ég í huganum yfir glæsilegan starfs-
feril hans. Gylfi hefur lengi staðið í
fylkingarbrjósti bæði í sinni fræðigrein
og á sviði stjórnmála. Að loknu kandí-
datsprófi í hagfræði frá háskólanum í
Frankfurt am Main árið 1939 hóf hann
kennslustörf við Viðskiptaháskóla ís-
lands og hélt þeim áfram í Háskóla ís-
lands, þegar kennsla í viðskiptafræði
og hagfræði fluttist þangað árið 1941.
Hann var skipaður dósent árið 1940 og
prófessor 1946. Doktorsprófi lauk
hann við sinn gamla háskóla í Frank-
furt árið 1954 og árið 1971 var hann
gerður heiðursdoktor við Háskóla ís-
lands.
Gylfi hefur setið i miðstjórn Alþýðu-
flokksins í 46 ár og var formaður hans
í sex ár. Auk þess hefur hann gegnt
mörgum öðrum helstu trúnaðarstörf-
um innan flokksins. Hann sat á Al-
þingi sem þingmaður Reykvíkinga í
32 ár, eða frá árinu 1946 til 1978.
Hann var menntamálaráðherra í
meira en 12 ár. Jafnframt fór hann
með samskipti íslands við alþjóða-
stofnanir á sviði efnahagsmála eins og
Efnahags- og framfarastofnunina
(OECD áður OEEC), Alþjóðagjaldeyris-
sjóðinn og Alþjóðabankann og við-
skiptabandalögin í Evrópu (Fríversl-
unarsamtökin, EFTA, og Evrópu-
bandalagið) allan sinn langa ráðherra-
feril. Hann hefur látið norrænt sam-
starf mjög til sin taka og var árin
1971—1978 formaður menningar-
málanefndar Norðurlandaráðs og fjár-
laganefndar Norðurlandaráðs árin
1975—1978. Hann er nú formaður
Norræna félagsins á íslandi.
Ég hef hér stiklað á stóru í starfsferli
Gylfa, því nákvæm upptalning á öllum
þeim margháttuðu trúnaðarstörfum,
sem hann hefur gegnt, sprengir af sér
öll bönd. Auk kennslu- og stjórnmála-
starfa hefur Gylfi verið mikilvirkur rit-
höfundur og einn helsti brautryðjandi
í kennslu og rannsóknum á efnahags-
málum hér á landi. Hann hefur skrifað
fjölda bóka og ritgerða í fræðigrein
sinni, en hefur auk þess látið sér fátt
óviðkomandi, sem varðar farsæld ís-
lendinga, afkomu þeirra og menningu.
Honum er einstaklega vel lagið að
koma skoðunum sínum á framfæri á
ljósu máli. Fjölbreytnina í störfum
Gylfa og hugðarefnum má glöggt sjá aí
úrvali úr ræðum hans og ritgerðum,
sem vinir hans og samstarfsmenn
hafa gengist fyrir að gefið er út í bók-
inni Hagsæld, tími og hamingja i
tilefni af sjötugsafmælinu. Úrvalinu
fylgir einnig ítarleg skrá um rit hans.
Gylfi leggur gjörva hönd að ritsmíðum
jafnt um reikningsskil fyrirtækja sem
varðveislu þjóðmenningar.
Það sætir furðu, hversu miklu Gylfi
hefur komið í verk um dagana. Þó
finnst mér enn merkilegra, að hann er
enn í dag jafnstarfsamur og hann var á
sínum yngri árum. Nú, þegar hann
stendur á sjötugu, er hann afkasta-
mikill að semja og gefa út kennslu-
bækur í þjóðhagfræði og rekstrarhag-
fræði. Hann hefur frá því hann hóf
kennslu á ný árið 1972 lagt grundvöll
að nýrri grein við viðskiptadeild Há-
skóla íslands, fiskihagfræði, og eins og
fyrri daginn ekki látið sér nægja að
nota erlendar kennslubækur heldur
samið sérstakt kennsluefni á íslensku,
sniðið eftir íslenskum aðstæðum.
Kennslustarf Gylfa er stórvirki, sem
flestir mættu vera fullsæmdir af einu,
en hjá honum er það aðeins einn þráð-
ur í margþættum starfsferli. Gylfi Þ.
Gíslason sannar með lífi sínu og starfi
þá kenningu um örlæti andans, sem
Sigurður Nordal setti fram í ritgerðinni
,,Samlagning“ í timaritinu Vöku ár-
ið 1927:
Mörgum manni hœttir við að spara
sjálfan sig og minnast hins alkunna
stœrðfrœðilögmáls: Það eyðist allt
sem af er tekið. En undir eins og kem-
ur yfir á landamœrasvið efnis og
anda. hið lífræna svið, kemur fram
segulskekkja í áttavita tölvísinnar.
Steinn og málmur slitna seint, en
slitna bótalaust. En lifið bætir oftslit
og áreynslu tvennum og þrennum
gjöldum. Það rýrnar og hrörriar við
sparnað, en magnast við slitog auðg-
ast við örlœti. Ef menn eru svo gœtnir
ogsínkir, að þeir tímaekki aðsegja né
skrifa hugsanir sinar, rýmist aldrei
til í huganum.
Gylfi Þ. Gíslason hefur aldrei sparað
sjálfan sig.
En fyrir utan þekkingu, vinnusemi
og starfsþrek er hann einnig gæddur
þolinmæði og þrautseigju, sem eru af-
ar mikilvægir kostir forystumanns í
stjórnmálum. Mig langar að nefna þrjú
dæmi um farsæla forystu Gylfa í mál-
efnum þjóðarinnar, þar sem þessir
kostir hans koma glöggt i ljós. Fyrsta
dæmið er aðild íslands að Fríverslun-
arsamtökum Evrópu, EFTA, og við-
skiptasamningar við Evrópu'banda-
lagið, sem sigldu í kjölfarið og hafa
reynst íslendingum hagstæðir, og eiga
án efa eftir að reynast enn hagstæðari
í framtíðinni. Gylfi skildi flestum bet-
ur, að íslendingar máttu ekki einangr-
ast á sviði alþjóðaviðskipta, ef unnt átti
að reynast að efla útflutningsiðnað
verulega sem undirstöðu framfara. All-
an sinn ráðherraferil vann hann ásamt
öðrum að því að ná hagstæðum samn-
ingum við viðskiptaheildirnar, sem
mynduðust í Vestur-Evrópu á síðari
hluta sjötta og í upphafi sjöunda ára-
tugarins. Mikilvægasta áfanganum í
þessu máli var náð haustið 1969, þeg-
ar ísland gerðist aðili að EFTA.
Annað dæmið, sem ég vil nefna, er á
sviði menntamála. Það er ekki jafn-
skýrt markað sem einstakur atburður
og aðildin að EFTA, en er þó ekki síður
mikilvægt. Hér á ég við nýskipan á
málefnum Háskólans, sem ákveðin
var árið 1970 með setningu reglugerða
um aukna fjölbreytni í kennslu og
rannsóknarstörfum og með auknum
fjárveitingum til skólans. Þessi efling
Háskólans var i reynd ávöxtur margra
ára undirbúningsvinnu undir forystu
Gylfa.
Þriðja dæmið er svo heimkoma
handritanna. Sjaldan hefur nokkrum
atburði verið tekið af jafndjúpum og
einlægum fögnuði af öllum lands-
mönnum eins og þegar menntamála-
ráðherra Danmerkur, Helge Larsen, af-
henti íslendingum Flateyjarbók og
Konungsbók eddukvæða í apríl árið
1971 til marks um það, að handrita-
málinu væri lokið með þessu óviðjafn-
anlegá drengskaparbragði Dana. Að-
dragandi þessa einstæða, menningar-
sögulega viðburðar var langur. Alla
sína ráðherratíð hafði Gylfi Þ. Gislason
forystu fyrir því mikla þolinmæðis-
verki að auka skilning Dana á málstað
íslendinga í þessu viðkvæma máli. Það
fór einkar vel á því, að Gylfi skyldi sem
menntamálaráðherra taka við bókun-
um tveimur fyrir hönd íslendinga
Það er þátttaka Gylfa og forysta i
þjóðþrifaverkum af þessu tagi, sem
gera það að verkum, að hann má hik-
laust telja einn merkasta stjórnmála-
mann íslendinga á lýðveldistímanum.
Hann, sem er rösku ári eldri en full-
veldið, er einn þeirra stjórnmála-
manna, sem hafa lagt sitt af mörkum
til þess að draumur þeirra, sem hófu
sjálfstæðisbaráttuna á nítjándu öld,
rættist; draumurinn um íslenska þjóð
sem stjórnarfarslega frjálsa þjóð, eTna-
hagslega sjálfstæða þjóð og menninga-
rlega fullgilda þjóð. En til að þetta
þrennt verði varanlegur veruleiki þarf
þolgæði og þrotlaust starf. í þvi starfi er
fordæmi Gylfi Þ. Gíslason verðugt til
eftirbreytni.
Fundum okkar Gylfa bar saman í
fyrsta sin'n árið 1964, þegar ég hóf störf
í Efnahagsstofnun. Mér er það minnis-
stætt, hversu yfirlætislaus og þægileg-
ur ráðherrann var í viðmóti við nýút-
skrifaðan kandídat og reiðubúinn til
að tala við hann eins og jafningja um
viðfangsefnið, sem var yfirlit yfir þró-
un kaupmáttar kauptaxta og tekna. Þá
eins og nú hafði hann smitandi áhuga
á því að fá sem allra gleggsta mynd af
því, sem tölurnar áttu að lýsa. í störf-
um mínum við Efnahagsstofnun
kynntist ég svo Gylfa betur í hinum
daglegu verkum á sviði efnahagsmála.
Auk þess átti ég seinna þvi láni að
fagna að vinna fyrir hann að ýmsum
afmörkuðum verkum. Meðal margra
Framh. á bls. 17