Alþýðublaðið - 31.05.1989, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 31. maí 1989
3
FRIÐRIK ÞOR
GUÐMÚNDSSON
Leiðtoga- og afmœlisfundur NATO:
Tillögur Islands -
á undan timanum
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra: Tillögur okkar um
afvopnun í og á höfunum voru ekki dregnar til baka. Efárangur nœst
í viðrœðunum um skammdrœg kjarnorkuvopn og hefðbundin kom-
ast hugmyndir okkar fljótlega á dagskrá.
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra: „Þvi tel ég að
sú lausn sem hér varð, þar sem frekari þróun á kjarnavopn-
um á landi er tengd árangri á sviði hefðbundidnna vopna,
hafi í raun verið mun hagkvæmari ut frá séríslenskum hags-
munum, ef svo má að orði komast.“
Jón Baldvin Hanni-
balsson utanríkisráð-
herra situr þessa dag-
ana leiðtogafund
NATO í Brussel, sem
jafnframt er afmælis-
fundur í tilefni af 40
ára afmaeli banda-
lagsins. Talsverð
spenna hefur rikt um
fundinn vegna ágrein-
ings Þjóðverja annars
vegar og Breta og
Bandaríkjamanna
hins vegar um endur-
nýjun á skammdræg-
um kjarnorkuvopnum
á meginlandi Evrópu,
en nú lítur út fyrir að
þjóðirnar hafi jafnað
þennan ágreining
með sér. Um leið hef-
ur athyglin beinst að
óvæntum afvopnun-
artillögum sem Bush
Bandarikjaforseti
hafði með sér á fund-
inn. Alþýðublaðið
ræddi við Jón Baldvin
um fundinn í gær.
„Kastljós fjölmiöla
beindist fyrst og fremst að
spurningunni um endur-
nýjun skammdrægra
kjarnorkueldflauga í Evr-
ópu og að persónu Hans
Dietrichs Genschers utan-
ríkisráðherra V-Þýska-
lands vegna þess máls.
Menn bjuggust við því að
þessi leiðtogafundur á 40
ára afmæli NATO spryngi
nánast í loft upp vegna
ágreinings milli annars veg-
ar Þjóðverja og hins vegar
Breta og Bandaríkja-
manna. Það sem breytti
mjög gangi mála á fundin-
um voru afvopnunartillög-
ur Bush bandaríkjaforseta.
Hann kynnti í ræðu sinni
tillögur sem komu mjög á
óvart og eru verulegt frávik
frá áður boðaðri stefnu
Bandaríkjanna.“
— Hverjar eru þessar
tillögur nánar tiltekið?
„Þær eru í fjórum megin
atriðum. í fyrsta lagi um
að fækka hefðbundnum
vopnum á meginlandi Evr-
ópu enn frekar en fyrri til-
lögur gerðu ráð fyrir. í
annan stað að taka inn í af-
vopnunarviðræðurnar í
Vín árásarflugvélar og
þyrlur á öllu svæðinu frá
Atlantshafi til Úralfjalla
og fækka þeim all veru-
lega. I þriðja lagi enn frek-
ari niðurskurð, um 20%, á
mannafla undir vopnum
sem Bandaríkin og Sovét-
ríkin hafa utan eigin landa-
mæra, þannig að mannafl-
inn yrði skorinn niður í um
275.000 hjá hvorum aðila.
Þetta myndi t.d. þýða að
Sovétríkin myndu þurfa að
draga úr sínum mannafla í
Austur-Evrópu um 325.000
manns. Fjórða meginatrið-
ið var, að hraða tímaáætl-
unum um að ná samkomu-
lagi um þessa risavöxnu af-
vopnun hefðbundinna
vopna og herja á megin-
landi Evrópu, þannig að
samkomulag gæti tekist
innan hálfs til eins árs.
Yrðu tillögurnar þá komn-
ar til framkvæmda á árun-
um upp úr 1992.“
— Á hvern hátt tengjast
þessar tillögur Bush við-
ræðunum um skamm-
drægar eldflaugar, sem
ágreiningur hefur verið
um?
„Þetta tengist því sam-
komulagi sem tókst um
skammdræg kjarnavopn
fyrst og fremst á þann veg
að bandalagið segir eftir
þennan fund: Við erum til-
búnir til þess að hefja við-
ræður og samninga við
Varsjárbandalagið um
gagnkvæma verulega
fækkun skammdrægra
kjarnavopna, en hvenær
þær viðræður hefjast og
framkvæmd getur hafist
veltur algjörlega á við-
brögðum Varsjárbanda-
lagsins við þessum
tillögum. Þetta atriði er því
tengt árangri afvopnunar á
sviði hefðbundinna vopna
og herja. Þar með voru
þessar tillögur til þess
fallnar að leysa ágreinings-
mál Þjóðverja, Breta og
Bandaríkjamanna, vegna
þess að boltinn er raun-
verulega sendur á hinn
vallarhelminginn og er nú
mest undir Sovétmönnum
komið í Vín hversu skjótt
árangur næst.“
— Ákvörðun um end-
urnýjun skammdrægu
kjarnorkuvopnanna hefur
því í raun verið frestað og
tengd þróun viðræðna um
önnur mál?
„Sú ákvörðun verður
sem sé ekki tekin fyrr en
1992 og þá í ljósi þess sem
hefur gerst að því er varðar
megináfangann á sviði
hefðbundinna vopna.
Samt sem áður er því lýst
yfir að Bandaríkin muni
verja fjármunum til rann-
sókna og þróunar til að
halda möguleikanum á
endurnýjun opnum ef
árangur næst ekki eða pól-
itískar breytingar verða
með þeim hætti að þær
kalli á að slík ákvörðun
verði tekin.“
— Er rétt að tala um
byltingakenndar nýjar
hugmyndir á þessum
fundi?
„Fjölmiðlar hér hafa
sumir hverjir lýst þessu svo
að afvopnunarkapphlaup-
ið sé hafið á fullu. Á þess-
um afmælisfundi náðist
vissulega samkomulag um
frumkvæði að frekari
áföngum í afvopnun og
það sem er sérstaklega at-
hyglisvert er þetta frávik
frá stefnu Bandarikjanna,
sem áður máttu ekki heyra
á það minnst að flugfloti
yrði tekinn upp í þessar
viðræður í Vín. Allt í einu
snéru þeir við blaðinu og
tillögur Bush eru nú á
borðinu."
— Samkvæmt fyrstu
fréttum hér af næturfund-
inum höfum við íslending-
ar afturkallað tillögurnar
um afvopnun á og í höfun-
um. Er það tilfellið að við
liöfum horfið frá þessum
hugmyndum?
„Nei. Við höfum falið
fastafulltrúum hér að
koma á framfæri og fylgja
eftir stefnumarkandi til-
lögum um að bandalagið
hæfi nú þegar undirbúning
að viðræðum og samning-
um um afvopnun í og á
höfunum og traustvekj-
andi aðgerðir þar að lút-
andi sem næsta áfanga í
afvopnunarmálum. Þetta
er rangt, við létum þvert á
móti færa til bókar okkar
málflutning í Atlantshafs-
ráðinu áður en leiðtoga-
fundurinn hófst og
fylgdum eftir með því að ég
skrifaði aðalritara banda-
lagsins sérstakt bréf.
Kjarni málsins í bréfinu,
fyrir utan að lýsa tillögun-
um, var að tilkynna honum
að við værum alls ekki
fallnir frá þessum tillögum
og áskildum okkur allan
rétt til þess að fylgja þeim
eftir innan NATO og á öðr-
um vettvangi eftir því sem
nauðsyn krefði. Og að við
myndum Ieggja aukna
vinnu í að móta slíkar til-
lögur frekar. Það sem gerð-
ist síðan var að utanríkis-
ráðherrunum var falið að
sitja yfir því verki að ná
samkomulagi um mótun
svo kallaðrar allsherjar-
stefnu í afvopnunarmál-
um, sem er meginskjal
fundarins. Á þessum fundi
gafst mjög gott tækifæri til
að kynna okkar hugmynd-
ir og tillögur betur. Ég
hafði fyrirvara um sam-
þykkt heildarskjalsins
langt fram eftir nóttu og
dró þann fyrirvara ekki til
baka fyrr en að ljóst var að
samkomulag var orðið
milli Þjóðverja annars veg-
ar og Breta og Bandaríkja-
manna hins vegar, um
meginatriðin varðandi
hefðbundnu og skamm-
drægu vopnin. Ég notaði
tækifærið jafnframt til að
koma því rækilega til skila
til allra utanríkisráðherr-
anna sem þarna voru við-
staddir að við flytjum
þessar tillögur af mikilli al-
vöru. Það er hins vegar rétt
og fljótsagt, að tillögurnar
fengu hér engan stuðn-
ing.“
— Eru það ekki mikil
vonbrigði?
„Nei. Þettasýnir, eins og
einn fulltrúi kanadísku
sendisveitarinnar orðaði
það, að tillögur íslendinga
eru dálítið á undan tíman-
um. Það er alveg ljóst, að
tillögur af þessu tagi njóta
út af fyrir sig skilnings og
stuðnings hjá mörgum að-
ilum, þótt ekkert ríkjanna
hafi viljað veita okkur
stuðning. T.d. Norðmenn
og Danir. En það var að
' sögn vegna þess að þeir
vildu forða ósamkomulagi
og tryggja samstöðu á
þessum afmælisfundi.“
— Nú er samt vitað að
t.d. Norðmenn eru mjög á
þessari línu, af ummælum
Holst varnarmálaráðherra
að dæma?
„Já, það hafa sumir haft
:á orði að það sé undar-
legt, að sá stjórnmálamað-
ur á Norðurlöndum sem
mest hefur látið þessi mál
til sín taka, Holst varnar-
málaráðherra Noregs, sem
víða hefur flutt fræðileg
erindi um slikar hugmynd-
ir, skuli ekki fylgja þeim
eftir í höfuðstöðvum
NATO. Hitt er svo annað
mál, að nái tillögur Bush
fram að ganga þannig, að
afvopnun hefðbundinna
vopna á meginlandinu nái
fram að ganga með meiri
hraða en hingað til hefur
verið gert ráð fyrir, er það
mitt mat að þar með muni
hugmyndir og tillögur okk-
ar íslendinga komast á
dagskrá. Ég nefni sem
dæmi að fyrir þremur sól-
arhringum hefði engum
dottið í hug að Bandaríkin
legðu fram tillögur þar sem
þeir tækju flugflotann með
í dæmið. Andrúmsloftið er
nú hér að mínu mati, að
það er skammt í að tillögur
eins og þær sem við höfum
gerst talsmenn fyrir komist
á dagskrá."
— Nú viröist Ijóst að af-
vopnun á meginlandi Evr-
ópu stangist nokkuð á
þessar hugmyndir íslands á
þann hátt að þungamiðja
hugsanlegra átaka færist
nær okkur, út á höfin.
Þetta sé með öðrum orðum
nokkuð tvicggjuð staöa
hvað ísland varðar?
„Það var einmitt út frá
þessu sjónarmiði að það
var ekki einsýnt fyrir okk-
ur að taka afdráttarlaust
undir með Þjóðverjum,
sem vildu stefna að hinni
svo kölluðu „þriðju núll-
Iausn", þ.e.a.s. að það yrðu
hafnar viðræður við Sovét-
menn nú þegar, án frekari
skilyrða, sem stefndu að
því að útrýma skamm-
drægum kjarnavopnum og
korna í veg fyrir endurnýj-
un þeirra. Þetta hefði að
mínu mati óhjákvæmilega
haft í för með sér þá hættu,
að bæði stórveldin hefðu
freistast til þess að auka
vígbúnað sinn á og í höfun-
um. Þvi tel ég að sú lausn
sem hér varð, þar sem frek-
ari þróun á kjarnavopnum .
á landi er tengd árangri á
sviði hefðbundinna vopna,
hafi í raun verið mun hag-
kvæmari út frá séríslensk-
um hagsmunum, ef svo má
að orði komast."
— Er citthvaö í þessum
nýju tillögum Bush sem að
öðru leyti snerta ísland sér-
staklega eða hernaðarlega
starfsemi hér á landi?
„Ég held að hvort
tveggja, flugvélar og
mannafli i herjum stór-
veldanna utan landamæra
þeirra, geti snert okkur út
af fyrir sig, því það er tekið
fram að tillögurnar taki til
svæðisins frá Atlantshafi
til Úralfjalla. Hins vegar er
fyrst og fremst verið að tala
um árásarflugvélar, en
ekki þær sem notaðar eru
til eftirlits.“
— í þessum umræðum
sem þið beittuð ykkur fyrir
um afvopnun í og á höfun-
um, var sérstaklega farið út
í slysahættuna fyrir ísland,
t.d. í Ijósi kafbátaslyssins
við Bjarnarey og gruns um
að sovéskur kafbátur hafi
sokkið í námunda við ís-
land árið 1970?
„Forsætisráðherra lagði
höfuðáherslu á þessi mál í
framsöguræðu sinni fyrr
um daginn, en það vakti
jafnframt athygli að eng-
inn annar af þjóðarleiðtog-
unum véku sérstaklega að
höfunum. Því er ekki að
neita að við höfum verið
einir um að leggja þessar
sérstöku áherslur i hinum
almennu umræðum, þótt
annað hljóð sé oft í
strokknum þegar rætt er
við fulltrúa einstakra ríkja
einslega. Hins vegar er að
þessum málum vikið í
stefnuyfirlýsingu fundar-
ins með þeim hætti, að það
er lögð veruleg áhersla á
skuldbindingar bandalags-
ríkjanna til þess að vinna
gegn umhverfisspjöllum,
eyðileggingu á náttúrulegu
umhverfi og ríkisstjórnir
hvattar til skipulagðra að-
gerða á því sviði. Obeint er
því að þeim þætti málsins
vikið. “
— Gctum við orðað það
s»'o að sjónarmiðum ís-
lands hafi verið komið á
framfæri og að þær muni
hér eftir verða æ meir inn i
myndinni?
„Ég er ekki í nokkrum
vafa um það. Ég held að
það sé laukrétt sem fulltrúi
Kanada sagði í mín eyru,
að við íslendingar værum
með þessum tillöguflutn-
ingi aðeins á undan tíman-
um, en að það muni koma
á daginn að tíminn vinni
með okkur.“
Menn bjuggust við því að þessi
leiðtogafundur á 40 ára afmœli
NATO spryngi nánast í loft upp
vegna ágreinings milli annars vegar
Þjóðverja og hins vegar Breta og
Bandaríkjamanna. Það sem breytti
mjög gangi mála á fundinum voru
afvopnunartillögur Bush Banda-
ríkjaforseta. “
„Ég notaði tækifœrið jafnframt til
að koma því rœkilega til skila til
allra utanríkisráðherranna sem
þarna voru viðstaddir að við flytjum
þessar tillögur af mikilli alvöru. Það
er hins vegar rétt og fljótsagt, að til-
lögurnar fengu hér engan stuðning. “