Alþýðublaðið - 24.06.1989, Blaðsíða 8

8
Laugardagur 24. júní 1989
Minning:
Vigfús Jónsson. fyrrv. oddviti
Vigfús Jónsson, oddviti Eyrar-
bakkahrepps áratugum saman,
máttarstólpi þess byggðarlags í
blíðu og stríðu er fallinn frá. Með
honum er horfinn á braut einhver
heilsteyptasti og traustasti jafnað-
armaður hans kynslóðar á
íslandi.
Ég kynntist Vigfúsi ekki að ráði
fyrr en ég tók við formennsku Al-
þýðuflokksins 1984. Frá þeim
tíma hef ég komið nokkrum sinn-
um til funda á Eyrarbakka og eft-
irminnilegastur var fundur þar í
„Hundrað funda ferðinni". Að
fundum loknum var það föst
regla á Eyrarbakka að sækja heim
hinn aldna höfðingja staðarins,
þiggja veitingar og ræða við hann
um stjórnmál fram eftir kvöldi.
Vigfús var sterkur persónuleiki,
hann var íhugull maður, fáorður
en orðaði hugsun sína gjarnan
með þeim hætti að eftirminnilegt
var. Allur hans ferill í þágu byggð-
arlagsins staðfestir að þar var
maður sem óx af verkefnum sín-
um og vann sér traust, vinsældir
og virðingu samferðamanna
sinna.
Fyrir hönd Alþýðuflokksins
sendi ég öllum vinum hans og
vandamönnum mínar dýpstu
samúðarkveðjur.
Jón Baldvin Hannibalsson,
formaður Alþýðuflokksins.
•
Tveggja vikna gamall var hann
reiddur á hestbaki yfir Hellisheiði
og austur á Eyrarbakka, þar sem
honum var komið í fóstur. Þar
ólst hann upp á blómaskeiði
byggðarlagsins, valdist snemma
til forustu i félagsmálum, stjórn-
aði undanhaldi í atvinnumálum,
en beitti upp í og sá marga af
draumum sínum rætast. Er Vig-
fús varð áttræður, kaus hrepps-
nefnd Eyrarbakkahrepps hann
heiðursborgara hreppsins. Hann
er borinn til grafar í dag.
Vigfús Jónsson var fæddur í
Reykjavík 13. október 1903, sonur
Jóns Vigfússonar, steinsmiðs, og
konu hans Helgu Sigurðardóttur.
Þau áttu fjögur börn fyrir, og var
því fimmta komið í fóstur hjá
Tómasi bróður Jóns og Margréti
Vigfúsdóttur, konu hans, sem þá
voru nýflutt á Eyrarbakka austan
úr Rangárvallasýslu. Hjá þeim
ólst Vigfús upp. Þau ólu einnig
upp Vigfúsínu Bjarnadóttur, og
eftir að fósturforeldrarnir féllu
frá, héldu þau Vigfús ogVigfús-
ina heimili saman í Garðbæ á
Eyrarbakka allar götur síðan,
þangað til fyrir tveimur árum, að
þau færðu sig yfir í Sólvelli, nýlegt
dvalarheimili aldraðra á Bakkan-
um.
Vigfús gekk í Barnaskólann á
Eyrarbakka, en þar kenndu þá
ýmsir merkir skólamenn undir
handleiðslu Péturs Guðmunds-
sonar, skólastjóra. Meðal þeirra
var Aðalsteinn Sigmundsson, sem
stofnaði Ungmennafélag Eyrar-
bakka árið 1925. Vigfús starfaði í
stjórn þess og sama átti við um
stúkuna Eyrarrós og verka-
mannafélagið Báruna, að Vigfús
átti sæti í stjórnum þessara félaga
og stundum sem formaður. Þá'
hafði á Bakkanum verið öflugt fé-
lags- og menningarlíf, þar sem
sönglíf, leiklist og tónlist blómg-
aðist, og eiga nokkrar listgreinar í
landinu mæta fulltrúa. sem bá ól-
ust þar upp. í þessum jarðvegi mót-
aðist Vigfús Jónsson.
En tímarnir breyttust. Nýir
samgönguhættir og breyttur
verzlunarmáti kipptu fótunum
undan hinum fyrri stoðum at-
vinnulífsins. Siglingar lögðust frá
og færðust til Reykjavíkur, og
verzlunarmiðstöð Árnesinga
byggðist upp við Ölfusárbrú.
íbúatala hreppsins, sem hafði ver-
ið yfir 950 rétt fyrir árið 1920,
lækkaði á tiltölulega fáum árum
niður í það, sem síðan hefur hald-
izt, rúmlega 500.
Margir höfðu séð fram á, hvað
verða vildi og fluttust suður. En
ekki Vigfús. Hann hélt kyrru fyrir
og tókst á hendur það hlutverk að
byggja upp og leita nýrra leiða.
Hann lauk námi í vélsmíði árið
1926 og í trésmíði 1930. Hann
stofnaði ásamt fleirum Trésmiðju
Eyrarbakka hf. árið 1930, sem var
fyrsta vélvædda trésmiðjan aust-
anfjalls, og var framkvæmda-
stjóri hennar í 15 ár. Á árinu 1943
beitti hann sér fyrir stofnun
Hraðfrystistöðvar Eyrarbakka hf.
til þess að hefja á ný útgerð og
fiskvinnslu, sem nær alveg hafði
lagzt niður á stríðsárunum. Var
hann framkvæmdastjóri hennar
allt til ársins 1970.
Árið 1940 tók Vigfús sæti í
hreppsnefnd Eyrarbakkahrepps
sem varamaður og tveimur árum
síðar sem aðalfulltrúi. Oddviti
varð hann árið 1946 og frá þeim
tíma starfsmaður hreppsins, um
leið og hann stjórnaði Hraðfrysti-
stöð Eyrarbakka. Varð hrepps-
skrifstofan og skrifstofa frysti-
hússins nú hin sama.
í því nýja og tvöfalda starfi
beitti Vigfús sér fyrir ýmsum ný-
mælum í atvinnulífi staðarins.
Hann lét kanna markað erlendis
fyrir humar og lét Eyrarbakka-
báta hefja humarveiðar á árinu
1954 og var því meðal upphafs-
manna hérlendis að þeim veiðum.
Hann fékk efnafræðing til þess að
kanna vinnslu og nýtingu á
þangmjöli, og í þrjú til fjögur ár
var með góðum árangri skorið
klóþang í fjörunni og«það unnið í
mjöl í fiskimjölsverksmiðju, sem
Eyrbekkingar og Stokkseyringar
höfðu sameiginlega reist árið 1952
og stendur milli þorpanna. Enn
eitt dæmið var Plastiðja Eyrar-
bakka, sem Vigfús beitti sér fyrir,
að sett væri á stofn á staðnum.
Var henni lagt til húsnæði í eigu
hreppsins. Plastiðjan tók til starfa
árið 1957 og veitti 20—30 manns
atvinnu.
Af öðrum framfaramálum,
sem Vigfús beitti sér fyrir, voru
m.a. kaup hreppsins á jörðum,
sem byggðin stendur á, leit að
neyzluvatni og lausn á þeim
vanda, sem fólginn var í öflun
neyzluvatns. Og síðast én ekki sízt
lá það rannsóknarefni þungt á
Vigfúsi og fleirum, hvernig bæta
mætti hafnaraðstöðuna fyrir
strönd þorpsins svo, að unnt væri
að gera út frá Eyrarbakka með
þeim bátakosti, sem bezt hentaði
á hverjum tíma. Hann gerði sér
glögga grein fyrir aðstæðum og
þeim tæknilegu erfiðleikum, sem
á því voru að gera góða höfn
heima fyrir. Eygði hann þar þá
frambúðarlausn, sem náði fram
að ganga og fólgin var í gerð brúar
á Olfusá hjá Oseyrarnesi. Vann
hann þeirri hugmynd óspart fylgi
m.a. með fundahöldum með
þingmönnum. Var það honum
mikið gleðiefni að fylgjast með
framkvæmdum við brúarsmíðina
og að vera við opnun hennar á sl.
hausti.
Vigfús sat í hreppsnefnd Eyrar-
bakkahrepps óslitið til ársins
1978, einatt sem oddviti og kjör-
inn með hreinan meirihluta
hreppsnefndar með sér.Að með-
töldum þeim tveimur árum, er
hann starfaði sem varamaður í
hreppsnefnd, höfðu störf hans
að hreppsmálum varað í rétta
fjóra áratugi, er hann lét af for-
ustustörfum í þágu hreppsins.
Einnig sat hann í sýslunefnd Ár-
nessýslu 1950—1970, eða í tvo
áratugi, og valdist af hálfu sýslu-
nefndar um skeið sem stjórnar-
formaður Sjúkrahúss Árnessýslu
og í stjórn Elliheimflis Árnes-
sýslu. Hann var fyrsti stjórnarfor-
maður togaraútgerðarfélagsins
Árborgar á árunum 1975—1978.
Eyrarbakkahreppur var meðal
stofnenda Sambands íslenzka
sveitarfélaga. Vigfús sat öll lands-
þing þess, meðan hann vann að
hreppsmálum, og átti sæti í stjórn
sambandsins á árunum
1963—1970. Af hálfu sambands-
ins átti hann og sæti í stjórn
Hafnasambands sveitarfélaga ár-
in 1969—1971.
Vigfús átti aðild að stofnun
Iðnaðarmannafélags Árnessýslu
og var formaður þess í nokkur ár.
Þá var hann virkur í félagsstörf-
um Alþýðuflokksins, sat flokks-
þing og skipaði sæti í fram-
kvæmdastjórn. Hann skipaði oft
eitt af efstu sætum á framboðs-
listum flokksins í Árnessýslu og í
Suðurlandskjördæmi.
Þótt árin færðust yfir, hélt Vig-
fús úthaldi sínu í atvinnurekstri.
Hann stofnaði á efri árum til eigin
fiskverkunar í fyrirtækinu Ein-
arshöfn, og hann var orðinn hálf-
áttræður, er hann hætti eignarað-
ild að fiskibáti, þeim fjórða, sem
hann hafði átt hlut í um dagana.
Stundum er svo til orða tekið
um athafnamenn í fámennum
þorpum, að þeir „eigi“ staðinn. Á
Eyrarbakka var þessu öfugt farið
í tíð Vigfúsar Jónssonar. Eyrar-
bakki átti Vigfús. Hann helgaði
starfskrafta sina alla málefnum
samfélagsins á Bakkanum og
lagði sig fram í þjónustu við
byggðarlagið, ekki aðeins í þess
þágu sem heildar eins og á sviði
hreppsmála. Heldur var hann líka
sí og æ að starfi í þágu einstakl-
inganna. Á tímabili átti hann oft
erindi til Reykjavíkur, og þá bar
ósjaldan við, að með honum í
bílnum væru einn eða fleiri far-
þegar, sem þurftu að fara til lækn-
is eða að heimsækja fólk á sjúkra-
hús og „notuðu ferðina". Þannig
var hann. Og ekkert slíkt talið
eftir.
Vigfús var að mörgu leyti sér-
stæður maður. Þrátt fyrir erfið-
Ieika í atvinnurekstri, virtist ávallt
hvíla yfir honum sérstök ró. Með
honum var gott að sitja einum
ásamt Vigfúsínu heima í Garðbæ
jafnvel án þess að nokkuð orð
væri sagt í dágóða stund. Hann
var fagurkeri, átti gnótt bóka, sem
hann merkti vel og raðaði skipu-
lega. Hann tók sér fyrir hendur að
smíða líkan af gömlu verzlunar-
húsunum á Eyrarbakka, og stend-
ur það nú varðveitt undir hlíf, þar
sem verzlunarhúsin voru. Hann
mótaði sjómann í fullri stærð,
„kallinn“, er sumir nefna, og var
afhjúpaður sem minnisvarði um
drukknaða sjómenn á sjómanna-
daginn 1984. Listfengi hans naut
sín einnig, er hann endurbyggði
Eyrarbakkakirkju að hluta til,
þegar þörf var á viðgerð. Þá söng
hann í kirkjukórnum.
Öðru hverju fór Vigfús í ferða-
lög ýmist innanlands eða utan, og
leyndi sér þá ekki löngun hans til
fróðleiks. Á.m.k. einu sinni skráði
hann ferðasögu og lét í té vinum
og kunningjum. Þá tók hann
saman yfirlit um sjóslys við Eyr-
arbakka, skráði drög að sögu brú-
armálsins, þ.e. sögu baráttunnar
fyrir Óseyrarbrú. Og það þótti
honum verst við efri árin, að sjón-
in skyldi deprast, því hann átti þá
erfitt með að lesa og skrifa, en af
hvoru tveggja hafði hann hið
mesta yndi.
En gott er að minnast þess, að
síðustu æviár Vigfúsar voru hon-
um góð. Hann gat notið þess að
líta yfir farinn veg og sjá marga af
draumum sínum rætast og þann
stærstan, að Eyrarbakki hefur
dafnað og er nú orðinn meðal bú-
sældarlegri staða á landinu. Að
þeirri þróun átti Vigfús Jónsson
drjúgan hlut.
Unnar Stefánsson.
Það er sérhverju byggðarlagi
mikil gæfa að eignast þegna, sem
eru reiðubúnir að fórna starfsævi
sinni í þágu uppbyggingar og
framfara þess. Eyrarbakki átti
slíku láni að fagna. Starfsævi Vig-
fúsar Jónssonar, sem Eyrbekk-
ingar kveðja í dag hinstu kveðju,
er samofin hagsmuna- og fram-
farabaráttu Eyrbekkinga á þess-
ari öld. Ævisaga Vigfúsar er um
leið saga Eyrarbakka síðustu níu
áratugi.
Um og upp úr 1920 verða mikl-
ar breytingar á atvinnuháttum á
Eyrarbakka. Verslunin, sem verið
hafði undirstaða byggðar á Eyrar-
bakka í margar aldir, fluttist ann-
að með bættum samgöngum og
breyttum tiðaranda. Þá fækkaði
ibúum á Eyrarbakka mjög. Menn
fluttu í aðrar byggðir, þar sem
tækifæri til fjölbreyttari atvinnu
voru fleiri og uppbyggingin hrað-
ari. Það brann því á þeim, sem
eftir urðu, að snúa vörn í sókn og
tók Vigfús virkan þátt í þeirri
baráttu.
Strax innan við tvítugt hóf Vig-
fús afskipti af félagsmálum á
Eyrarbakka og var meðal annars
einn af stofnendum Ungmennafé-1
lags Eyrarbakka, þegar það var
endurvakið árið 1920 af Aðal-
steini Sigmundssyni, Ingimar Jó-
hannessyni og Jakobínu Jakobs-
dóttur, kennurum við Barnaskól-
ann á Eyrarbakka. Starfsemi fé-
lagsins varð fjölþætt undir stjórn
þessara þremenninga og má segja
að hún hafi i mörgu jafngilt fram-
haldsnámi, sem á þeim tíma var af
skornum skammti, og hefur Vig-
fús sagt í viðtali að starfið í Ung-
mennafélaginu hafi verið sinn
besti skóli, sem hann hafi búið að
alla tíð. Jafnframt tók Vigfús þátt
í starfi stúkunnar á Eyrarbakka
og varð félagi í Verkamannafélag-
inu Bárunni, þegar hann hafði
aldur til. í báðum þessum félög-
um var hann í forystusveit um ára-
bil.
Á árunum milli 1920 og 1930
stundaði Vigfús mest sjó-
mennsku, en einnig var hann við
smíðar á Eyrarbakka og í nálæg-
um byggðarlögum og árið 1930
tekur hann próf í húsasmíðum.
Það ár má segja að afskipti Vig-
fúsar af uppbyggingu atvinnulífs
á Eyrarbakka hefjist, þegar hann
stofnar Trésmiðju Eyrarbakka
ásamt Bergsteini Sveinssyni í
Brennu. Trésmiðjan var fyrsta vél-
vædda trésmiðja austanfjalls og
var Vigfús forstöðumaður hennar
til ársins 1946. Á þessu tímabili
var hann formaður Iðnaðar-
mannafélags Árnessýslu í nokkur
ár. Árið 1943 var stofnað hlutafé-
lag um rekstur frystihúss á Eyrar-
bakka og var Vigfús einn for-
göngumanna þess. Þá hafði út-
gerð Iegið niðri á Eyrarbakka um
nokkur ár og enginn afli borist
þar á land. Hraðfrystistöð Eyrar-
bakka hf. tók til starfa fyrrihluta
árs 1944 og þá hófst útgerð að
nýju frá Eyrarbakka. Vigfús varð
forstöðumaður og framkvæmda-
stjóri hins nýja fyrirtækis strax í
upphafi og gengdi því starfi fram
undir 1970. Frytihúsið varð brátt
stærsti atvinnuveitandinn á
Eyrarbakka og er svo enn, þó
hlutafélagið, sem Vigfús tók þátt
í að stofna, hafi verið lagt niður.
Upphaflegt markmið með stofn-
un frystihússins, að skapa næga
og trygga atvinnu fyrir íbúa á
Eyrarbakka, er þrátt fyrir það í
fullu gildi.
Árið 1942 er Vigfús fyrst kos-
inn í hreppsnéfnd Eyrarbakka-
hrepps, en hann hafði áður verið
varahreppsnefndarmaður og set-