Alþýðublaðið - 04.03.1994, Blaðsíða 4

4 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
LANDBUNAÐARBLAÐ
Föstudagur 4. mars 1994
ÁMUNDILOFTSSON, bóndi í Lautum í Reykjadal, er einn skæruliðanna í bændastétt:
Óhlýðni Skapaði Auðlegð,-
Hlýðnin Hinsvegar Örbirgð
- Hugmyndir Amunda og félaganna í Röst hafa vakið athygli almennings, en harkaleg
viðbrögð í Kerfínu. Þeir berjast gegn kvótakerfinu á bændur landsins og sjá
framtíð landbúnaðar í nýju og heillavænlegra ljósi
ÁMUNDILOFTSSON,- berstfyrir rétti bœnda, sem hann ogfélagar hans segja að liafi veriðfyrir borð bor-
inn með röngum stjórnvaldsaðgerðum, sem brjáti íbága við stjórnarskrána.
Alþýðublaðsmynd / Einar Ólason
SKÆRULIÐAHÓPUR-
INN í bændastétt býr búum
sínum mest á slóðum
Hriflu-Jónasar og í næsta
nágrenni. Ungir bændur
með framtíðarsýn sem hafa
sameinast í samtökum sem
þeir kalla RösL Eins og títt
er um unga og uppreisnar-
gjarna menn, eru þeir um-
deildir. En það er hlustað á
þá, enda þótt þeir sjálfir
telji að svo sé ekki. Alþýðu-
blaðið hitti að máli helsta
forsprakka Rastar-hópsins,
Amunda Loftsson, formann
Rastar, sem býr ásamt konu
sinni Unni Garðarsdóttur,
og sjö börnum þeirra í
Lautum í Reykjadal.
Engin kæti í Höllinni
Amundi H. Loftsson er fer-
tugur, uppalinn á mölinni í
Kópavogi, og hefur lagt
gjörva hönd á margt til sjós og
lands. Hlutskipti hans varð að
gerast bóndi á arfleifð konu
sinnar í hinum búsældarlega
Reykjadal.
Rastar-hópurinn hefur látið
ýmislegt flakka, og margt af
því hefur ekki beinlínis vakið
kátínu í Bændahöllinni á Mel-
unum í Reykjavík, né heldur í
landbúnaðarráðuneytinu við
Rauðarárstíg. Sumar tillögur
hópsins hafa hinsvegar geng-
ið aftur og fengið meðbyr.
Þannig er til dæmis með til-
lögur Amunda Loftssonar
sem hann segist hafa sett á
blað í eldhúsinu heima hjá sér
fyrir Ijórum árum um einfald-
ara félagskerfi bænda. Hann
segir að lítið hafi verið hlust-
að. Nú er Búnaðarþing að
ræða tillögu Kristjáns á Brún-
um í Eyjafirði um sama mál
og virðast menn sáttir við
slíka einföldun í dag. Amundi
segir líka að Búnaðarþing
sem nú situr sé að kveða upp
úr með, að það ríkir fátækt í
sveitum. Það sé staðreynd að
bændur hafi margir orðið fyr-
ir 40% tekjuskerðingu. Við
þessu hafi verið varað, og nú
séu misheppnaðar og van-
hugsaðar stjómvaldsaðgerðir
að koma í ljós með hroðaleg-
um afleiðingum.
„Það hlustaði enginn á okk-
ur þegar við bentum á þetta.
Þess í stað vorum við sagðir
fara með róg og níð“, segir
Amundi.
Verjast neyðarástandinu
„I stuttu máli gengur bar-
átta okkar í Röst út á það að
verjast því neyðarástandi sem
er að hellast yfir sveitir lands-
ins. Við erum að vakna upp
við stórfellda neyð og fátækt
bænda. Við vorum búnir að
vara við þessari þróun, en þá
vildu bændasamtökin ekki
hlusta.
Nú er Búnaðarþing að
kveða upp úr með að við
höfðum rétt fyrir okkur, fá-
tækt bænda er orðin slík að
Qölmargir þeirra sjá ekki fram
á að geta keypt áburð á túnin í
vor. Bændur em famir að
safna skuldum. Bændaforyst-
an er jafnvel farin að íhuga að
veita ókeypis sálfræðiþjón-
ustu fyrir bændur sem komnir
eru á heljarþrömina, og hvað
segir það okkur“, sagði
Amundi Loftsson í gær.
Kjöt handa New York-
búumíeinndag
Amundi segir að landbún-
aður á íslandi eigi ótvíræð
sölutækifæri á erlendum
mörkuðum, ekki síst með til-
komu markaðssamninga við
aðrar þjóðir. Rastar-hópurinn
hafi hamrað á þessu en ekki
hafi verið hlustað á þær radd-
ir. Nú sé að koma í ljós að
hægt er að selja íslenskt kjöt
erlendis á viðunandi verði.
Áður hafi ekkert gerst í sölu-
málum landbúnaðarins og
þegar bent var á það komu
menn einfaldlega að læstum
dymm í Bændahöllinni.
„Það sem við emm að selja
af kjöti er nú ekki meira en
svo að það nægði til að seðja
fbúa New York einn dag.
Þarmeð er ársframleiðslan
okkar horfin. Ef ná á árangri
eigum við að taka fyrir tiltölu-
lega lítil svæði til að koma
vömnni inn, selja dýmm veit-
ingahúsum, sem setja ekki
fyrir sig að verðið kunni að
vera nokkm hærra en á kjöti
frá öðmm löndum. Við eigum
möguleika ef við hlustum á
markaðinn og þarfir hans. Það
hefur okkur misheppnast
fram að þessu.
Auðlegð eða örbirgð
Andóf þeirra Rastarmanna
er beint gegn misskiptingu
greiðslumarks milli bænda. Á
Islandi er svo komið að 4 býli
sem mest greiðslumark hafa
er samanlagt meira en 640
bænda sem minnst hafa
greiðslumarkið.
Ámundi segir að svo sé
komið að kvótakerfið sem
verið hefur við lýði frá 1979
hefur haft þær afleiðingar í för
með sér að fleyta bændum
annað hvort til auðlegðar eða
örbirgðar. Bændurnir í Röst
hafa haldið því frani að af-
skipti Iöggjafans og stjóm-
valda af málefnum bænda fari
á svig við stjómarskrá lýð-
veldisins. Þeir hafa hauk í
homi þar sem er Sigurður
Líndal, lagaprófessor. Hann
hefur stutt þessa kenningu í ít-
arlegu riti sínu, Stjómkerfi
búvöruframleiðslunnar og
stjómskipan Islands.
Grunnur óréttlætis
lagður
Ámundi Loftsson segir að
á ámnum 1979 og 1980 hafi
grunnurinn að þvf óréttlæti
sem bændur horfast í augu við
í dag verið lagður með svo-
kölluðu búmarki. Þá fengu
bændur úthlutað búmarki sem
byggt var á meðalframleiðslu
þeirra á þriggja ára tímabili á
ámnum 1976-1978. Fullvíst
megi telja að bændur hafi litið
á búmarkið sem réttindi sem
tilheyrði jörðum þeirra, fram-
leiðsluramma án kvaðar um
fullnýtingu. Bændur vom
hvattir til að draga úr fram-
leiðslu sinni með minni kjam-
fóðursgjöf.
„Það vaknar upp sú spum-
ing hvort bændur hefðu hlýtt
þessu kalli ef gmnur hefði
legið á að með því afsöluðu
menn sér réttindum fyrir fullt
og allt. En vemlegur hluti
bænda dró saman framleiðsl-
una, og þurftu síðar að gjalda
fyrir“, segir Ámundi.
Óhlýðnu bændurnir
högnuðust
Árið 1985 tóku gildi lög
um framleiðslu, verðlagningu
og sölu á búvömm og í sam-
ræmi við þau var gerður
samningur milli ríkis og Stétt-
arsambands bænda, svokall-
aður búvömsamningur. Sam-
hliða honum er réttur hvers
bónda afmarkaður með full-
virðisrétti sem svo er kallað-
ur, en það er skammtur hvers
bónda af þeim samningi. Þá
var framleiðsluréttur miðaður
við framleiðslu áranna 1984-
1985 með mismunandi skerð-
ingu eftir nýtingu búmarks-
ins.
„Það er alveg ljóst að þeir
sem hlýddu í engu tilmælum
um samdrátt og framleiddu
sem aldrei fyrr, þeir tryggðu
rétt sinn með óhlýðninni,
meðan þeir sem drógu saman
í trausti á búmarkið, fyrir-
gerðu rétti sfnum“, segir
Ámundi.
Þama er kjami málsins í
málflutningi félaganna í Röst,
upphafið að misrétti í bænda-
stétt og lagfæringar á því
ástandi sem skapast hefur. I
afar fróðlegum skrifum Sig-
urðar Líndals má lesa að
stjómvöld hafi vægast sagt
farið offari í lagasetningu
sinni og vakna ótal spurningar
um gæði aðgerða löggjafans.
Of langt mál yrði að fara út í
þá sálma hér.
Örvænting og örbirgð
„Það þarf enga vísindalega
könnun til að komast að því
að afleiðingar þess kerfis sem
stjórnvöld skelltu yfir bændur
á sínum tíma hafa valdið mik-
illí örvæntingu og örbirgð hjá
stómm hópum fólks. Ég veit
að margir eru verr komnir en
ég“, segir Ámundi. Hann er
með 13 kýr og 70 ær, og þurfa
þau hjónin að framfleyta 7
börnum. Ámundi segir að það
sé erfitt að ná endum saman
þegar menn em lögum sam-
kvæmt settir í slíka fjötra.
„Svo var Haukur Halldórs-
son að dylgja um það í sjón-
varpsþætti að mér hefði tekist
að sölsa til mín meira en mér
bar! Okkur er sagt að leita
okkur vinnu annars staðar.
Aðstoðarmaður landbúnaðar-
ráðherra virðist ekki vita að
þegar einhveija vinnu er
kannski að fá, em bændur f
vorverkum og heyönnum. Ég
er vanur sjómaður og er að
reyna að komast á sjóinn. Það
er einfaldlega engin pláss að
fá. En þetta vita náttúrlega
ekki aðstoðarmenn ráðherra,
sem sitja í öryggi og hlýju á
sínum kontómm og hafa ekk-
ert jarðsamband við almenn-
ing“, sagði Ámundi.
Vill ekki fara á Alþingi
Aðspurður segist Ámundi
Loftsson ekki ætla sér að snúa
sér að pólitík. Þessi spuming
er ofur eðlileg, því Ámundi
og hans menn hafa vissulega
blandað sér í stórpólitísk mál.
„Ég vil fá að vera bóndi og
starfa í friði. Ég vil sinna mín-
um áhugamálum í hófi og
Ijölskyldunni meira en ég hef
getað að undanfömu. Ég vil
ekki sogast inn í þann félags-
fasisma sem allsráðandi er
innan félagsmálakerfis
bænda, heldur stuðla að upp-
byggingu sveitanna á eðlileg-
um gmnni. Mér og mörgum
fleirum er ljóst að það er
hægt. En á Alþingi vildi ég
ekki sitja. Ég hef reyndar
haldið því fram að þingsalina
ætli að ryðja, og það sama
mætti gera við þriðju hæðina í
Bændahöllinni. Þama má
gjaman skipta um mannskap.
Úr því ég er að tala við Al-
þýðublaðið get ég sagt að mér
fannst það ekki heilbrigt þeg-
ar Jón Baldvin lét setja Jón
Sigurðsson í efsta sætið á
Reykjanesi áreynslulaust
héma um árið, en auðvitað
þorið þið ekki að birta það
(!!!). En syona er þetta á fieiri
bæjum. Ég vil að fólkið í
landinu fái að velja sér fólkið
sem á að vinna fyrir það í lög-
gjafarsamkomunni, en þannig
er það ekki í raun í dag. Það
skapar það aðhald sem þing-
menn þurfa að hafa. Allt of
margir þeirra halda að þeir
séu á fínu hóteli og láta ekkert
að sér kveða, aðrir eru vissu-
lega duglegir og mikilsmeg-
andi þingmenn, en þeir em nú
færri. Þetta er nú bara vinsam-
leg ábending til ykkar", sagði
Ámundi.
Sjómaður? vélvirki og
bondi
Ámundi Loftsson er eins
og fyrr kom fram frá Kópa-
vogi. Malarbúar eiga það til
að fá áhuga á landbúnaði.
Hann kynntist sveitastörfum
hjá skyldfólki sínu austur í
sveitum. Foreldrar hans em
þau Ágústa Bjömsdóttir og
Loftur Ámundason, jámiðn-
aðarmaður, sem vann hjá
Landsmiðjunni um 40 ára
skeið og er mörgum kunnur.
Loftur var einn hinn síðasti í
sinni stétt sem kunni að smíða
við eld og var mikill listjimað-
ur í að móta jámið. Ágústa
rak lengi gróðrarstöðina Rein
að Hlíðarvegi 23 og skrifaði
pistla um garðrækt í Morgun-
blaðið. Ámundi er maður hár
vexti og grannvaxinn með
rauðan hárlubba. Það sópar að
honum á mannamótum. Hann
talar góða og skýra íslensku
hárri raustu, mál sem eróskylt
kerfismálinu víðfræga, sem
enginn virðist eiga að skilja.
„Ég fékk mikinn áhuga á
starfi bóndans þegar ég var
hjá Lámsi Bjömssyni í Grím-
stungu. Það var mér dýrmætt
tímabil", segir Ámundi. Síðar
stundaði hann sjó af og til í tíu
ár, mest á togurum en líka á
loðnuveiðum. Þá starfaði
hann við vélaviðgerðir í
Reykjavík hjá Þ. Jónsson.
Hvað gera
bændur nú?
I dag er Ámundi Loftsson
bóndi og býr við rýran kost
sem honum hefur verið
skammtaður. Hann hefur allt
aðra innsýn í framtíð ís-
lenskra bænda en tíðast hefur
verið. Hann sér fyrir sér
frjálsa bændur, sem geta nýtt
jarðir sínar til fullnustu. Ekki
bændur sem dæmdir em til
hokurs. Hann sér fyrir sér er-
lenda markaði, sem muni taka
við góðri og hreinni vöm á
verðlagi sem nægi til að
bændur geti unað vel við sitt.
Fyrir þessu berst Ámundi
undir merkjum Rastar ásamt
ýmsum framsýnum bændum,
sem hafa unglegar hugmyndir
um starfsgrein sína.
Ljóst er að bændasamfélag
landsins stendur á krossgöt-
um. Annað hvort er að hugsa
allt dæmið upp á nýtt, - eða
að bændastéttin flosnar upp í
óhugnanlegu atvinnuleysi,
eða þá að hún rís upp og sýnir
hvað í henni býr. Sá kosturinn
verður áreiðanlega ofan á.
Það er töggur í bændastéttinni
og nýjar raddir ættu að vera
velkomnar, líka í Bændahöll-
inni og landbúnaðarráðuneyt-
inu.
Stærð búa miðað við greiðslumark í sauðfé mjólk 92/93
Staerðarfl. Hrein Hrein Bl. mjólk Samtals Ærgildi
ærg.af. mjólkurbú sauðfjárbú + sauðfé bú afurðir
0-100 17 606 17 640 29.543,6
101-200 33 456 34 523 78.495,0
201-300 49 372 103 524 132.837,5
301-400 93 273 197 563 197.411,8
401-500 96 99 216 411 184.003,8
501-600 96 25 175 296 161.897,3
601-700 49 11 106 166 107.173,5
701-800 30 4 53 87 64.458,2
801-900 15 0 26 41 34.587,5
901-1000 8 0 13 21 19.932,0
1001-1100 3 0 5 8 8.534,7
1101 og stærri 11 0 13 24 29.830,5
Saintals 500 1.846 '958 3.304* 1.048.705,4
‘Af þessum fjölda eru um 400 bú félagsbú tveggja eða fleiri bænda.
Heimild: Framleiðsluráð landbúnaðarins.
MISRETTIÐ. Þessi tafla úr Hagtölum landbúnaðarins segir sína
sögUy þegar hún er skoðuð.