Morgunblaðið - 02.09.2001, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
EITT góðviðriskvöldið fyrirskömmu var ég að gangaupp Stýrimannastíginn.Ég sá þá sérkennilegt trésem ég staldraði við og fór
að skoða nánar. Það var svo undarlegt
í laginu og eins og vaxtarsprotana frá
sl. sumri hefði alla kalið. Tréð stendur
út við gangstétt á lóðinni sem tilheyr-
ir Stýrimannastíg 4. Húsið sem lóðin
er í kringum er fremur lítið timbur-
hús, sérkennilega grænt á lit með fal-
legum palli og litríkum blómum í
garðinum. Meðan ég stóð og horfði á
tréð rifjaðist nú upp fyrir mér að ein-
mitt í þessu húsi ætti hún líklega
heima hún Regína litla, tíu ára sögu-
persóna í dans- og söngvamynd sem
verið er að taka upp og vinna um
þessar mundir undir leikstjórn Maríu
Sigurðardóttur. Um þetta hafði ég
heyrt rætt nokkru áður í kaffiboði. Ég
ákvað að leita frekari upplýsinga um
hið sérkennilega tré og hringdi í
Völvu Árnadóttur sem býr að Stýri-
mannastíg 4 ásamt Gunnari Gunnars-
syni manni sínum og þremur köttum.
Hún tók því vel að segja mér frá trénu
og bauð mér í heimsókn. Er ekki að
orðlengja það að fáum dögum síðar sit
ég inni í litla græna húsinu og klappa
kettinum Sindra, sem er kolsvartur
og mjög mannelskur.
Fengu vatn frá Ránargötu
„Ég keypti húsið í apríl 1989 og
hafði þá enga hugmynd um hinn
merkilega vesturbæjarvíði sem var í
garðinum,“ segir Valva. „Ég og fyrri
maður minn Karl Benjamínsson höfð-
um verið að leita okkur að litlu og
vinalegu húsi og sáum eitt slíkt aug-
lýst vestur í bæ. Við gengum hingað
og sáum húsið og ákváðum að kaupa
það. Það hafðist. Við fluttum í það 22.
desember sama ár. Við komumst
fljótlega að því af hverju allir gluggar
höfðu alltaf verið hafðir opnir. Það
voru brotnar skolpleiðslurnar út úr
húsinu, settur hafði verið steinn yfir
gatið. Potthleðslur voru upp á veggj-
um í kjallaranum vegna þess hve
vatnsleiðslurnar voru hátt uppi í göt-
unni. Við endurnýjuðum rafmagn og
skiptum um leiðslur og fengum vatn
úr Ránargötunni, annars hefðum við
þurft að grafa upp garðinn. Auk þess
er vatnsæðin í Stýrimannastígnum sú
efsta í Reykjavík og varla til skipt-
anna. Þeir voru í það minnsta fegnir
nágrannarnir og menn hjá Vatnsveit-
unni þegar í ljós kom að við gætum
fengið vatn til okkar úr Ránargöt-
unni.
Karl, maðurinn minn, sem ég
missti síðar, hafði fótbrotnað á báðum
fótum stuttu eftir að við keyptum hús-
ið en við ákváðum að flytja í það eigi
að síður þótt það væri með tveimur
stigum og það yrði að fara niður í
kjallara niðrum hlera á eldhúsgólfinu.
Margir hafa teiknað og
málað vesturbæjarvíðinn
Nokkru eftir að við keyptum húsið
hafði frændi minn komið með mynd af
húsinu hér og vesturbæjarvíðinum og
í framhaldi af því komst ég að því
hvers konar merkistré þetta væri.
Það er ekki bara mér og mínum
sem finnst þetta tré skemmtilegt
ásýndum, ég hef oft séð bæði útlend-
inga og líka Íslendinga stansa og
skoða tréð og sumir hafa fengið sér
sæti hinum megin á götunni og teikn-
að það eða málað.
Mér þótt strax vænt um þetta tré
og spurði Sigurð Blöndal fyrrum
skógræktarstjóra, kunningja minn,
um þetta skrítna tré sem mér virtist
helst að væri að deyja.
„Ég skal athuga þetta,“ svaraði
Sigurður. Hann lagði stundum bíln-
um sínum við tréð og nokkru síðar
spurði hann mig hvort hann ætti ekki
að senda mér mann og láta fella tréð,
„þetta er orðið svo gamalt og verður
ekki mikið eldra,“ sagði hann.
Ég var ekki sátt við þá niðurstöðu
heldur tókum við hjónin okkur til,
færðum stéttina aðeins frá trénu og
fórum að sinna því með þeim árangri
að það er lifandi enn. Það laufgast svo
seint að stundum hef ég haldið að það
sé dáið, en seint og um síður koma svo
ný lauf og svona hefur þetta gengið.
Við tókum einhvern tíma teinung af
trénu og stungum niður bakvið húsið.
Hann breiddi sig út um allt en varð
ekki fallegur svo við hentum hontum
þegar við breyttum lóðinni.“
Einu sinni var tréð allt í slaufum
Ég spyr hvort rétt sé munað hjá
mér að þetta hús, Stýrimannastígur
4, sé heimili Regínu litlu í samnefndri
nýrri kvikmynd og þá hvernig það bar
til að hún varð heimilismanneskja
þar?
„Helga Stefánsdóttir leikmynda-
hönnuður bankaði upp á hér dag einn
og sagði mér að aðstandendur um-
ræddrar myndar væru að leita að
svona húsi með svona tré í garðinum
og spurði hvort til greina kæmi að
taka hluta af myndinni hér,“ svarar
Valva. „Við Gunnar maðurinn minn
samþykktum þetta og svo hefur ým-
islegt verið hér að gerast suma daga á
meðan við höfum verið í vinnunni.
Einu sinni var tréð t.d. allt í slaufum
þegar ég kom heim, það var mjög
sætt. Við höfum haft gaman af að
Regína og móðir hennar skuli hafa
búsest hér með þessum hætti. Ég veit
lítið um þessa sögu sem kvikmyndin
segir frá en hitt veit ég að það er in-
dælisfólk sem að kvikmyndagerðinni
kemur.
Það er aðeins hið ytra sem húsið er
heimili mæðgnanna – allt sem á að
gerast inni í húsinu er tekið upp í
stúdíói. Það pláss er töluvert stærra
en það sem við höfum hér inni – ég
sagði um daginn við kvikmyndafólkið
í gríni að ég vildi gjarnan fá þessa fer-
metra sem þarna um ræðir.
Ég uppgötvaði það í tengslum við
myndina að ég væri ekki eins litaglöð
og ég hafði haldið, í það minnsta jókst
litadýrðin í garðinum þegar kvik-
myndafólkið fór að setja þar niður
blóm.
Enn heyrist umgangur á loftinu
Einu sinni var vesturbæjarvíðirinn
með samanslungnar greinar efst og
þá fékk hann nafnið ástartréð. Vafa-
laust hefur Jens Jónsson trésmiður
eða kona hans Ingibjörg Þorsteins-
dóttir sett þetta tré niður skömmu
eftir að þau reistu þetta hús árið 1921.
Ég fór einu sinni og ætlaði að fá teikn-
ingar hjá Borgarverkfræðingi af hús-
inu, þar voru aðeins til útlitsteikning-
ar – svartar, rétt eins og rispaðar
hefðu verið með nál útlínur hússins
með krossgluggum á. Á teikningunni
stóð: Hús Jens Jónssonar – ekkert
annað. Þegar við vorum að taka ein-
angrunina úr loftunum niðri í kjallara
þá fundum við í spónunum, sem þá
voru notaðir til slíks, gamalt Alþýðu-
blað sem á stóð 31. desember 1921.
Því hafði greinilega verið stungið
þarna til gamans. Við gerðum svo eins
þegar við endurnýjuðum vegg hér
niðri, settum þar inn dagblað og kók-
flösku.
Ástartréð – hinn merki-
legi vesturbæjarvíðir
Vesturbæjarvíðirinn á Stýrimannastíg 4 leikur
hlutverk í dans- og söngvamyndinni Regínu sem
verið er að vinna að. Valva Árnadóttir býr í um-
ræddu húsi og segir hér Guðrúnu Guðlaugsdóttur
frá trénu sínu skrítna, húsinu og kynnum af kvik-
myndatöku á heimaslóðum.
Morgunblaðið/Þorkell
Valva Árnadóttir við vesturbæjarvíðinn sem stendur í garði hennar á Stýri-
mannastíg 4.
ÉG ER alinn upp með hon-um,“ segir Jóhann Páls-son garðyrkjustjóri þegarhann er spurður um kynnisín af vesturbæjarvíði. Jó-
hann er um þessar mundir að láta af
starfi sem garðyrkjustjóri Reykja-
víkurborgar. Við höfum mælt okkur
mót við rafstöðina upp við Elliðaár.
Þar er gamall vesturbæjarvíðir sem
við komum sérstaklega til að skoða
og ljósmyndari Morgunblaðsins til
að mynda. „Í sumarbústað foreldra
minna, sem byggður var 1922 upp
við Keldur, var vesturbæjarvíðir og
stendur „forresten“ ennþá, kominn
eitthvað yfir sjötugt,“ heldur Jóhann
áfram. „Tréð sést þó ekki vel, er inn-
an um önnur tré sem ég gróð-
ursetti.“ bætir hann við. „Þetta var
eitt algengasta tréð á millistríðs-
árunum í vesturbæ Reykjavíkur og
barst hann raunar víðar, t.d. hingað í
Elliðaárdalinn þar sem hann var í
garði við heimili móðursystur minn-
ar, Rannveigar Einarsdóttur. Hún
og Guðfinna, móðir mín, skiptust oft
á plöntum, veit ég. Það gæti verið að
mamma hafi fengið sinn vesturbæj-
arvíði úr garði systur sinnar, ég veit
það þó ekki fyrir víst.
Aðrar trjáplöntur voru í garði
sumarbústaðarins, m.a. reynitré. Í
grenndinni sluppu eitt sinn út kan-
ínur. Þegar snjóaði nöguðu þær all-
an börk af reyniviðnum en víðibörk-
urinn inniheldur mikið af
salisylsýru, sama og aspirín er unnið
úr. Kanínurnar voru ekki hrifnar af
því og létu vesturbæjarvíðinn því í
friði.“
Upphaf vesturbæjarvíðis
„Upphafs þessarar plöntu hér á
landi er að leita til þess er Jón Ey-
vindsson kaupmaður flutti inn græn-
ar stofuplöntur frá Þýskalandi á
fyrstu tugum 20. aldar. Á þeim árum
var alsiða að flytja vörur í fléttuðum
tágakörfum og þannig voru þessar
blómplöntur fluttar hingað. Algengt
var á þessum tíma að í kringum
fangelsi erlendis væri plantað mikið
af víði sem svo fangar fléttuðu körf-
ur úr til umræddra nota.
Sonur Jóns sem Ísleifur hét og
var þá í kringum fermingu veitti því
athygli að það voru komnir grænir
sprotar og einhver rót á teinunga í
körfu sem hafði blotnað. Hann
gróðursetti þetta af rælni í potti og
setti síðan út í garð á Stýri-
mannastíg 9. Ísleifur þessi varð síð-
ar þekktur byggingavörukaup-
maður hér í borg. Ég ræddi sjálfur
við Ísleif um þessa gróðursetningu
svo ég hef upplýsingarnar frá fyrstu
hendi.
Þetta gerðist um 1910, en þá var
nánast ekki hægt að fá neitt af trjá-
plöntum til gróðursetningar hér.
Teinungurinn úr körfunni dafnaði
vel. Auðvelt reyndist að fjölga þess-
um víði og var það óspart gert. Varð
hann því mikið áberandi í görðum í
kringum Stýrimannastíginn, t.d. á
Vesturgötu, Ránargötu og víðar.
Það mátti til skamms tíma sjá
Saga vesturbæjarvíðisins
Fyrir mörgum árum tal-
aði Jóhann Pálsson
garðyrkjustjóri við Ísleif
Jónsson sem hóf ræktun
vesturbæjarvíðisins fyr-
ir einstaka tilviljun.
Morgunblaðið/Golli
Jóhann Pálsson, fyrrverandi garðyrkjustjóri Reykjavíkurborgar, við vesturbæjarvíðinn við rafstöðina upp við Elliðaár.