Íslendingaþættir Tímans - 21.09.1974, Blaðsíða 13
Steingrímur Samúelsson
f. 24. mai 1886 d. 31. ágúst 1974.
Á siðasta þriðjungi næstliðinnar
aldar bjuggu i Miklagarði i Saurbæ i
Dalasýslu hjónin Guðbrandur Torfa-
son, ættaður úr Breiðafjarðareyjum,
og Guðrún Tómasdóttir frá Steinadal i
Kollafirði i Strandasýslu. Heiti jarðar-
innar, Mikligarður, gæti bent til þess
að þar væri um höfuðból að ræða. Svo
var þó eigi. Samkvæmt jarðatali John-
sens var Mikligarður aðeins 7 1/2
hundrað að dýrleika, og var engin jörð
i sveitinni lægri en það í mati. En i
jarðamati 1861 var dýrleikinn lækk-
aður niður i 4 1/2 hundrað. Var þar og
ærið landþröngt og túnið ekki annað en
þúfnakragi kringum bæinn, en slægjur
nærtækar. — Þau Guðbrandur og Guð-
rún voru fátæk, eins og flestir leigulið-
ar á þeirri tið. Þau bjuggu og við mikla
ómegð, en með dugnaði og fyrirhyggju
tókst þeim að koma börnum sinum vel
til manns. Og skapferli þeirra var af
þeirri gerð, sem fremur ástundar að
vera veitandi en þiggjandi.
Vorið 1887 bar gest að garði i Mikla-
garði. Það var ársgamall sveinn,
systursonur húsfreyjunnar, Guðrúnar
Tómasdóttur. Steingrimur hét hann,
fæddur 24. mai 1886 á Kleifum i Gils-
firði. Foreldrar hans voru Samúel
Guðmundsson, siðar bóndi i Miðdals-
gröf i Strandasýslu, og Kristin Tómas-
dóttir frá Steinadal. Ekki var um það
að villast, að atgervisfólk stóð að
drengnum i báðar ættir. Langafar
Samúels i móðurætt voru þeir Ormur
Sigurðsson frá Fremri Langey, ætt-
faðir Ormsættarinnar breiðfirzku, og
Eggert ólafsson i Hergilsey. Og móðir
Steingrims, hin mikla starfskona,
Kristin Tómasdóttir, bar það með sér,
að hún var af tápmiklu fólki komin.
Hún lézt á Heinabergi hjá Steingrimi
syni sinum 25. nóv. 1948, nær hálftíræð
að aldri.
Steingrimur Samúelsson kom ekki i
stutta orlofsferð að Mikiagarði þetta
harða vor, 1887, heldur höfðu þau
Miklagarðshjón ákveðið að taka hann i
fóstur. Varð það og ekkert hálfverk af
þeirra hendi, þvi að þau reyndust hon-
um sem beztu foreldrar. Ekki var
horft til annarra launa en þeirra, að
fóstursyninum mætti farnast sem bezt
i bráð og lengd. Það kom lika fljótt i
ljós, að þau þurftu engu að kviða um
islendingaþættir
framtiö hans, ef eigi bæri ófyrirsjáan-
legt áfall að höndum. Starfshugur
drengsins óx hraðar en likams-
þroskinn og eftir þvi var um framtak
og kjark til úrræða. Niu ára gamall sat
hann hjá kvíaám frammi á Traðardal,
sem er um 1 — 11/2 klst. ferð. Tólf ára
gamall sléttaði hann ásamt með eldra
fóstbróður sinum, fyrstu flötina i tún-
inu, um 100 ferfaðma, með ófullkomn-
ustu tækjum, grasljá, torfljá og skóflu.
Var þetta einkum gert til þess að fá
þurrkvöll. Aður varð að þurrka alla
töðuna i lágþýfi. Þegar ristuspaðarnir
komu nokkru siðar, varð hægara um
vik. Var þá æ meira tekið fyrir til
sléttunar með hverju nýju vori.
Fimmtán ára gamall tók Steingrim-
ur aö mestu við umsjá heimilisstarfa
úti við.- Átján ára tók hann að öllu leyti
við búforráðum, en fósturforeldrar
hans voru hjá honum, meöan þau lifðu.
Fékk hann lífstiðarbyggingu fyrir
jörðinni, án þess að honum væru sett
nokkur skilyröi meö byggingarbréfi.
Var Mikligarður þá — eins og öll
Staöarhólstorfan — eign Saurbæjar-
hrepps. Mun það vera fágætt, ef ekki
einsdæmi að 18 ára unglingur njóti
sliks trausts, eins og forráðamenn i
Saurbæ sýndu Steingrimi, er þeir
veittu honum iifstiðarbyggingu skil-
yröislaust. En það mun og hafa verið
um þessar mundir sem Torfi i Ólafsdal
lét svo um mælt, að Steingrimur væri
eitt hið mesta bóndaefni, sem hann
hefði þekkt.
Það sem hér að framan hefir verið
sagt, er aðeins forsagan að starfssögu
Steingrims Samúelssonar, en málið
vandast, ef lýsa ætti ævistarfi hans á
þann veg, sem rétt og skylt væri. Það
er i raun og veru fremur efni i bók en i
blaðagréin l stuttu máli er hægt að
segja það, að i augum okkar, sem
vorum sveitungar og nágrannar Stein-
grims, jafnvel þótt um stutt timabil
væri, og fylgdust með framkvæmdum
hans og þekktum þann anda, sem
rikjum réð i starfsheimi hans, — I aug-
um okkar er starfssaga hans eins og
ævintýri, sem við getum varla búizt
við að ókunnugir skilji til hlitar eða
leggi fullan trúnað á.
Þegar ég kom fyrst að Miklagarði,
fyrir 58 árum, var þar stórt tún, allt
slétt. Þá voru liðin 9 ár siðan fyrsta
hlaðan var byggð, en 5 ár siðan
byggðar voru tvær hlöður og fjárhús
yfir 100 fjár, með járnþaki. Allar
stundir höfðu verið notaðar til ofan-
ristu á vetrum þegar þökuþykkt var
þið, kappið mest að rista klaka. Ailtaf
var þó timi til að sinna gestum. Og
þegar Steingrimur gaf sér tima til að
iita heim til nágrannanna, gaf hann
sér að visu ekki tima til langrar við-
stöðu, en það líf og fjör sem hann þá
flutti með sér, mun seint gleymast.
Það gefur að skilja, að þröngt varð
um Steingrim á svo iitilli jörð sem
Mikligarður var. Hann vantaði at-
hafnasvið. Arið 1922 fékk hann umráð
jarðar framar i Staðarhólsdal, sem
komin var I eyði. Jörð þessa, Kjar-
laksvelli, hafði hann með i 14 ár, þótt
erfitt væri og langsótt. En á þessu
timabili gerði hann túninu þar sömu
skil eins og áður i Miklagarði.
Steingrímur var leiguliði til vors
1936. En þann vetur hafði hann keypt
Heinaberg á Skarðsströnd ásamt 1/4
af Akureyjum. Fluttist hann búferlum
að Heinabergi á afmælisdegi sinum, er
hann varð 50 ára. A Heinabergi bjó
Steingrímur i 20 ár. Þar fékk hann at-
hafnasvið við sitt hæfi. Þar gerðist
sama sagan eins og áður i Miklagarði,
en þó að sjálfsögðu i miklu stærri stil.
Ekki þarf að lýsa þvi fyrir kunnugum
en ókunnugum læt ég eftir að neyta
imyndunarafls sins og álykta út frá
þvi, sem að framan er sagt um búskap
Steingrims i Miklagarði og á Kjarlaks-
völlum. Hér verður ekki farið i mann-
13