Íslendingaþættir Tímans - 18.03.1983, Blaðsíða 3
Rósberg G. Snædal,
skáld og rithöfundur
Fæddur 8. ágúst 1919
Dáin 9. janúar 1983
Misjafnt er það hve minnistæðir menn verða
okkur á lífsleiðinni. Flestir hverfa sporlaust hjá og
geymast fyrst og fremst í hugum nánustu
samferðamanna. Aðrir marka það djúp spor í
svörð mannlífsins, að þau mást ekki út fyrr en
löngu eftir að þeir eru atlir. Þeir lifa sem sagt þetta
lengur í hugum samferðamanna en algengt er um
dauðlega menn. Hér skal það vissulega tekið
fram, að allir og allt hverfur um síðir. „Og loks er
eins og ekkert hafi gerzt“, eins og stórskáldið
Steinn Steinarr kveður svo snilldarlega.
Skáld og listamenn njóta þeirra forréttinda, ef
svo má að orði komast, að lifa oft alllengi í hugum
manna í verkum sínum. Höndin sem stjórnaðist
af taugaboðum og hugsun heilans skildi eftir sig
þau tákn á pappírnum, er hrífa kunna eftirlifandi
og jafnvel óborna um ófyrirsjáanlega framtíð.
Skáldinu er léð sú náðargáfa að skynja betur
mannlegt eðli en aðrir, og síðast en ekki síst: að
túlka það með orðum, svo að aðrir hrífist með,
líkt og væru þeir sjálfir þátttakendur.
Mér finnst ég þurfa að hafa þennan formála,
þegar ég geri tilraun til að minnast gamals
æskuvinar, sem nýlega er horfinn af sviði þessa
járðlífs, rösklega sextugur. Slíkt þótti að vísu all
mikijl aldur á mínum æskudögum, en nú sjáum
við sem betur fer marga á þeim aldri enn í
fullu starfi og hlaðna lífsorku.
Rósberg G. Snædal sem hér er minnst fæddist
hinn 8. ágúst 1919. í blaðaviðtali fyrir rúmlega
tveimur áratugum gat Rósberg þess að hann væri
fæddur áttunda áttunda nítján nít ján. Óneitanlega
sérkennilegur fæðingardagur. Rósberg fæddist á
litlu koti til háfjalla, líkt og undirritaður, en það
heitir Kárahlíð og er í Laxárdalí Austur-Húna
vatnssýslu. Hefur nú verið í eyði um hálfa öld eða
meir. Var Rósberg þriðji sonur foreldra sinna
(Þau áttu fjóra syni), Guðna Sveinssonar og
Klemensínu Karítasar Klemensdóttur. Var Guðni
úr Fljótum norður, en Klemensína frá Ljótshólum
í Svínadal. Frá Kárahlíð sem er við austurmynni
Strjúgsskarðs, er liggur milli Langadals og Laxár-
dals, fluttist Guðni með fjölskyldu sína utar á
Dalinn, eða rúma bæjarleið, að Vesturá. Sú jörð
er austan Lakár, á bakka samnefndrar ár, er
kemur ofan úr fjöllunum. Nú er Vesturá búin að
vera í eyði síðan vorið 1939, að Guðni og
Klemensína fluttust út á Skagaströnd (Höfða-
kaupsstað). Á Vesturá ólu þau upp syni sína fjóra:
Yngva Svein, Pálma, Rósberg Snædal, (skírnar-
nafn) og Guðmund Kristin, . F.kki var auður í
húi á Vesturá, líkt og nærri má geta, á lélegu koti.
En hjónin voru afar samhent í lífsbaráttunni.
Sparsemin var í hávegum höfð, líkt og á öðrum
hæjum í Dalnum. Þá var hlutunum skipt í þarfa
íslendingaþættir
og óþarfa. Okkur krökkunum var bent á að verja
ekki aurum, sem við kynnum að eignast, í óþarfa.
bækur voru ekki keyptar, en voru þó lesnar. Fyrir
þvi sá lestrarfélagið, bæði í Langadal og á
Laxárdal. Gildi lestrarfélaga og bókasafna verður
seint ofmetið í gegnum tíðina.
Mér er í minni, þegar Rósberg hóf nám í
barnaskóla, þótt ég sé nokkrum árum yngri.
Farskóli var á Dalnum. Barnakennarinn, Sigurður
E. Guðmundsson í Engihlíð (1891-1943), kenndi
á tveimur bæjum á Dalnum, nokkrar vikur í senn.
börnin gengu til kennarans, oft um erfiðan veg.
Dalurinn er snjóþungur mjög, einkum þó um
miðbikið. Snemma bar á hagleik hjá Rósberg.
Þannig smíðaði hann sína eigin skólatösku eða
kassa réttara sagt. Hann smíðaði. og ýmsa muni
heima, þá á barns- og unglingsaldri.
Snemma bar á löngun hjá Rósberg til ritstarfa.
Hann hreifst af Halldóri Laxness og tók að semja
sögur í anda skáldsins. Sá ég þá hjá honum mikil
handrit. Stundum las hann mér kafla úr þessum
verkum sínum. Öllum þessum æskuverkum mun
Rósberg hafa fargað.
En allir þeir sem ritstöf stunda eru vitanlega
ekki í rónni fyrr en þeir hafa komið einhverju af
verkum sínum á prent. Þetta tókst Rósberg 1939.
Þá birti tímaritið Vaka sem gefið var út af
„Vökumönnum", kvæði eftir hann. Það er aðeins
þrjú erindi, sex línur hvert, og ber heitir Vonglaða
æska. Hefur margur farið lakar af stað á rithöf-
undarbraut. Bjartsýni æskumannsins á framtíðina
einkennir kvæði þetta. Lærði ég það strax og það
kom út og kann raunar enn. Fannst mér,
stráknum, Rósberg vinur minn vera þar með
kominn í tölu skálda. Og það var sannarlega
öfundsvert hlutskipti.
Menntun var nokkuð sem við þráðum báðir, en
gátum ekki hafið nám fyrr en um það leyti sem
algengt er að menn við hagstæð ytri skilyrði l'júki
stúdentsprófi. Sumarið sem Rósberg varð tví-
tugur, sótti hann um skólavist í Reykholtsskóla og
fékk hana, Þá var skóiastjóri þar Jóhann Frímann
skáld og rithöfundur. Þarna stundaði Rósberg
nám hálfan annan vetur. En um áramótin 1940 -
’41 yfirgaf hann skólann vegna einhvers missættis
við skólayfirvöld þar. Hélt hann þá til Akureyrar,
sem varð samastaður hans lengst af eftir það. í
Reykholti voru um þetta leyti fleiri skáldlega
sinnaðir nemendur en Rósberg. Þar voru honum
samtímis Páll Bergþórsson, Sigvaldi Hjálmarsson
og Davíð Áskelsson. Skömmu eftir að Rósberg
var kominn norður, ritaði hann mér bréf. Lét
hann þess þar getið, að hann væri í þann veginn
að koma á fót bóka og blaðaútgáfu, er bera skyldi
nafnið Blossinn. Varð þetta að veruleika, þótt
ekki yrði þá þegar. Rósberg gaf út flestar bækur
sínar sjálfur, svo og bæklinga, er hann sendi frá
sér, en þeir voru margir. Rit hans eru nokkuð
blönduð; má þar telja ljóðasöfn, vísnakver,
smásagnasöfn, ferðasögur, sagnaþætti, annála,
gamansögur. Sést af þessari upptalningu, að
Rósberg var fjölhæfur rithöfundur. Þá var Rós-
berg alkunnur utvarpshlustendum. Var mál hans
iðulega blandað kímni. Stíllinn var hans eigin og
einskis annafs. Þá var hann talsvert viðriðinn
blaðamennsku á Akureyri. Þannig ritstýrði hann
blaði sósíalista þar, Verkamanninum, um árabil
. Upphaflega var Rósberg Framsóknarmaður, en
snéri frá þeim um tvítugt til hinna róttækari
stjórnmálaafla. Hann var lengi í fremstu víglínu
vinnandi fólks á Akureyri. Hann vann ýmis störf
í höfuðstað Norðurlands. Var verkamaður við
höfnina, vann í amboðaverksmiðju, sinnti verð-
gæslu á Norðurlandi vestra og gerðist kennari við
grunnskólann á staðnum, þótt engin hefði hann
kennararéttindi. En hann var kennari af guðs náð,
er mér tjáð. Kennsla varð starf hans upp frá því,
síðast á Hólum í Hjaltadal, hinu fornfræga
biskups- og menntasetri. Þaðan var hann fluttur
til Sauðárkróks, þar sem hann lést af völdum
hjartasjúkdóms, 63 ára að aldri.
Hér að framan hefur æviferill Rósbergs verið
rakinn í aðalatriðum. Ritstörf hans voru öll unnin
í hjáverkum, því að lítið munu þau hafa gefið í
aðra hönd til að framfleyta stórri fjölskyldu. En
hvernig getur maður með þrá til ritstarfa setið með
hendur í skauti í þeim efnum? Að kviksetja slíka
löngun er vitanlega sama og að kæfa í sjálfum sér
hið dýrasta og helgasta.
Jafnframt því að Rósberg var skáld og rithöf-
undur var hann fræðimaður góður. Eyddi hann
drjúgum tíma í rannsóknir heimilda á söfnum. í
ritinu Skáldið frá Elivogum og fleira fólk, sem út
kom á vegum Iðunnar 1973, rekur hann ættir
föður míns nokkuð og vann þar með gott verk.
3