Fréttablaðið - 01.05.2004, Blaðsíða 24

24 1. maí 2004 LAUGARDAGUR
Fimmtán ár eru liðin frá þvíað friðelskandi fólk beggja
vegna járntjaldsins reif Berlín-
armúrinn niður með berum
höndum í beinni útsendingu.
Ríki Evrópu stóðu þá frammi
fyrir því mikilvæga og sögulega
verkefni að víkka Evrópusam-
starfið út til þeirra Evrópuþjóða
sem í lok síðari heimsstyrjaldar
voru skilin frá Vestur-Evrópu
austan megin við járntjaldið.
Þegar var hafist handa við að af-
nema innflutningshöft og koma
á víðtækum viðskiptasamning-
um milli ESB og fyrrum komm-
únistaríkja Austur-Evrópu. Síð-
an hefur farið fram þrotlaus
vinna við að samþætta sem flest
ríki álfunnar í eitt ríkjasamfélag
innan Evrópusambandsins. Í dag
er sú stund loksins runnin upp.
Tíu ný aðildarríki
Fyrirhuguð stækkun er mesta
áskorun sem Evrópusambandið
hefur nokkru sinni staðið fram-
mi fyrir og henni munu fylgja
margvíslegir erfiðleikar. Því er
hollt að hafa í huga að hugmynd-
in um aðild fyrrverandi austan-
tjaldsríkjanna að ESB fæddist
ekki við hrun Berlínarmúrsins.
Strax frá upphafi Evrópu-
samrunans fyrir hálfri öld var
gert ráð fyrir að öll evrópsk rétt-
arríki sem virða lýðræði, frelsi
og mannréttindi geti tekið þátt í
samstarfinu. Í upphafi voru rík-
in aðeins sex en hefur nú fjölgað
í 25 í nokkrum áföngum eftir að
tíu ný ríki hafa fengið aðild. Um
er að ræða átta fyrrum kommún-
istaríki í Mið- og Austur-Evrópu
auk tveggja eyja í Miðjarðar-
hafi. Þetta eru Eistland, Kýpur,
Lettland, Litháen, Malta, Pól-
land, Slóvakía, Slóvenía, Tékk-
land og Ungverjaland. Þá er fyr-
irhugað að Búlgaría og Rúmenía
bætist við árið 2007. Jafnframt
var samþykkt að ganga til aðild-
arviðræðna við Tyrkland í lok
árs 2004, en alls er óvíst hvenær
af aðild þess stóra múslimaríkis
getur orðið.
Áhrif á Ísland
Stækkun Evrópusambandsins
hefur mikil áhrif fyrir okkur Ís-
lendinga en hundrað milljón
manna bætast inn á innri markað
Evrópu sem við höfum nú starfað
á í áratug. Fjórfrelsið sem felur í
sér frelsi með vöruviðskipti, þjón-
ustuviðskipti, fjárfestingar og
frjálsa för vinnuafls nær nú
einnig til fyrrum kommúnista-
ríkja Austur-Evrópu. Til að
mynda fá Pólverjar þar með sjálf-
krafa atvinnuréttindi á Íslandi og
þurfa ekki að ganga á milli Pontí-
usar og Pílatusar til að fá að vinna
í fiski á Ísafirði svo dæmi sem
tekið. Þá munum við áður en langt
um líður þurfa að vinna náið með
nýju ríkjunum að landamæra-
samstarfi í gegnum Schengen.
Ekki mátti miklu muna að
stækkun ESB hefði riðið EES-
samningnum að fullu en það hefði
haft afdrifaríkar afleiðingar fyrir
íslenskan efnahag. Endalegir
samningar um samhliða stækkun
EES náðust ekki fyrr en fyrir
mánuði, hinn 1. apríl síðastliðinn.
Í upphafi árs 2003 gerði fram-
kvæmdastjórn ESB kröfu um
stóraukin framlög Íslands og Nor-
egs í þróunarsjóð ESB. Íslending-
um þóttu kröfurnar óbilgjarnar
og á tíma var alls óvíst um niður-
stöður. Samningar náðust loks
þegar Norðmenn samþykktu að
tífalda framlag sitt í sjóðinn en
framlag okkar Íslendinga var
fimmfaldað og er nú 500 milljónir
króna á ári. Aukningin gerir það
að verkum að Noregur og Ísland
munu á næstu árum greiða hlut-
fallslega hærri greiðslur vegna
stækkunarinnar en aðildarríki
ESB greiða sjálf.
Næsta uppákoma varð þegar
Pólverjar neituðu að skrifa undir
samkomulagið vegna tolla á síld
frá Íslandi og Noregi sem koma á
um leið og fríverslunarsamningar
okkar við ríki Austur-Evrópu falla
niður samhliða stækkuninni.
Þegar það mál leystist loksins
var tíminn orðinn naumur. Því var
ekki að undra að margir fóru að
örvænta um afdrif EES-
samningsins þegar furstinn af
Liechtenstein neitaði að skrifa
undir stækkun EES vegna alls
óskyldra landadeilna í Tékklandi
en sem betur fór tókst að tala
hann til í tæka tíð. Það var í raun
aðeins vegna snerpu og færni
íslensku utanríkisþjónustunnar
sem hefur skólast mikið í fjölþjóð-
legu samstarfi að undanförnu að
stækkun EES náðist í örugga
höfn.
Gjörbreytt ESB
Aðild nýju ríkjanna mun ger-
breyta Evrópusambandinu. Ekki
aðeins er þetta umfangsmesta
stækkun ESB frá upphafi heldur
nær hún líka til mjög ólíkra ríkja
og svæða, frá litlum eyjum í Mið-
jarðarhafi til fyrrverandi lýð-
velda Sovétríkjanna. Evrópusam-
bandið verður því ekki jafn eins-
leitt og áður. Það er einnig athygl-
isvert að níu ríki af tíu flokkast
sem smá ríki. Aðeins Pólland, með
tæplega 40 milljónir íbúa, telst til
stærri ríkja. Pólland er raunar
fjölmennara en öll hin ríkin til
samans. Flest nýju ríkjanna eru
fátæk. Þótt íbúum ESB fjölgi um
30 prósent stækkar efnahagur
þess aðeins um fimm prósent. Til
samanburðar við núverandi aðild-
arríki ESB eru þjóðartekjur á
mann í Póllandi aðeins fimmtung-
ur af meðaltali þjóðartekna í ESB
og kaupmáttur aðeins um það bil
40 prósent. Landbúnaður er enn-
fremur mun mikilvægari í nýju
ríkjunum en þeim gömlu. Hag-
fræðingar hafa reiknað út að það
muni taka Pólland marga áratugi
að ná þjóðartekjum nálægt meðal-
tali ESB.
Flæði fólks
Margir hafa óttast að ódýrt
vinnuafl muni flæða stjórnlaust
vestur yfir landamærin um leið
og þau opnist í leit að betri lífs-
kjörum og að það muni setja
mikla pressu á vinnumarkað
ríkja Vestur-Evrópu. Ýmsir sér-
fræðingar hafa reynt að spá fyrir
um fólksflutninga við stækkunina
og gera flestir ráð fyrir að á bilinu
150–500 þúsund manns frá nýju
aðildarríkjunum í Mið- og Austur-
Evrópu muni á ári leita fyrir sér
með atvinnu í Vestur-Evrópu.
Vinnuafl frá nýju ríkjunum í þeim
eldri gæti því verið um þrjár til
fimm milljónir, eða um fjögur til
sjö prósent af íbúatölu nýju ríkj-
anna fram til ársins 2020. Að
kröfu Þýskalands og Austurríkis,
sem eiga landamæri að nýju ríkj-
unum, hafa aðildarríki ESB heim-
ild til að fresta frjálsri för launa-
fólks frá nýju aðildarríkjunum
um allt að sjö ár og ætla flest
þeirra að nýta sér þann rétt að
hluta til eða að fullu. Til að mynda
verða landamæri Íslands ekki
opnuð fyrstu tvö árin hið minnsta
og því munu Pólverjarnir
fyrrnefndu þurfa að bíða enn um
Tíu ný aðildarríki bætast við Evrópusambandið í dag. Þetta er ekki síður mikilvæg stund fyrir okkur Íslendinga því stækkunin nær einnig
til okkar í gegnum samninginn um evrópska efnahagssvæðið. Eiríkur Bergmann Einarsson rekur hér aðdraganda stækkunarinnar og gerir
grein fyrir áhrifum hennar.
Ný Evrópa fæðist í dag
VÍÐTÆK ÁHRIF Á RÍKI OG EINSTAKLINGA
Piotr Olewinski, forstjóri pólska fyrirtækisins Novol, situr hér fyrir framan Mierzecin-höllina
í þorpinu Mierzecin, sem er í vesturhluta Póllands. Novol-fyrirtækið keypti höllina af
pólska ríkinu 1998 en fyrir síðari heimstyrjöldina var hún ættaróðal þýsku aðalsfjölskyld-
unnar von Waldow. Nú þegar Pólland er orðið hluti af ESB óttast Olewinski og félagar að
fyrrum eigendur hallarinnar höfði mál fyrir Evrópuréttinum til þess að fá eign sína til baka.
SMÁBÁTAHÖFNIN Í VALLETTA, HÖFUÐBORG MÖLTU
ESB stækkar til austurs í dag en einnig til suðurs því auk
Möltu bætist Kýpur í hóp Evrópusambandsríkja.
Eftir síðari heims-
styrjöld var Evrópa
klofin í tvennt og skipt eftir
hernaðarlegri tilviljun og
duttlungum stórveldanna,
þvert á sögulega hefð álfunnar.
Fyrir nýfrjálsu ríkin í Austur-
Evrópu merkir ESB-aðildin að
þessu tímabili aðskilnaðar í
álfunni er lokið.
,,
M
YN
D
IR/AP