Ísafold - 21.04.1917, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
í viku. VerSárg.
5 kr., erlendis 7^/j
kr. eða 2 dollarjborg-
íst fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lansasala 5 a. eint
XLIV. árg.
Reykiavík, laugardaginn 2r. april 1917
Uppsögn ^skrifl.
buadin við áramót,
er ógild nema kom-
- in sé til útgefanda
^fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.
25. tölublað
»Reynslftn er sannleikur* sagði *Repp« eg
þótti aö vitrari maöur, Reynsla alheims hefir
dæmt Fordbíla aö vera bezta allra bíla og
ftlheiras dóm verður ekki bnekt. Af Ford-
Mlum eru fleiri á feið í heimiuum en af öll-
um öðrum bíltegundum samanlagt. Hvað
sannar það? í»að sannar það. Fordbillinn
©r beztur allra bíla enda hefir hann unnið
sér öndveigÍ88íE>ti meðal allra Bila, hjá öllum
þjóðum, og hlotið heiðursnafnið
Veraldarvagn.
Fást að eins bjá undirrituðum sem eiunig
selur hinar heimsfrægu DIJNLOP DEKK og
'ðLONGUR fyrir allar tegundir bila.
P. Stefánsson,
Lækjartorgi 1.
Alþýðufél bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
Lorgarstjóraskrifst. opin dagl. 10»12 og 1 -P
BæjHrfógetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—5
Boojftrgjaldkerinu Laufáav. 5 kl. 10—12 og 1—6
Æalandsbanki opinn 10—4.
BLF.U.M. Lestrar-og skrifstofa Öárd.—10 BÍÖd
Alm. fundir fid. og sd. 8*/a síbd.
Landakotskirkja. önðsþj. 9 og 0 á helguzn
Landakotaspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. BankRStj. 10—12
Iiandsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnaöariélagsskrifstofan opin frá 12—V
ðjandsféhirðir 4—5.
Kiandgskialasnfnib hvern virkan dag kl. 12— 3
og 6—8 siðd.
liandssíminn opinn daglangt (8—0) virka dagft
helga daga 10—12 og 4—7.
Iiistasafnib (lokað fyrst um sinnj
NAttúrugripasafnib opib l>/a—2»/a á stnnnd.
Fösthúsið opið virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgb Islands kl. 1--5.
Btjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth.8 opinn 8—12.
Viíilstaðahæliö. Heimsóknartimi 12—1
S*jóðmenjasafnið opið sd., þrd. og fid. 12—2.
Steinolia og kol.
Það er nú svo komið, og hefir
-reyndar verið um all-langt skeið, að
þessar vörutegundir — steinolía og
kol — eru orðnar mönnunum hinar
óh]ákva;milegustu Hfsnauðsynjar. I
siðmentuðum þjóðfélögum geta menn
vart lifað eða hraerst án þeirra, pví
að auk þess sem menn' nota þær
beinlíais til þess að geta starfað
sjálfir, má segja, að stórmikill hluti
af framkvæmdum þeim, sem nauð-
synlegar eru til öflunar viðurværis,
sé af þeim knúinn fram.
Fátt er það því, sem er »dýrmæt-
ara« á þessum tímum en kol og
olía, og fátt, sem eins roiklum vand
kvæðum er bundið að ná í, einkan-
lega* hinum hlutlausu þjóðum, sem
sjáifar eigi framleiða neitt af þvi
tagi. Ófriðarþjóðirnar, stórþjóðirnar,
hafa notað sér það, að þær hafa,
illu heilli, ekki einungis ráðið yfir
flutningunum um höfin, heldur og
haft i hördum sér mestmegnis fram-
leiðs'.u þessara nauðsynja, rérstaklega
kolanna. Þær hafa þvt skamtað hlut-
lausum þjóðum úr hnefa, eða eftir
atvikum alls ekkert, nema gegn á-
kveðnum skilmálum, sem hafa verið
úr hófi óaðgengilegir.
Þetta hefir nú orðið til þess við-
ast hvar, að menn hafa vaknað til
meðvitundar um það, að sjálfsagt
væri, nú og framvegis, að róa að
því öllum árum, að reyna að bjarg-
ast sem mest á eigin spýtum og
hefja framleiðslu t. d. kola eða í-
gildis þeirra, þar sem nokkur tök
væru á því. Þetta getur haft hina
mestu þýðingu í framtíðitini, einnig
í þessu landi, þótt ætið sinnulitlir
höfum vér verið um þau efni að
þessu.
Eu eins og stendur erum vér
auðvitað upp á aðra komnir með
þessa hluti og verðum ef tíl vill
altaf. —
Það má nú heita, hvað sölu ein-
stakra manna snertir, að hér á landi
sé pegar komin á einokun á kolum
og steinolíu.
Mestalla kolasöluna hefir h.f. K o 1
o g S a 11 hér í Rvik lagt undir sig,
eða sú var að m. k. tilætlunin. Til
þess félagsskapar viitist vera öflug-
lega stofnað og eftir hlutanns eðli
er það og blaut að vera í raun og
veru ensk verzlun, þar sem kolin
koma öli frá Bretlandi. í viðbót er
sá, sem sagður er að standa fyrir
útvegunum kolanna, brezkur maður,
sem sé stórkaupmaður einn hér í
bænum. Þess hefði því mátt vænta,
að þetta félag hefði getað og gæti
séð fyrir því, að fullnægilegt væri
hér af kolum (og salti) til notkunar
á sjó og landi. Það er harla óskilj-
arlegt, að Bretar vilji gera sinni
eiqin verzlun svo erfitt fyrir, að í
algert strand reki, ef með iorsjá
hefir verið að því unnið að gera
kaup og fá flutning á kolum hing-
að til lands, þar sem þeir og gátu
sett alla þá skilmála, er þá lysti.
Þvi að kol varð að fá, hvað sem
þau kostuðu. Nú er alt komið i
þrot, segja menn, og* stöðvast þá
m. a. bctnvörpunga-útgerðin. Þeir
einir af útgerðarmönnum, er eigi
vörpuðu aliri sinni áhyggju á félag-
ið (tveir?), en voru sér sjálfir í út-
vegum um kol og salt, eiga nú »til
næsta máls« 1 Öðrum hefir það víst
lofað kolaforða, má gera ráð íyrir,
og því hefði átt að vera hægt að
treysta, að það gæti staðið við það,
enda munu menn hafa reitt sig á
það.
Og satt að segja hefði félagið
fyrir löngu átt að vera búið að flytja
til landsins gnægð kola, svo að eng-
Framhaldshugleiðingar
um aðflutningsbannið
eftir Ölaf Þorsteinsson verkfræðing.
Perpetuum mobile hafa menn
hugsað sér sem vél, er skapi
afl úr engu, fyrir ekki neitt. Þessi
hugsun er gömul og lífseig og
styðst ekki einungis við þekk-
ingarleysi manna á lögum nátt-
úrunnar, heldur og líka við óskir
þeirra og drauma. Nú á dögum
ala þessa hugsun ekki aðrir, en
þeir, sem hafa ekki gengið í
hinn stranga skóla náttúruvísind-
anna.
En hugmyndin um perpetuum
mobile kemur fram í mörgum
myndum, eins margvíslegum, eins
og óskir manna og draumar. Ein
myndin er aðflutningsbannið.
inn skortur gæti orðið fram á sum-
ar. Þeir, sem ætl? sér að færast það
i fang, aðjjbirgja upp heilt þjóðfélag
að einhverjum nauðsynjum, verða að
finna til þeirrar ábyrgðar, sem á
þeim hvílir, — og á það reynir,
þegar hinir erfiðu tímar koma, svo
sem nú hefir átt sér stað. Allir vjta
líka, að hér er að tefla um einstak-
an gróðaveg, fyrir slíka vetzlun, svo
að mönnum mun finnast vorkunin
þvi um minni.
Eg býst nú við, að eins og aðrir
hafj reitt sig á félagið, þá hafi það
reitt sig á útvegsmann sinn, stór-
kaupmanninn, að honum mundi á-
valt takast að fá hingað það, er með
þyrfti jafnóðum, svo að engu þyrfti
að kvíða. Og að vísu er það nokk-
ur afsökun, eins og ástæður lágu til.
Eins og kunnugt er, hefir landið
(lattdssjóður) ráðist í nokkur kola-
kaup, eða kolaútvegun, undanfarið,
til þess að forða frá hinni verstu
neyð, og gefur að skilja, að ástandið
væri enn lakara, ef þær ráðstafanir
hefðu eigi verið gerðar.
Hálfu verr en kolin er þó stein-
olíuverzlunin komin í höndum dansk-
vestheimska gróðafélagsins, er hér
nefnir sig »Fi i ð islenzka stein-
o 1 í u h 1 u t a f é 1 a g«. Það hefir nú
um hríð haldið uppi hinni ströng-
ustu einokun, sem hér hefir þekst
síðan »í gamla daga«. Hefir það
komist upp með það sökum þess,
er á bak við stendur: félags, er
ræður yfir mestum olíulindum heims-
ins og beitir þeirri aðstöðu sinni um
lönd gervöll, er það getur; en þó
má komast fram hjá því, ef vilji og
orka eru til, eins og jafnvel hefir
sýnt sig hér hjá oss, þótt -í litlum
mæli hafi verið. Kostir þeir, sem
H. í. S. hefir sett »viðskiftavinum«
sínum, eru alkunnir, enda þanni:
lagaðir, að góða menn hefir ætið á
því furðað, að íslendingar skyldu
vilja ljá nöfn sín sem stjórnendur
félagsins, þess heldur sem það hvorki
var né gat verið »íslenzkt« nema að
nafninu tómu.
Þetta félag stóð nú svo vel að
Hversu einfalt ráð virtist það
ekki vera, til þess að útrýma of-
drykkju, að útrýma víninu sjálfu
svo að menn næðu ekki í það,
eins og menn útrýma veikindum
með því að útrýma gerlunum, eða
óhreinindum með því að þvo þau
af. Maður getur gert sér í hugar-
lund, hversu hinn fyrsti bann-
maður hefir orðið hrifinn, þegar
honum fyrst datt þetta stórkost-
lega ráð í hug og hrópað, eins og
Arkimedes: Heivreka! Eg hef
fundið það! Hvílíkt flón hef eg
verið! Nú hef jeg varið heilmikl-
um tíma og kröftum til þess að
forða mönnum við áfengisbölinu
með ræðum, siðferðislegri hvatn-
ingu, fögru eftirdæmi og góðum
félagsskap, meðan vínið var svo
nærri þeim, að þeir þurftu ekki
annað, en að rétta út hendina
eftir því; í staðinn fyrir að nú
fellur erfiðið á þann stað, sem
það á að falla á, sem sje á lög-
vígi i því að birgja landið upp að
steinolíu, hvernig sem alt veltist, að
eigi verður fundin önnur orsök þess,
að það hefir fyrir löngu lent í skorti
og eigi getað fullnægt viðskiftamönn-
um sinum — sem það hafði bundið
samningum —, heldur en sú, að
það hafi brostið viljann til þess. Óg
ef svo væri, þý dæmir það sig sjálft.
Félaginu var sem sé í lófa lagið að
hafa beint samband við Vesturheim,
þaðan sem olia þess kemur, en á
milli Bandaríkjanna og Islands hafa
siglingar verið óhindraðar með öllu,
enda bæði hlutlaus lönd þangað til
á síðustu dögum; og þó að svo
kallist, að Vestmenn séu nú komnir
i ófriðinn, eru litlar • líkur til þess,
að þetta breytist.
En í stað þess að fara þannig
að, er félagið að paufast við að fá
oliu Jrá Danmörku(l) — líklega
af því að vér eigum að skoðast, eða
öllu heldur félagið, sem eins konar
»útibú« þaðan — en með þeim
hætti var alt látið í hendur Eng-
lendinga og undir þeirra náð kom
ið. Nú tilkynnir félagsstjórnin t. d.,
að olíuskip það, sem »koma átti
(hingað) um miðjan april«, sé ekki
væntanlegt fyr en í júnímánuði, eða
hver veit hvenær, og færir þá á
stæðu fyrir, að það verði að dvelja
mánaðartíma i breskri ejtirlitshöfnZ1)
Hvernig lízt mönnum á slika táðs-
niensku?
Nei, hafi nokkurt félag unnið sér
til óhelgi hér meö verzlunarfram-
ferði sínu, fyrrum og nú, þá er það
sannarlega Steinoliufélagið. Þvi
að ef ekki er viljaleysi um að
kenna »vandræði« þau, sem fé
lagið nú hefir sett sig og aðra í, þá
hefir þó komið berlega i ljós, að pað
er ekki einu sinni Jart um að afla land-
iuu olíu, þegar á herðir og nokkuð
J) Enn hefir félagið auglýst, eftir
að þetta var skrifað, að skip þetta,
sem það leigði í Noregi, hafi »verið
skotið í kaf« (mun þvi hafa verið
ætlað, loksins, til Vesturheims?).
Geta menn þá líklega beðið rólegir
»júnimánuðinn« út.
regluna, sem hefir þá skyldu og
það hlutverk að gæta laga þessa
lands, og á borgarana, sem hafa
þá skyldu að hlýða lögunum. Það
er þó munur; áður gat hvei
maður, sera var án þess að verða
minni maður þess vegna, drukkið
eitt staup, þegar hann langaði
til; nú getur hann það ekki, nema
hann um leið gerist lagabrjótur,
verði slæmur borgari, og það er
þó óheiðarlegt í hvers manns
augum. Nú skulu nýir timar renna
upp.
Já, nýir tímar hafa sannarlega
runnið upp, þegar menn, bókstaf-
lega talað, gera sér það að leik
að brjóta lögin. Árangurinn hefir
orðið nokkuð annar, en bannmenn
bjuggust við. Og hvers vegna?
Vegna þess að þeir hafa ekki
þekt og ekki kært sig um að
þekkja þær verur, sem þeir voru
að gefa lög. Þeir hafa haldið, að
mannssálin væri nQkkurs konar
kreppir að. Og sú upplýsiug er
raunar ekki einskis virði, er meta á
það, hvernig affarasælast muni að
haga steinoliu-útvegun landsmanna
framvegis.
Ef það heillaráð hefði ekki verið
tekið í tima, að landið annaðist um
það, að ná talsverðn af steinolíu
hingað upp, beina leið frá Vestur-
heimi, værum vér nú illa farnir. —
Þó að það sé engan veginn ákjós-
anlegt, eins og allar ástæður eru,
þegar alt telst að vera með fel'du i
heiminum, að landið eða landssjóður
taki undir sig alla verzlun þjóðar-
innar — þ. e. landseinkasala á öll-
um vörum, sem vafalaust yrði
óheppileg að flestu leyti, — þá geta
þó frá því verið undanteknar nokk-
urar vörutegundir, sem einfaldar eru
í öllum vöfum, bæði í kaupum,
meðferð og sölu, eri hins vegar all-
mikið notað af, svo sem er um
nauðsvnjar þær, er hér hafa verið
gerðar að umtalsefni: steinolíu og
kol (og jafnvel salt). Og þegar nú
líka svo er ástatt orðið um þær,
eins og hér er farið að verða, að
eigi er um pær frjáls verzlun lengur,
heldur eru einokaðar til ægilegs gróða
fárra félagshluthafa á kostnað alls
fjöldans, þá virðist liggja beint við,
að landið taki sölu þeirra algerlega
i sínar hendur. Landsstjórnin eða
þeir menn, er hún fengi til þess,
yrðu þá að annast slikt fyrirtæki,
en alls eigi mætti iramselja einka-
réttinn eða einkasöluna til nokkurs
einkafélags, hvort sem innlent væri
eða útlent, hvað sem i boði væri.
(Annars mundi með innlendu fjár-
magni landssjóður einn hafa bolmagn
til þess konar kaupskapar, ef við-
skiftakreppa yrði).
Með þessum hætti yrði hagsmun-
um þjóðfélagsins séð borgið að öllu
leyti; en heldur eigi öðruvísi, úr pvl
einstaklinga-einokun er komin á sölu
þessara vörutegunda. Til hignaðar
mundi það verða kaupendum og
notendum, með því að landssjóður
hlyti að geta selt við mun ódýrara
verði en gróðafélögin gera, jafnvel
perpetuum mobile, sem þeir hefðu
algerlega. á aínu valdi og gætu
eftir vild fengið meiri kraft úr
með því að breyta samstillingu
partanna; með því að taka einn
vélarhlutann úr, sem hindraði
réttan gang. Þeir hafa viljað
gera menn siðferðislega betri,
ekki einungis á móti vilja þeirra,
heldur jafnvel án þess að fá þeim
neitt, sem þeir gætu orðið sið-
ferðislega betri af. Svo smánar-
legá myndi jafnvel liinn aumasti
kotbóndi ekki fara með sína
lökustu mjólkurkú. Það gæti hugs-
ast, að hann myndi vilja gera
hana að betri rajólkurkú á móti
vilja hennar; en ef honum þætti
það fóður, sem hún hefði, vera
slæmt til mjólkurnytjar, þá myndi
hanti þó ekki taka það frá henni
fyr en hann hefði eitthvað betra,
sem hann gæti gefið henni. Sú
siðferðislega hugsjón, sem vakir
fyrir bannmönnum, er sarna sem
andlegur dauði.
— 4 —■