Fréttablaðið - 18.11.2007, Blaðsíða 94

MENNING 48
TELJUM DÝR 1, 2 OG 3
Halldór Á. Elvarsson
Teljum dýr 1, 2 og 3 er ákaflega falleg bók.
Halldór Á. Elvarsson hefur þegar skapað
sér nafn fyrir fallegar myndir af dýrum
með bók sinni frá síðasta ári, Stafróf dýr-
anna. Titill bókarinnnar Teljum dýr 1, 2 og
3, gefur von um að hér fari bók með texta
um dýr og tölur í bundnu máli eða stuðst sé
við rímleik í vinnu með tölur og dýr. Það er
þó ljóst strax á fyrstu síðu að svo er ekki.
Myndirnar sem eru af dýrum sem sjá má í
íslenskri náttúru eru sérlega fallegar og
stílhreinar. Þær eru í litabókastíl, skýrar
útlínur og hreinir fletir. Á
hverri mynd er einn litur
frekar ríkjandi en annar. Sá
litur flýtur yfir á textasíðuna
sem litur tölustafarins.
Halldór kynnir til leiks
tölurnar hverja á fætur
annarri skrifaða með stóru
letri, efst í hægra horninu
er tölustafnum fylgt eftir
ritun hans með bókstöfum
og með spegilmynd af
hendi og síðar höndum
sem virðast tákna stafinn
á táknmáli. Myndirnir af
höndunum eru í sama lit og tölustafurinn
bæði í tölustöfum og bókstöfum og því eðli-
legast að líta svo á að hendurnar tákni enn
einn mátann til þess að
tákna tölur, þ.e. táknmál.
Það er því slæmt að táknin
falla ekki að íslensku tákn-
máli. Í íslensku táknmáli
táknar þumallinn töluna
einn og þumall og vísifingur
töluna tvo. Á myndunum í
bókinni er það vísifingur
sem táknar einn og vísifingur
og langatöng sem tákna tvo.
Þó að táknin séu lítill þáttur í
bók Halldórs er slæmt að þau
falla ekki að íslensku tákn-
máli.
Texti bókarinnar er knappur,
stuttur fræðsluþáttur um dýrin á
myndunum. Það er stórt verkefni að skrifa
fræðslutexta sem aðeins er ein til tvær
málsgreinar. Þá þarf að velja vel bæði orð
og innihald. Textinn er í ágætu samræmi
við myndirnar án þess að vísa til þeirra sér-
staklega. Það er lítið samræmi í textunum, í
umfjöllun um selinn koma fram heitin urta,
brimill og kópur en í texta um hreindýrin er
talað um mömmuna og pabbann en hvorki
minnst á kýr né tarf. Myndirnar eru styrk-
leiki bókarinnar allrar. Þær eru stílhreinar
og vel gegnumfærðar. Á myndasíðu um
fjóra eru fjórir svanir, fjögur ský og fjögur
blóm, allt í samhengi við tölustafinn og það
gildir líka um aðrar myndasíður. Á síðustu
síðunum geta lesendur æft sig í að telja upp
í hundrað og þúsund, það er skemmtilega
útfærð og góð viðbót við bókina alla.
Hildur Heimisdóttir
Falleg bók en gölluð
RIMLAR HUGANS
Einar Már Guðmundsson
Ef Einar Már Guðmundsson hefði kosið að hafa
þann háttinn á að segja engum frá því að hann
hefði farið í meðferð og væri óvirkur, hvernig
læsum við þá nýju skáldsöguna hans? Líkast til
eins og hreinan skáldskap. En Einar hefur kosið
annað. Á þeim fáu dögum sem liðnir eru frá útkomu
Rimla hugans – ástarsögu, hefur skáldið gengið
fram fyrir skjöldu og lagt þá játningu á borðið að
hann sé óvirkur alki.
Rimlar hugans er öðrum þræði um áfengisfíkn
skáldsins, þar er „ég“, sögumaður undir fullu nafni;
sagan greinir að hluta frá Einari Má Guðmunds-
syni og vaxandi hremmingum hans í baráttu við
flöskuna, þar er dóttir hans og eiginkona. Þar er
bréf frá Einari Þór Jónssyni fíkniefnasala og fanga
til skáldsins 2002 og langar færslu úr dagbók og
bréfum ástkonu fangans, Evu. Þetta teldum við allt
snjallan skáldskap ef höfundurinn hefði á síðustu
dögum ekki skekkt rammann, breytt miðunum.
Hrekkur eða óbilandi vilji til hreinskilni? Varðaði
okkur annars nokkuð um hans sambúð með
flöskunni? Ekki mig sem lesanda.
En viðmiðinu er breytt: nú er sagan að hluta
persónuleg játning, einn þessara alkatexta sem
nóg er af, eins konar angi úr játningabókmenntum
okkar tíma: ég fíkillinn, ég alkinn, ég að deyja úr
hinu og þessu, ég er með kynlífsfíkn eða flösu.
Gaman væri að geta snúið hjóli tímans og sagt
Einari að þegja yfir þessu dæmi: sagan er jú
umfram annað rannsókn á fíkn, djúpri ófullnægju
og tilfinningu um utangátta tilveru, reyndar án
þess hún sé greind, aðeins lýst einkennum, sam-
eiginlegum flökti þeirra nafna og Evu í
gin nautnar og síðan
fíknar, loks sárustu
eymdar, veikinda og
hjálparleysis.
Þetta er egósentrískur
skáldskapur, enda gjarn-
an sagt um alkóhólistana
að eigingirnin sé þeirra
styrkur, fyrst í drykkj-
unni og seinna í þurrabúð-
inni. Og víst eru sannar
eða uppdiktaðar lýsingar á
Einari Má og hans ástandi
og Einari Þór og hans
veltingi sannverðugar,
fyndnar og tragískar í senn.
Einar er afburðasnjall sögu-
maður, flinkur í smáatriðum
og innsæi, hann skissar
átakalaust upp flóknar senur
úr lífi sínu, nafna síns og Evu
litlu. Mórallinn er samlíðun,
bræðralag í blekkingu búsar-
ans og samhjálpin í klifrinu
upp úr flöskunni, burt úr
reykmettuðum herbergjum
hassistanna, upp úr amfetam-
íngjánni og pilluglösunum.
Hann skrifar af krafti og inn-
blæstri eins og oft áður, dregur hvergi af sér í þétt-
um vef með mörgum þráðum sem slær oft saman
og greinast svo í sundur.
Er sagan þá af ást á vímunni? Sumpart. Þeir
gera fátt annað en rifja upp gömul fyllerí, sagði
gömul kona um syni sína sem allir voru hættir að
drekka nema í endurminningunni.
Skáldið rekur lítið af ástinni sem
umlykur hann sjálfan, né ástinni
sem umlykur nafna hans, sem
nafnarnir og sögumenn skoða úr
langri fjarlægð. Ástin á mann-
eskjum, önnur en sjálfselskan
sem hrjáir þá nafnana, er brím-
inn milli fangans og stúlkunnar.
Höfundurinn gerir því skóna að
snöggkveiktur ástarloginn lifi.
Örlög þeirra eru ekki ljós á síð-
ari stigum sögunnar.
Einar hefur alla tíð tínt sögu-
efnin upp úr nágrenni sínu, upp-
vexti, unglingsárum, föðurfólki
sínu og nánasta frændliði. Hans
styrkur liggur í öðru en fund-
vísi á fjarlæg söguefni og
umsköpun þeirra í glimrandi
skáldskap, Honum verður
aftur margt lítið að miklu í
þessum berjamó heimahaga
og huga. Þessi saga markar
um margt nýja slóð á ferli
hans. Með öllum sínum kost-
um og göllum og því árans
viðmiði við persónu skálds-
ins sem á lesanda er þrýst,
reynist sagan frjó lesning, andagiftin í mínum
manni söm við sig og úrvinnsla hugmyndarinnar
brilliant. Bara hann hefði sagt mér að hann væri
þurr. Páll Baldvin Baldvinsson
Alkinn, dílerinn og
stelpan hans
Einar Már Guðmundsson treður nýja slóð í síðustu skáld-
sögu asinni um fyllibyttu, fanga og ástina hans.
BLÓTGÆLUR
Kristín Svava Tómasdóttir
„Ég hirði ekki um hefðir þínar
land“ segir ljóðmælandinn (korn-
ung kona) og sparkar drukkin en
dreissug í gamlan liggjandi mann
„á lopabrókum með hrútspung“ í
háðsádeilunni Mallorca (29-30). Og
skáldkonan unga tekur undir með
kynsystur sinni og flettir óspart
ofan af lífseigum klisjum og mýtum
af landi og landa, pilti og stúlku,
manni og konu, æsku og aldri, nútíð
og fortíð, sól og skugga, synd og
sælu – skoðar undir skottið og
baðar í nýju ljósi og málar um leið
nýstárlega, háðska en einkar trú-
verðuga mynd af samtíma sínum
og löndum, afhjúpar tíðina og opin-
berar óvænta sýn; óskapnaður og
dásemd, unaðslegt ógeð, „stundar-
brjálæði áður en stundin lokar“
(32), ofsafenginn hrunadans þar
sem mörkin á milli nauðgunar og
yndis eru horfin í ljúfsárri sjálfs-
eyðingarvímu og hátimbruðu
algleymi, þar sem kynlíf er „kvöl
af sjálfsdáðum“ (34).
En spennandi veröld og frjálsræðið
algjört – einskis að sakna frá liðinni
tíð, sauðaþúfukarlinn fallinn af
stalli, stelpurnar komnar til manns;
„tittlingar námu völd ... klof vega
menn“ (24), farið hefur fé betra.
Karlar ríða í kaupstaðaferð,
konurnar tæta þá í sig með hvíttuðum
tönnum, æla yfir jeppann þeirra að
morgni og láta eyða í næstu viku –
„kærulaus hamingjan ofsafengin
stór og iðandi eftir því“ (13).
Enginn tepruskapur, engin skin-
helgi, engar meyjargælur, ekkert
vaðmál; arfurinn er ull og vitleysa,
vaselín er rauðsokkur nýrrar tíðar.
Karlinn er kominn á blótstall.
Áfram telpur!
Ástæðulaust að draga dóminn á
langinn: Blótgælur Kristínar Svövu
sæta tíðindum, eitursætar rósir í
hnappagat ljóðsins, markviss og
markverð frumraun. Þroskuð og
heilsteypt ljóð sem einkennast af
ríkulegri skáldgáfu, frumlegri og
írónískri sýn á samtímann, og óbil-
andi trú á eigið ágæti (hlutverk og
gildi skáldskapar). Kjarnyrtur texti,
sannfærandi og ferskt tungutak,
óvæntar og krefjandi líkingar, lát-
laus en markviss myndhvörf,
eggjandi hugsýn, ögrandi vísanir og
útúrsnúningar (t.d. Eia og Klof vega
menn, 16, 24), fullmótað ljóðform,
sjálfstæð rödd.
Bölv og klám, gæti einhver sagt
og víst eru ljóðin víða orðljót og
óþæg en aldrei án forsendu (einsog
ungur reiður seggur)heldur af því
að stund og staður vaða þar uppi
með látum og heimta að rétt sé eftir
þeim haft. Röddin hlýðir kallinu og
væri fölsk að öðrum kosti; „skjálfta-
öskur“ (32) nýrrar aldar neitar
skáldkonunni um að nema þögn sög-
unnar og beinlínis orgar sig inn í
bókina – og alveg án þess að skamm-
ast sín: „Drekkið stelpur, hórist og
fárist og farið á bömmer, hysjið upp
um ykkur slúðrið, hrækið framan í
hneykslisraddir eldhúsglugganna,
hristið ykkur stelpur í herðunum og
látið ekki eins og þið séuð móðgaðar“
(26).
Öldungis tæpitungulaust. Tólf-
hundruð ára skrökvísum karli í
íslensku máli, holdi og ljóði, verður
hvorki steypt af stalli með þeim
digra karlmannsrómi sem skrökinu
tilheyrir né með niðurbældu skin-
helgu ungmeyjarflissi – til slíkra
stórverka orka skrækirnir betur,
„stelpurófur“ sem heimta haus fyrir
dans. Þá fyrst gerist eitthvað.
Sjálfsögð lesning í sunnudags-
skóla lífsins. Sigurður Hróarsson
Klof vega menn,
haus fyrir dans
Kristín Svava: „kærulaus hamingjan ofsa-
fengin stór og iðandi eftir því.“
20