Tíminn - 23.07.1982, Blaðsíða 12

FÖSTUDAGUR 23. JÚLÍ 1982.
12
heimilistim
umsjón: B.St. og K.L.
Er feirrmi
arfgengur
eiginleiki?
■ Athuganir á eineggja tvíburum leiða ýmislegt í Ijós um hegðunaratferli okkar
mannanna.
■ Þessir myndarlegu strákar eru tvíburar og heita Jón Birgir og Jón Bjami. Ég hitti þá fyrir utan verslunina Voga í
Kópavogi um daginn og þar sem tvíburar koma mikiö við sögu hér á síðunni fannst mér ekki úr vegi að skreyta síðuna
með þeim. Tímamynd: Anna.
■ í Denver í Bandaríkjunum hafa
tveir sálfræðingar unnið að rannsóknum
á tvíburum til þess að kanna hvort
feimni og hlcdrægni séu eiginleikar sem
erfast en skapast ekki af umhverfinu.
Sálfræðingarnir heimsóttu tvíburana,
sem voru á aldrinum 1 og 2 ára, sumir
voru eineggja, aðrir tvíeggja.
Samkvæmt rannsóknunum virðist
feimni vcra erfanlegur eiginleiki. Ef
annar eineggja tvíbura var feiminn,
þegar gestirnir komu í heimsókn,
reyndist hinn tvíburinn vera það líka.
Tvíeggja tvíburar aftur á móti höguðu
sér ekki nær alltaf eins. Þessar rannsókn-
ir eru aðeins hluti af umfangsmiklum
rannsóknum, sem fram fara á erfða-
fræðilegum eiginleikum í hegðun.
Rannsóknirnar sýna að auk þess að
feimni virðist erfanlegur eiginleiki,
gildir það sama um lesblindu, stam og
ofdrykkju.
Mörg hundruð eineggja og tvíeggja
tvíburar hafa verið rannsakaðir til að
komast að raun um, hvort tveir
einstaklingar myndaðir úr sama eggi í
móðurkviði og sem hafa þannig sömu
gen, haga sér líkar hvor öðrum en
tvíburar sem myndast hafa úr tveimur
eggjum og eru því ekkert skyldari hvor
öðrum en venjuleg systkini. Einnig hafa
mörg hundruð kjörbörn verið rannsök-
uð til að sjá, hvort þau líkjast meira
sínum eiginlegu foreldrum heldur en
kjörforeldrum.
í samanburðarhópnum hafa verið
gerðar rannsóknir á hundruðum syst-
kina, frændsystkina og óskyldra barna
og fullorðinna.
Fylgst er með persónulegum eiginleik-
um svo sem skapgerð t.d. frekju,
athyglisgáfu og frumkvæði einstakling-
anna.
Feimni og tortryggni gagnvart ókunn-
ugum kemur fram strax á fyrstu árum
barns. Þegar sálfræðingarnir komu á
heimili barnanna komu sum smábörnin
hlaupandi til þeirra strax, en önnur voru
feimin og hljóð alla heimsóknina.
Eineggja tvíburar komu eins fram
gagnvart gestunum, en tvíeggja tvíburar
aftur á móti ekki.Hegðun þeirra var ein-
staklingsbundin. En hegðun tvíburanna
við mæður sínar var allt öðru vísi en við
gestina og gagnvart þeim var enginn
munur á eineggja og tvíeggja tvíburum.
Samkvæmt skoðun sálfræðinganna,
sem að rannsókninni standa, er feimni
erfanlegur eiginleiki, en ekki félags-
lyndi.
Hlédrægasta persóna, sem þú veist
um, getur verið hlý og skilningsrík við
kunnuga, þó að hún sé lokuð gagnvart
ókunnugum.
Sumt fólk er bæði feimið og ófélags-
lynt og hefur ekki á móti því að vera út
af fyrir sig, aðrir eru félagslyndir en
ófeimnir. En lítill hópur fólks er mjög
félagslynt, en samt feimið og lífið er oft
erfitt fyrir það vegna feimninnar.
Rannsóknir á tvíburum, sem voru
aðskildir litlir og aldir upp hjá fósturfor-
eldrum sýna að eineggja tvíburar eru
samt mjög líkir hvað snertir ýmsa
algenga hegðun t.d. hæfileikann til að
stjórna öðrum.
í rannsóknunum eru líka tekniríyrir
afbrigðilegir eiginleikar t.d. hefur kom-
ið í Ijós að nánir ættingjar fólks, sem
þjáist af alvarlegum geðsjúkdómum t.d.
geðklofa og þunglyndi hafa meiri líkur
á að fá þessa sjúkdóma en aðrir.
Líkur eru til að lesblinda og stam séu
einnig erfanlegir eiginleikar. Tengsl
virðast vera á milli lesblindu og litnings
nr. 15, en það hefur komið fram við
rannsókn á sex fjölskyldum, þar sem að
minnsta kosti þrír ættliðir hafa átt við
lesblindu að stríða. Líkur eru því á að
scrstakt gen í þessum litningi geti
orsakað þessa tegund lestrarörðugleika.
Um fjórðungur eða að þriðjungi
ættingja eða foreldra þeirra sem eiga við
lestrarörðugleika að stríða eiga við það
sama að etja, að sögn John DeFries, sem
hefur lokið við umfangsmestu rannsókn-
ir á þessu sviði sem hafa verið gerðar og
hann rannsakaði 125 fjölskyldur. Samt
hefur ekki komið fram í rannsóknum,
hvernig þessi galli erfist.
Stam virðist líka ganga að erfðum, en
þó erfist það mun sjaldnar til stúlkna.
Rannsókn var gerð á 2.035 ættingjum
397 einstaklinga, sem stama, og þar kom
fram, að stam virðist ættgengt, en þó var
rannsóknin ekki fullnægjandi til að hægt
sé að fullyrða að svo sé.
Rannsókn var gerð á sænskum
fósturbörnum og þar komu í Ijós
helmingi meiri líkur þess að börn
drykkjusjúkra foreldra verði drykkju-
sjúklingar en fósturbörn, sem eiga
foreldra (raunverulega), sem ékki eru
drykkjusjúklingar.
Þessar rannsóknir á lestrarörðugleik-
um, stami og drykkjusýki eru allar
fremur stutt á veg komnar, en aftur á
móti hafa sálfræðingar í nær heila öld
reynt að komast að sambandinu á milli
erfða og greindarvísitölu.
Greindarvísitalan getur hækkað
fyrstu æviárin, ef umhverfið er börnum
til þroska. Greindarvísitala barna í
forskólum hefur hækkað um 15-20 eftir
að þau tóku þátt í sérstöku forskóla
námi.
Samt er ekki hægt að þræta fyrir það
að greind virðist tekin að erfðum. Öll
hegðun orsakast af erfðum og umhverfi
og sannanir þess að erfðir hafi áhrif á
greind eru álitnar traustar. Á síðustu
þremur árum hafa fleiri staðfestingar
fengist á því heldur en á hálfri öld áður.
Um 50% af mannlegri greind virðist
vera arfgengt. Það virðist kannske ekki
mikið, en ekkert í atferlisrannsóknum
kemst í hálfkvisti við það. Rannsóknir
sem gerðar voru fyrir 1963 sýndu enn
hærri prósentutölu eða allt að 70%, en
margar þær rannsóknir náðu ekki yfir
nógu mikinn fjölda eða voru jafnvel
falsaðar. Umhverfi og aðstæður hafa
líka mikið að segja eða 50%. Sálfræð-
ingar hafa nýlega hafið nákvæmar
rannsóknir á þvi, hvernig umhverfið
hefur áhrif á þroska. í stað þess að beina
athyglinni að mismun á fjölskyldum, er
henni nú beint að mismun í fjölskyldum.
Foreldrar koma misjafnlega fram við
börn sín og börnin sjálf sýna mismun-
andi áhuga á umhverfi sínu.
Þannig getur sú greind, sem börnin fá
í erfðir í vöggugjöf skapað umhverfi,
sem mótar þau.
Grænmetisverd
■ í gær birtist hér á síðunni verð á
íslensku grænmeti. Það gleymdist að
geta þess að þarna var um heildsöluverð
að ræða og ofan á það leggst allt að 40%
álagning í verslunum. En fólk skyldi
athuga vel, hvort það kaupir 1. eða 2.
flokk af agúrkum, því að á þeim er all
mikill verðmunur. Hver agúrka er
pökkuð inn í sérstakt plast og á því
stendur, hvort um 1. eða annan flokk er
að ræða.
í öðrum flokki af tómötum eru mjög
smáir tómatar og þeir sem eru eitthvað
skrýtnir í laginu.
Listinn um grænmetisverðið birtist
hér aftur og til að fá verðið í verslunum
margfaldið þið heildsöluverðið með
40%, t.d. tómatar 1. flokkur kr. 63.00.
Þó eru ýmsar verslanir, sem selja
grænmetið með mun minni álagningu.
Tómatar 1. fl. pr. kg. kr. 45.00
Tómatar 2. fl. pr. kg. kr. 30.00
Gúrkur 2 fl. pr. kg. kr. 35.00
Gúrkur 2. fl. pr. kg. kr. 23.00
Gulrætur pr. 300 g.pk. kr. 13.00
Hvítkál pr. kg. kr. 21.00
Grænkál pr. búnt kr. 5.60
Blómkál pr. kg. 53.00
Salat pr. stk. kr. 8.00
Steinselja pr. búnt kr. 5.60
Rófur pr. kg. kr. 16.00
Paprika græn pr. kg. kr. 45.00
Paprika rauð pr. kg. kr. 50.00
Dill pr. búnt kr. 7.20
Rabarbari pr. kr. 6.00
Chili pipar pr. kg. kr. 84.00
Haust-
tískan í
andlits-
farða
■ Næsta vetur á andlitsfarðinn að vera
áberandi samkvæmt kokkabókum
þeirra tískukónganna í París. Augu og
varir eiga að vera áberandi, augnalok
máluð og varir með skærrauðum lit.
Stúlkan á myndinni er með fjólubláan
augnskugga og fjólublátt hárskraut.
Varirnar eru fagurrauðar og perlufestir
í rauðum, hvítum og svörtum lit. Það er
Yves Saint Laurent, sem á heiðurinn af
andlitsfarða þessarar stúlku.