Tíminn - 29.03.1989, Blaðsíða 15

Tíminn - 29.03.1989, Blaðsíða 15
Miðvikudagur 29. mars 1989 Tíminn 15 lllll MINNING atvinnustöðyum, sem hann taldi mestu skipta, heppilega staði. Þegar fyrstu skólum voru valdir staðir. lagði hann kapp á að lóðir þeirra yrðu stórar og rúmmiklar. Ég held að viðfyrstu skipulagsvinnu bæjarins hafi hann fyrstur hreyft þeirri hugmynd, að mikilvægustu félags- og menningarstofnánir í bænuni yrðu reistar því sem næst í beinni línu á miðjum hálsi þar sem hæst ber yfir aðalbyggðina. og því má heita að Kópavogur sé nú reistur á sjö hæðum eins og Róm forðum - Kársnesskóli yst, þá Kópavogs- kirkja, Myndlistasafnið, Félags- heimilið, Kópavogsskóli, Mennta- skólinn, Digranesskóli og Hjalla- skóli - allt í einni röð með byggðina á báðar hendur. Það er margs að minnast úr þessari sögu, en verður ekki rakið hér. Starf Finnboga R. Valdemarsson- ar á Alþingi var mikið og margþætt. Fyrir þá daga átti hann sæti í frægri og atkvæðamikilli atvinnumálanefnd 1934, en á þingi var hann atkvæða- mestur í utanríkismálum og alþjóða- málum, enda var þekking hans á þeim veigamest og víðtækust. Hann var annálaður málafylgjumaður í þingræðum, rökvfsi og málsnjall, og beitti þekkingu sinni af víðsýni. Það var jafnan hlustað vel á framlag hans til mála á þingi. Hann sat öll þingár sín í utanríkismálanefnd. Hann átti sæti í landhelgisnefnd og lagði margt til mála um þau mál á þingi þegar til stórræða dró, og hélt þar fram mikilvægum rökum um málstað okkar. Finnbogi varð fyrsti bæjarstjóri Kópavogs 1955, en lét af því starfi 1957 þegar aðrar annir jukust, og þá kaus bæjarstjórn Huldu Jakobsdótt- ur, konu hans, bæjarstjóra, og varö hún fyrst kvenna til að gegna slíkri stöðu hér á landi. Finnbogi R. Valdemarsson var vel menntaður heima og erlendis í mikilvægri og nútfmalegri fræði- grein, en hann lokaði sig ekki inni í þeim fræðum, helgaði sig ekki henni fræðanna vegna. Honum var mest í mun að beita þeirri þekkingu á heimavelli lífsins. Hann gerðist áhrifamikill með því vopni á þingi og þjóðmálavettvangi. En það nægði honum ekki. Hann varð atkvæða- og frumkvæðismaður í blaðamennsku og bókaútgáfu, en staðnæmdist ekki þar. Líklega fann hann sjálfan sig best þegar hann kom í hóp land- námsmannanna á frumbýlingsárum Kópavogs þar sem tekið var hendi til nýrri lífskosta og gróandans þytur fór um voga og veðurbarða hálsa. Á slíkum stað hafa þau hjónin unað og átt heima í hálfa öld - og verið þar heima alla tíð. Lífsdæmi þessara hjóna, samstarf og framlag til þessar- ar bráðþroska heimabyggðar er í senn merkilegt og mikilvægt vitni um margt hið besta í gamalli og gróinni íslenskri lífshefð og öfluga framsókn nýs tíma. Kópavogur mun lengi bera hinn sterka og stóra svip sem Finnbogi R. Valdemarsson og Hulda Jakobsdóttir brugðu yfir hann á sögulegum mótunarárum. Bæjar- félagið gerði þau að fyrstu heiðurs- félögum sínurn svo sem sjálfsagt var. Finnbogi R. Valdemarsson var gáfaður atgervismaður, vígreifur og sókndjarfur, skapríkur og fastur fyrir. Hann beitti sér jafnan af alhug í áhugamálum og vék ógjarna frá sjónarmiðum sínum, sem jafnan voru mótuð af íhygli, þekkingu og reynslu. Því urðu átök stundum hörð þegar ráðist var gegn honum, og sumum virtist hann harðleikinn. En ég man þess ekki dæmi, að drenglyndi eða málefnaleg rökvísi brygðist honum í slíkum sennum. Að ræða við hann á efri árum um liðna baráttutíð og málefni líðandi stundar var feginsfengur. Þar réð rökvís, glögg og hreinskiptin yfirsýn öllu máli. Það var eins og að hlusta á lindir niða. Andrés Kristjánsson Kveöja frá bæjar- stjórn Kópavogs Finnbogi Rútur og Hulda. hjónin á Marbakka. gáfu byggðinni í Kópa- vogi þann stíl, sem ennþá einkennir bæjarfélagið. Þau voru landnemar í orðsins fyllstu merkingu. Finnbogi Rútur hafði áræði og kjark til að ráðast í framkvæmdir á þessu nánast ónumda landi. Hann greindi mögu- leika þessa landsvæðis og hafði þá framsýni, að hér gæti dafnað blóm- legt mannlíf. Finnbogi Rútur sýndi með gjörð- um sfnum eftirminnilegt frumkvæði, heimsmaðurinn. nýkominn frá námi í stórborgum Evrópu. Hann þurfti frelsi og vildi athafnir. Það var í maí 1940, að þau hjónin settust að í Kópavogi. Þá varð Marbakki þeirra höfuðból og seinna miðpunktur hrepps og kaupstaðar. Þarna við innanverðan Fossvoginn höfðu þau áður átt sumarsetur unt nokkurra ára skeið. Þessir frumherj- ar áttu eftir að setja meira svipmót á Kópavog en nokkur annar. Það er ekki ofsögum sagt, að Finnbogi Rútur hafi verið frumkvöðull að skipulagi byggðar hér og lagt grunn- inn að fjölþættu menningarlífi og félagsmálastarfi. Þessi grunntónn brautryðjend- anna var svo öflugur, að ennþá eru aðrar áherslur í bæjarmálum Kópa- vogs en nágrannabyggða. Hjónin á Marbakka þekktu allir. Ekki var Finnboga Rúts getið svo Huldu væri ekki einnig minnst. Verkin þeirra blasa víða við. Það er t.d. gleðilegt, að eitt öflugasta og fjölmennasta barnaheimili bæjarins reis í jaðri Marbakka og ber það nafn, minnir á 40 ára baráttusögu og sé gengið þaðan vestur Kársnesið heitir gatan Huldubraut. Á hátíðisdögum hafa Kópavogsbúar löngum safnast sam- an á Rútstúni, þar sem Finnbogi Rútur heyjaði áður í skepnur sínar. Nú er þar að rísa ein veglegasta sundlaug landsins, sem var ntikið áhugamál þeirra hjóna. 7. júlí 1946 er tímamótadagur í sögu Kópavogs. Þá ná Kópavogsbú- ar meirihluta í hreppsnefnd Seltjarn- arness. Finnbogi Rútur átti ríkan þátt í þeim sigri. Nú gerast hlutir hratt. 1. janúar 1948 varð Kópavogur sjálfstætt hreppsfélag. Finnbogi Rút- ur verður fyrsti oddvitinn og sýslu- nefndarmaður. Fólki fjölgar ört, lóð- um og löndum er úthlutaö og alls staðar er verið að byggja við þröngan efnahag í lok stríðsins, en af bjart- sýni og stórhug. Menn brutu lönd og svitnuðu saman. Þá myndaðist þessi merkilega samstaða allra í bæjarfé- laginu og samhjálp, sem við finnum vonandi ennþá glögglega stað. Fólk safnaðist saman í Framfarafélaginu undir styrkri forystu oddvitans án tillits til stjórnmálaskoðana. Víða voru menn með skepnur og garðrækt til búdrýginda og í því sem öðru tók Finnbogi Rútur þátt af kappi. Þetta var skemmtilegur drátt- ur í lífstíl heimsborgarans, sem nú hafði tekið sæti á Alþingi og lét sig þar einkum varða alþjóðamál. Á hreppsárunum 1948-1955 fimm- faldaðist íbúatalan. 11. maí 1955 fær Kópavogur kaupstaðarréttindi og áfram er Finnbogi Rútur í starfi og nú bæjarstjóri til 1957, er hann tekur við stjórn Útvegsbanka íslands. Hann sat þó áfram í bæjarstjórninni næstu fimm árin og hið nána sam- starf þeirra hjóna varð aldrei nánara, því að Hulda tók við starfi hans sem bæjarstjóri, fyrst íslenskra kvenna í þeirri stöðu og gegndi því til 1962. Á fundi bæjarstjórnar Kópavogs 8. okt. 1976 voru þau kjörin heiðurs- borgarar Kópavogs fyrir áratuga far- sæl störf í þágu sveitarfélagsins. Bæjarstjórn og bæjarbúar allir standa í mikilli þakkarskuld við hinn látna framkvæmda- og baráttumann. Fyrir þeirra hönd votta ég Huldu Jakobsdóttur og fjölskyldu hennar virðingu og þökk og flyt þeim sam- úðarkveðjur við fráfall höfðihgjans Finnboga Rúts Valdemarssonar. Kristján Guðmundsson bæjarstjóri Kynni okkar Finnboga Rúts voru mest í kreppunni 1968 til 1969. Síldin horfin, freðfisksmarkaðirnir hrundir ásamt mörkuðunum fyrir mjöl og lýsi og borgarastyrjöld í Nígeríu kom í veg fyrir skreiðarsölu. Þúsundir gengu atvinnulausir og helstu menn horfðu í gaupir sér. Þá var auðvelt að verða róttækur. „Svo þig vantar víxil. Heldurðu að þú getir nokkurn tíma borgað hann? Hagfræðingur frá Englandi‘% og unaðslegt bros lét um varir miid- ingsins í Útvegsbankanum, sent bara bankastjörar í góðu skapi geta fram- kallað. Síðan hló hann við og þá kont slík birta í atvinnulegt tillit fjármálajöfursins, að ég var enn sannfærðari um það, að þessi maður, sem keyrði Jagúar í Kópavoginn væri breskur lord. Svo bætti hann við: „Er ekki annars aumkunarvert að læra hagfræði hjá þjóð, sem er blönkust allra þjóða.“ Ég tuldraði eitthvað um það, að þeir hefðu nú samt unnið stríðið og þrátt fyrir allar gerðir breska heimsveldisins þá hefðu þeir alltaf staðið dyggan vörð um fríverslun í veröldinni, sem við Alþýðuflokksmenn styddum. Við þessi orð tókst bankavaldið hrein- lega á loft í stól sínum: „Ert þú jafnaðarmaður hka. Er Sjálfstæðis- flokkurinn annars búinn að herleiða Alþýðuflokkinn?" Málið var orðið snúið. Ég kom til þess að sníkja víxil, en var kominn í vörn fyrir Viðreisnina og breska heimsveldið. Ég gat þó bætt því við, að ég hefði áhyggjur af ástandinu og það væri ekki alveg eftir kokkabók- um hagfræðinnar og Keynes, að ríkisvaldið væri orðið jafn hrætt og einkaframtakið og héldi ekki síður að sér höndunum einstaklingar. „Sem skapaði heimskreppuna miklu og allir hafa lært af nema viö íslend- ingar", bætti bankastjórinn við og rétti síðan út hendina: „Hér cru hundruð erlendra siðu- og skut- togara af nýjustu gerð, að veiða fiskinn okkar upp að tólf mílum. Heldur kratinn og hagfræðingurinn að það ntyndi ekki skána hér eitt- hvað ástandið, ef sjómennirnir okk- ar fengju svona tæki til þess að fiska með. Þó ekki nema til þess að selja ísfisk til að byrja nteö, mcðan ástandið er að skána á freðfisk- mörkuðunum og síðan að selja freðfisk, sem allar þessar atvinnu- lausu hendur hér á Islandi geta fengið vinnu við. - Þú hefur hana mömmu þína á blaöinu og kemur því svo til mín." Næstu vikur var ég í því að stofna Félag áhugamanna um sjávarút- vegsmál, sem síðan fékk fjölda val- inkunnra manna í lið við sig og í mörg ár knúði á um skutttogaravæð- ingu fiskiskiptaflotans, útfærslu landhelginnar, öryggismál sjómanna og bætta meðhöndlun aflans, sér- staklega að ísa fiskinn í kassa. Fundirnir við Finnboga Rút í Útvegsbankanum urðu margir. Viö höfðum miklar áhyggjur af ástand- inu í útflutningsmálum og m.a. fór ég til Brussel til þess að reyna að endurvekja markað fyrir grálúðu, sem nóg var af og Finnbogi var sannfærður um að hægt væri að selja, eins og síðar kom á daginn. Smám saman skánaði efnahags- ástandið og við ræddum um samein- ingu jafnaðarmanna í einn flokk. Þetta var mikið hugðarefni Finnboga og breyttist reyndar ekkert þótt Hannibal bróðir hans yrði ráðherra, en Alþýöuflokkurinn færi í stjórnar- andstöðu. Enda var Alþýðuflokkn- um þrívegis boðin þátttaka í þeirri stjórn. „Jafnaðarmenn eiga að standa saman á Islandi í einum flokki. Það er best fyrir okkur öll og þjóðina alla". Það var mikil andleg endurnæring að tala við Finnboga Rút. Hann var ákaflega fróður, hafði áhuga á öllu og sérstaklega jákvæður í afstöðu sinni til manna og málefna. Hann hafði menntast í alþjóðamálum í helstu höfuðborgum meginlandsins á millistríðsárunum, þegar Evrópa var enn drottning veraldarinnar og alþjóðahyggja og Evrópuhugsjónin blómstruðu hvor í kapp við aðra. Hvílíkt áfall fyrir ungan mennta- mann af norðurhjara hefur ekki þjóðernisrembingurinn og uppgang- ur fasismans og nasismans í Evrópu verið. Enda hélt Finnbogi Rútur heim á leið við valdatöku nasismans í Þýskalandi og hóf að ritstýra Al- þýðublaðinu, sem varðekkert minna en bylting íblaðamennsku á íslandi. Hermann Jónasson forsætisráð- herra beitti sér fyrir því að Finnbogi og kona hans Hulda Jakobsdóttir fengju landspildu til ábúðar í Kóp- avogi sem skírð var Marbakki. Finn- bogi Rútur þótti mikið hafa vit fyrir hinni kraftmiklu fjölskyldu sinni og af því er dregiö hugtak. seitt allir þeir þekkja, sem á miðjum aldri eru, Marbakkávaldið. Þetta vald átti þátt í því að breyta Kópavogi úr kartöflu- garði í eitt blómlegasta og næst stærsta byggðarlag landsins, aðeins höfuðborgin sjálf er fjölmennari. Hannibal bróðir Finnboga var for- seti ASÍ um árabil og alþingismaður eins og Finnbogi og ráðhcrra í stjórnum, sem m.a. færðu út land- helgi Islendinga og keyptu togara, svo víkingaþjóðin í norðri lepti ekki dauðann úr skel í landinu sem kon- ungakyniö fann og færði óbornum kynslóðum. Þetta er Marbakkavald- ið. Jón Baldvin Hannibalsson for- maður Alþýðuflokksins og utanrík- isráðherra, yfirlýst sameiningartákn jafnaðarmanna á íslandi og farinn að hlutast til unt málefni Evrópu og veraldarinnar í krafti embættis síns, er bróðursonur Finnboga. Þarna er líka Marbakkavaldið. Ritstjóri stærsta blaðs þjóðarinnar Morgun- blaðsins, Styrmir Gunnarsson, er tengdasonur Finnboga. íslendingurinn ungi, sem sat á Unter den Linden í Berlín eða horfði á fegurð Alpanna í Genf á millistríðsárunum og lét sig dreynta um fagra veröld, frið og velmegun mannkyns, varð að horfa á mesta hildarlcik mannkynssögunnar, heimsstyrjöldina síðari og hugsjón- irnar hrundu. Tugir milljóna manna féllu í valinn. Vígtólin geltu, þetta var skipbrot. En heima á Fróni gengu hugsjónirnar upp. Áhrif Marbakka hafa verið huggun harmi gegn þeim voðadómi, sent veröldin kvað yfir sjálfri sér í heimsstyrjöldinni síðari. Finnbogi Rútur var ntikill gæfu- maður í einkalífi og hann átti til góðra að telja eins og aðrir íslend- ingar. Fæddur og uppalinn við Gull- kistuna við Djúp og þaðan ættaður og af Ströndum. Frændgarðurinn inniber Jón Baldvinsson, fyrsta formann Alþýðuflokksins og Jón Sigurðsson forseta. Ég nefni það varla að ættir séra Arnórs prófasts í Vatnsfiröi, langafa Finnboga og föðurafa míns koma saman í séra Bjarna Þorsteinssyni í Vesturhóps- hólum í Húnaþingi, fæðingarbæ Jóns Þorlákssonar. fyrsta formanns Sjálf- stæðisflokksins. Eilífðarmálin ræddum við Finn- bogi lítið. Sjálfsagt báðir jafnvissir cins og allir prestarnir forfeður okk- ar að ekkert kemur af engu og ekkert verður að engu, hvernig sem það er nú orðað í allt frá guðfræði til eðlisfræði. Bankastjórinn kom inn í mitt líf í miklu myrkri og á óvissu- tímum. Fagnaðarerindið er boðað á margan hátt. Suntir sjá fótstig þegar aðrir sjá ekki neitt. Slíkir menn verða leiðtogar þjóða, af þeim stafar birta, og það er gott að fylgja þeim. Eiginkonu, börnum og aðstand- endum votta ég mína dýpsu santúð. Þar sem góðir menn fara, eru Guðs vegir. Guðlaugur Tryggvi Karlsson TÖLVUNOTENDUR Víð í Prentsmiðjunní Eddu hönnum, setjum og prentum allar gerðir eyðublaða fyrir tölvuvinnslu. Smiðjuvegi 3, 200 Kópavogur. Sími 45000 t Eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir og afi Baldur Þórðarson, bóndi, Hjarðarholti, Dalasýslu sem lést að heimili sínu miðvikudaginn 22. mars verður jarðsunginn frá Hjarðarholtskirkju föstudaginn 31. mars kl. 14. Blóm og kransar vinsamlegast afþakkaðir, en þeim sem vildu minnast hans er bent á Hjartavernd. Ferð verður frá B.S.Í. kl. 8 og til baka sama dag. Anna Markrún Sæmundsdóttir börn, tengdabörn og barnabörn. t Þökkum öllum er sýndu okkur samúð og vináttu við andlát og útför Jóns H. Jónssonar Miðhúsum, Mýrarsýslu. Börn, tengdabörn og barnabörn. Vegna útfarar Finnboga Rúts Valdemarssonar heiðursborgara Kópavogs miðvikudaginn 29. mars verður skrifstofum bæjar- ins, skólum, íþróttahúsinu, gæsluvöllum og bóka- safni lokað frá kl. 13 til 18. Bæjarstjórinn í Kópavogi.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.