Morgunblaðið - 31.01.2006, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 31. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
H
vernig eiga fræði-
bókahöfundar að
koma í veg fyrir að
ritum þeirra sé ýtt
út af borði útgef-
enda og bókaverslana og að það
gleymist að fjalla um þau í fjöl-
miðlum? spurði Sigurður Gylfi
Magnússon sagnfræðingur í Les-
bók á laugardaginn. Hann velti
fyrir sér hugsanlegum svörum:
„Nýtt tímarit? Nýtt blað? Nýr
staður til að miðla því sem fræði-
menn, menningarrýnar, skáld og
rithöfundar telja sig hafa fram að
færa?“
Sigurður tók ekki af skarið
heldur lét þennan spurningalista
duga sem niðurlag greinar sinnar.
En svarið við öllum þessum
spurningum hans er einfalt: Nei.
Sigurður kvartaði undan því að í
umræðunni undanfarið hafi eng-
inn svarað því hvað fræðimenn
þurfi að gera til að koma máli sínu
á framfæri.
Hér fær hann þá svar: Til að
koma máli sínu á framfæri við
bókaútgefendur, bóksala, fjöl-
miðla og auðvitað fyrst og fremst
almenna lesendur þurfa fræði-
menn að hafa frá einhverju mark-
verðu að segja og þeir þurfa að
gera það skýrt og skorinort.
Gott og vel. En hvað nákvæm-
lega er í því fólgið að hafa eitthvað
markvert fram að færa og flytja
mál sitt skýrt og skorinort? Ég er
ekki frá því að Páll Valsson bók-
menntafræðingur hafi sýnt það í
verki – og þar með í rauninni
svarað spurningu Sigurðar Gylfa
– þegar hann núna um daginn hélt
því afdráttarlaust fram að ef fram
héldi sem horfði yrði íslenska
hvergi töluð í núverandi mynd eft-
ir hundrað ár. Ekki að hún myndi
veslast upp úr þágufallssýki, held-
ur myndu grundvallarinnviðir
hennar, beygingarkerfið, bresta.
Páll hlaut svo sannarlega at-
hygli fjölmiðla. Þessi kenning
hans var efnið í aðalfréttinni á for-
síðu Morgunblaðsins daginn eftir
(mánudaginn 23. janúar). Hvenær
gerðist það síðast að kenning hug-
vísindamanns varð aðalfréttin í
Morgunblaðinu? Og hvað skyldi
hafa komið til? Jú, það sem Páll
hafði fram að færa varðar al-
menna fjölmiðlaneytendur og
hann setti mál sitt skilmerkilega
fram og alveg án þess að vottaði
fyrir nöldur- og heimsósómatón-
inum sem því miður einkennir
gjarnan málflutning hugvísinda-
manna og rithöfunda hérlendis
(það verður bara að segja það al-
veg eins og er). Í viðtali á NFS
nokkru seinna bætti Páll svo um
betur og hafði á reiðum höndum
nauðaeinfalt svar við spurning-
unni um hvað þyrfti að gera til að
sporna við þróuninni: „Lesum fyr-
ir börnin okkar.“
En það er líka til öðruvísi svar
við spurningum Sigurðar Gylfa.
Það er að segja, hvernig fræði-
menn eigi ekki að fara að til að
vekja almenna athygli á máli sínu.
Í fjölmiðlun er til það sem kallað
er „að enda á aðalatriðinu“. Það
þýðir að meginatriði fréttar kem-
ur fram undir lok hennar. Þetta
ber fréttamönnum að forðast.
Þeir eiga að byrja á að segja les-
andanum hvað gerðist. Þeir eiga
ekki að byrja á að rekja aðdrag-
anda atburðarins eða lýsa um-
hverfi hans. Síst af öllu eiga þeir
að byrja á að tala um eitthvað sem
kemur málinu alls ekkert við.
Slíkt geta skáldsagnahöfundar
leyft sér, en fréttamenn og fræði-
menn geta það ekki. (Í skáldsög-
unni Skipafréttir eftir Annie
Proulx er að finna alveg dásam-
legar lexíur í fréttaskrifum).
Í áðurnefndri grein í Lesbók á
laugardaginn var byrjaði Sig-
urður Gylfi á því að tala um
Michael Schumacher og form-
úlukappakstur. Eftir fyrstu setn-
inguna var ekki minnst aftur á
Schumacher í greininni. Hann
kom enda máli Sigurðar Gylfa
ekkert við, og að blanda honum í
málið varð ekki til annars en að
rugla lesandann. Varla var það
markmið greinarhöfundar?
Lesandinn var reyndar lengi
fram eftir greininni að velta því
fyrir sér hvað hún væri eiginlega
um. Hvað nákvæmlega var Sig-
urður Gylfi að reyna að segja um
svokallaðar formúlubókmenntir?
Hann virtist halda því fram að
þær séu út af fyrir sig ágætar og
athyglisvert rannsóknarefni, en
um leið virtist hann taka undir
það viðhorf að þær séu nú eig-
inlega fremur ómerkilegar, vegna
þess að formúlubinding feli í sér
„stöðnun og lífvana framsetn-
ingu“. En fjölmiðlar vilji formúlu
og þess vegna séu fjölmiðlar lág-
kúrulegir.
Það var fyrst þarna undir lok
greinarinnar sem lesandinn fór að
grilla í það hvað Sigurður Gylfi
vildi segja honum. Sigurður var í
greininni að ítreka fyrri málflutn-
ing sinn um að fræðimenn verði
að skera upp herör gegn fjöl-
miðlalágkúrunni og hasla sér völl.
Gott og vel. En hættan er sú, að
lesandi greinarinnar sé orðinn
snarringlaður af aukaatriðum á
borð við Michael Schumacher og
hreinlega yfirsjáist aðalatriði
greinarinnar þegar það loksins
skýtur upp kollinum.
Nú má enginn halda að ég sé að
segja að grein Sigurðar Gylfa hafi
verið vond. En mig grunar að
maður þurfi að hafa haft fyr-
irfram áhuga á umfjöllunarefninu
– og jafnvel vera í klíkunni – til að
geta náð áttum í greininni. Út af
fyrir sig er ekkert rangt við það.
Strangfræðileg skrif eru bara fyr-
ir annað fólk innan sömu fræði-
greinar, og ekki nema gott eitt um
það að segja. En það er einmitt
þetta sem verður aftur á móti að
forðast ef ná á almennri athygli,
sem virðist vera það sem Sigurð
Gylfa langar til að gera. Það var
kannski ekki markmið hans í
þessari tilteknu grein í Lesbók-
inni, og þess vegna þarf hún alls
ekki að hafa verið vond. En ef og
þegar fræðingar ætla að koma sér
á framfæri í almennum fjöl-
miðlum og á almennum bóka-
markaði mega þeir ekki fara
svona að.
Að vekja
athygli
Sigurður tók ekki af skarið heldur
lét þennan spurningalista duga sem
niðurlag greinar sinnar. En svarið
við öllum þessum spurningum hans
er einfalt: Nei.
kga@mbl.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
ÞVÍ MIÐUR vill það brenna við
að opinberar stofnanir séu seinar
að fylgja kalli tímans. Í breyttu
þjóðfélagi vinna flest-
ir foreldrar úti allan
daginn. Nauðsyn ber
því til að grunn-
skólabörnum bjóðist
samfella í námi og
tómstundum. Í dag
býðst yngstu börn-
unum viðvera í skól-
anum til samræmis
við vinnutíma foreldr-
anna. Enn sem komið
er, eru tómstundir
eldri barna og ung-
linga aðeins að litlu
leyti innan skólans.
Það stress og óöryggi
sem skapast hjá bæði börnum og
foreldrum við þetta ástand er óvið-
unandi.
Íþróttir
Að undirlagi nokkurra foreldra,
undirrituð var ein þeirra, var fyrir
sjö árum gerð tilraun í Austurbæj-
arskóla með að rúta sótti yngstu
börnin, í lok skóladags og keyrði
þau í íþróttir hjá Val. Þó að þetta
mæltist vel fyrir varð ekki fram-
hald á. Aðallega sökum þess að
enginn aðili taldi sig bera ábyrgð
á skipulagningu slíks samstarfs.
Nú þegar viðurkennt er að tóm-
stundastarf barnanna beri að
tengja skólanum er ekki úr vegi að
fela ÍTR að skipuleggja sambæri-
lega þjónustu á næsta skólaári.
Fullvíst má telja að þar á bæ væri
því vel sinnt og þess gætt að þær
greinar íþrótta sem í boði væru
höfðuðu til áhugasviðs stúlkna
jafnt og drengja. Æskilegast er að
þessi þjónusta sé í boði fyrir börn
á öllum aldri. Í þeim skólum sem
innan sinna veggja geta boðið upp
á góða íþróttaaðstöðu þarf e.t.v.
ekki að koma á þessari sækjum –
sendum þjónustu. Þar
ætti að vera nóg að
skipuleggja samstarf
við íþróttafélögin. Því
hvað er æskilegra en
að félögin komi inn í
skólann með sitt starf.
Slíkt hlýtur að þýða
betri nýtingu hús-
næðis og minnka
stressið sem í upphafi
var minnst á.
Tónlistarskólar
Það sama gæti átt
við að um tónlistar-
skólana. Hægt er að
hugsa sér að styrkur borgarinnar
til reksturs þeirra væri bundinn
því að grunnnám í tónlist, sem
fram fer sem hópkennsla, kæmi
inn í skólana. Í grunnskólum í Óð-
insvé í Danmörku kynnti ég mér
hvernig almennar bekkjarstofur
voru notaðar fyrir hljóðfæra-
kennslu eftir að hefðbundinni
kennslu lauk. Ekki var betur að
sjá en þetta sambýli grunn- og
tónlistarskóla væri með ágætum.
Aðrir listaskólar
Hér á landi er lögð mikil áhersla
á að börn stundi íþróttir og tón-
listarnám, en minna fer fyrir um-
ræðu um mikilvægi annars list-
náms, svo sem í mynd- og leiklist,
fyrir yngri borgarana. Hver
ástæðan er skal ósagt látið, en
fullvíst er að mörg börn hafa ekki
síður gagn og ánægju af námi í
þessum greinum en þeim fyrr-
töldu. Fyrir löngu er orðið ljóst að
listmenntun er ein af undirstöð-
unum framfara. Listmenntun ýtir
undir frjóa hugsun sem er for-
senda þess að nýsköpun eigi sér
stað í þjóðfélaginu. Því er nauð-
synlegt að börnum bjóðist nám og
þjálfun í listum strax í bernsku.
Ekki er verið að gera lítið úr
mynd- og handmenntakennslu í
grunnskólum. En þeir sem til
þekkja vita að fyrir áhugasama
nemendur er hún langt því frá að
vera nóg. Leiklistarkennslu, með
þjálfun í framsögn, er og í dag að
finna í sárafáum grunnskólum.
Bæði börnum á miðstigi, sem og
unglingum, ætti að standa kennsla
í þessum greinum til boða í skól-
anum eftir að hefðbundnum skóla-
degi lýkur.
Skipulagning tómstunda
Tómstundastarf innan grunn-
skólanna þarf að hefjast samtíma
skólanum, í lok sumars. Ef vel á
að vera, þurfa því að liggja fyrir
áður en skóla lýkur að sumri, þau
tómstundatilboð sem börnum
býðst að stunda í tengslum við
skólann á næsta skólaári á eftir.
Það kæmi í veg fyrir endalausar
reddingar foreldra í byrjun skóla-
árs og er grunnforsenda þess að
foreldrra og börn geti skipulagt
veturinn framundan.
Annað heimili
barnanna okkar
Frá Guðrúnu Erlu Geirsdóttur ’Tómstundastarf innangrunnskólanna þarf að
hefjast samtíma skól-
anum, í lok sumars.‘
Guðrún Erla
Geirsdóttir
Höfundur er kennari og myndhöf-
undur og sækist eftir 4.–6. sæti í
prófkjöri Samfylkingarinnar.
Prófkjör Reykjavík
FYRIRSÖGNIN er náttúrulega
öfugmæli. Hins vegar mætti ætla af
umræðu síðustu daga um aukna
skattbyrði að hin mikla kaupmátt-
araukning síðustu ára
væri byrði á fjölskyld-
unum í landinu.
Hálf sagan var sögð
Útspil Stefáns Ólafs-
sonar, prófessors við
Háskóla Íslands, um
aukna skattbyrði segir
hins vegar einungis
hálfa söguna. Í því felst
hans brella, svo hans
eigin orð séu notuð.
Það má öllum vera
ljóst að laun í landinu
hafa hækkað verulega
á undanförnum árum. Skattkerfi
okkar er þannig uppbyggt að hærri
laun þýða að stærra hlutfall þeirra
fer í skatt, þar til hámarksálagningu
er náð. Á hinn bóginn skiptir það
meginmáli í þessu sambandi að
hækkun launa, langt umfram verð-
bólgu, hefur leitt til þess að fólk hef-
ur meira á milli handanna. Kaup-
máttur launa hefur aukist verulega.
Því verður að skoða skattbyrði í
samhengi við aukinn kaupmátt launa
eftir skatt.
Lægstu laun hækkuð umfram
skattleysismörk
Í röksemdum Stefáns Ólafssonar
um aukna skattbyrði dregur hann
fram að þeir sem fá lægstu laun
greiði nú skatta, sem þeir gerðu ekki
áður. Þetta er rétt.
Í sjálfu sér er þetta ekki mjög
flókið mál. Samningsaðilum tókst að
hækka lægstu laun umfram aðra í
kjarasamningum á árunum 1997 og
2000. Það var t.d. gert með því að
klippa lægstu launaflokkana neðan
af launatöflunni, þannig að laun sem
áður voru undir skattleysismörkum
færðust yfir þau mörk.
Lágmarkslaun eru nú
um 107 þúsund krónur.
Ef lágmarkslaun
hækkuðu nú í 150 þús-
und krónur er augljóst,
að óbreyttu skattkerfi,
að viðkomandi greiða
hærri upphæð og
hærra hlutfall launa í
skatta en af 107 þúsund
krónum. Með sama
hætti má segja að ein-
staklingur sem lækkar
í launum úr 150 þúsund
í 107 þúsund, af hvaða
ástæðu sem það er, greiðir lægra
hlutfall launa í skatt, skattbyrðin
minnkar.
Mest kaupmáttaraukning
lægstu launa
Kjarni málsins er sá að veruleg
hækkun launa og lækkun á tekju-
skatti á síðustu árum hefur þýtt að
fólk hefur að meðaltali 60% meira í
höndunum eftir skatt en á árinu
1994. Lægstu laun hafa hækkað
meira en önnur sem þýðir að kaup-
máttaraukning lægstu launa er enn
meiri. Svo miklar almennar launa-
hækkanir á svo skömmum tíma eiga
sér ekki neina hliðstæðu meðal þró-
aðra ríkja. Þar sem fleiri fá laun yfir
skattleysismörkum hafa tekjur rík-
issjóðs aukist. Til viðbótar hafa mik-
ill innflutningur, aukin einkaneysla
og góð afkoma fyrirtækja aukið
tekjur ríkissjóðs. Þetta getur skýrt
hvers vegna skatttekjur ríkissjóðs
hafa aukist meira hér á landi en í
nokkru öðru OECD-ríki.
Öll sagan sögð
Þegar öll sagan er sögð blasir eft-
irfarandi við: Vegna sérstaks átaks
aðila vinnumarkaðarins í kjarasamn-
ingum 1997 og 2000 voru lægstu
laun hækkuð sérstaklega og fóru
þau yfir skattleysismörk. Skattleys-
ismörkin eru nú um 78 þúsund krón-
ur, sem er það hæsta sem gerist í
heiminum í dag. Sá sem hefur 80
þúsund í laun er kominn yfir skatt-
leysismörk og greiðir þar af leiðandi
skatt. Því má með sanni segja að
skattbyrði hans hafi aukist. Því
meira sem launin hækka eykst
skatthlutfallið þar til hámarksálagn-
ingu er náð. Það er hluti af tekju-
jöfnunaráhrifum skattkerfisins. Að-
alatriðið er þó að launahækkanir
síðustu ára og almennt lækkað
skatthlutfall hafa leitt til þess að fólk
hefur að meðaltali 60% meira á milli
handanna eftir skatt en á árinu 1994
og láglaunafólk enn meira. Er það
ekki aðalatriðið?
Er aukinn
kaupmáttur byrði?
Ásta Möller fjallar um
kaupmáttaraukningu ’Vegna sérstaks átaksaðila vinnumarkaðarins í
kjarasamningum 1997 og
2000 voru lægstu laun
hækkuð sérstaklega og
fóru þau yfir skattleys-
ismörk.‘
Ásta Möller
Höfundur er alþingismaður.