Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 48

síns tíma á þröngu sviði og fær þar með
eigin framlagi einhverju áorkað, en er
hinsvegar á öðrum sviðum, vegna af-
skiptaleysis og vanþekkingar, fjarlægari
samtímanum en almennt gerist í því
samfélagi sem hann hrærist í, þá stuðlar
hann annarsvegar að hraðari umhverfis-
breytingum, er hinsvegar vegna þeirrar
einangrunar frá öðrum sviðum, sem
tengd er sérfræðingstilveru hans, óvenju
kirfilega flæktur í gamlar hugmyndir.
Hér hefur þegar verið drepið á nokkrar
afleiðingar atferlis, sem ekki er í sam-
ræmi við þann tíma sem það gerist á. Oft
birtast þær sem streita: mönnum finnst
sú breyting ógnvekjandi, sem að baki
liggur. Samt stafar lítil töf af öflum
þeim sem af þessu spretta, þegar í móti
er hin stöðuga aðlögunarhvöt, sem leiðir
af spennunni milli mannsins og umheims
hans. Það sem íþyngir hverri nýrri kyn-
slóð er ekki svo mjög umbreyting sam-
tímans sem sú byrði norma og gildamats,
sem á tímum svo til kyrrstæðra umhverf-
isskilyrða runnu í hugum manna saman
við almennt viðtekinn siðamælikvarða og
þarmeð þjóðfélagslegt vald. Fráhvarf frá
hefðbundnum siðareglum í lok nítjándu
aldar og á hinni tuttugustu var nauðsyn-
legt, af því að þessar reglur, þessi norm,
hefðu útilokað sérhverja aðlögun að hin-
um breyttu aðstæðum umhverfisins. Þær
ógöngur, sem þessi norm lentu í, stuðluðu
jafnframt að auknum hraða umhverfis-
breytinganna, likt og hvati í efnaferli,
því að með lausninni undan oki úreltra
fortíðarhátta spruttu fram í stríðum
straumi nýr hugsunarháttur, ný atferlis-
snið og nýr viðbragðsmáti. Líkt og við
líffræðilegt úrval úr fjölda stökkbreyt-
inga, nær hér aðeins það fátt eitt af hin-
um nýju hliðstæðu og andstæðu kenning-
um og lífsháttum fram að ganga og fest-
ast í sessi sem hæfir hinum fjölþætta
samtíma og megnar því að breiðast út.
Sé nánar rýnt í uppruna slíkra lífshátta,
má í yfirfærðri merkingu kalla þá „líf-
vænlega atferliskosti". Hjá því verður
ekki komizt, að hin hugmyndafrjóa unga
kynslóð reyni hinar mörgu ónothæfu að-
ferðir, sem bjóðast, af sama ákafa og
hinar fáu nothæfu og berjist fyrir þeim
með sömu ástríðu, þar eð einungis hinn
endanlegi árangur greinir þar á milli.
Vandkvæði þess að lifa í samræmi við
sinn tíma virðast svo almenns eðlis, að
auðsætt er að telja þau einkenni félags-
gerðar hins mannlega lífs yfirleitt; svo
lengi a. m. k. sem það ekki staðnar,
meðan það á sér nokkra framþróun. Hin
stöðuga sambúð þess mannlegs atferlis,
sem er í samræmi, og þess, sem ekki er
í samræmi við sinn tíma, er kannski hinn
eini stöðugi grundvöllur hinna margvís-
legu og sundurleitu þátta mannlegs sam-
félags. Til þess að tryggja tilveru þess í
framtíðinni virðist enn frekari þróun vís-
inda og tækni óumflýjanleg. Samt mun
hún eiga sér skorður, sem er takmarkaður
aðlögunarhraði mannsins að breytingum
umheimsins, nema því aðeins að þjóð-
félagið breytist í þjóðfélag sérfræðinga,
sem myndi fjarlægjast lífshætti nútím-
ans svo mjög, að með hans mælikvörðum
verði ekki lengur mælt. 4
Rúnar Hafdal Halldórsson:
Kínverskt ævintýri
Kóngurinn í Kína
kallar til sín alla
jarlana sína.
Fyrstur kom hinn ungi,
annar kom sá gamli,
en þriðji sá í miðjunni
í smiðjunni var.
Sat hann við smíðar
og silfurhjarta skar.
Dvaldist þessum þriðja
og gleymdi hann konungsför
því silfur bjó og sauð hann
með sigurbros á vör.
Leiðist Kínakóngi
og kallar hann enn:
Hvað er það, sem tefur
mína undirmenn?
En enginn kunni svarið
og enginn hafði heyrt
hrafninn yfir konungsgarði
krunka út um nefið,
að karlinn hefði kvefið.
En kóngur átti konu
og konan átti son,
en sonur átti kærustu,
sem kyssti lon og don.
Og kærastan var send til
að koma upp um karl,
sem örugglega ekki
var konungshollur jarl.
Stúlkan tók til reiðtygin
og kvaddi kóng og prest,
settist upp á hest,
sem hófa hafði stóra
og ganglimi fjóra,
reið svo yfir kínverskan
Langasand og Kjöl.
Hún hitti jarl í hlaði
og hann bauð góðan dag.
Hún tók í það,
en sagði, að sig vantaði
fjórða mann í slag.
Jarlinn varð hálfklumsa,
en sá, hvað undir bjó,
og sagðist önnum kafinn:
„Ég þarf að fara á sjó,
því tómt er orðið búrið
og heimafólk mitt stúrið".
Af sjónum kemur karlinn
með kolmunna og skel,
slær upp heljarveizlu,
svo engum varð um sel,
lyftir fullum skálum
og skenkir dýran mjöð.
Varð nú stúlkan heldur glöð
og drekkur lengi vel.
Er nú skemmst að segja,
að sættir tókust brátt
með kærustu og karli,
en það fer ekki hátt,
því ef þú vissir brögðin,
sem jarlinn beitti þá,
þú mundir strax á morgun
í aðra stelpu ná.
Um kóng er það að segja,
að ennþá bíður hann
og vonast eftir kærustunni
heim I konungsrann.
En sonur drottningar
hugsi situr nú
og finnst, að konuástin
sé fáu hjarta trú.
Kærastan og kariinn
þó unnust lengi vel.
Út úr því varð drengur,
sem lifði miklu lengur
en Björn á Löngumýri.
Úti er svo kötturinn
og kínverskt ævintýri.
Sigurður Pálsson:
Harka morgunvindsins í þessari borg
í þessari borg við syðri tjörnina
geng ég um í iðandi bylgjuhreyfingu vitundar
í þessu ormlausa umhverfi
þar sem hvergi er vottur blossandi bylgjuforms
hvergi nautnalega svarta netsokka að sjá
í hörku morgunvindsins
allt virðist híma
stráin fólkið mölin
vatnið jafnvel gott vatnið
er dautt og gutlar falskt
upp að samanbitnum ormlausum grasflötum
í hörku morgunvindsins
og fólk vopnað lyklakippum
rasssíðar frænkur og undirokaðir frændur
paufast um á köldum eyðisöndum lífs sins
þar sem hús þess standa vörð um líf þess
timbruð í byrjun vikunnar
bolast áfram í söknuði eftir framtíðinni
hlakkandi til fortíðarinnar
flýta sér undan nútíðinni
ég geng um flatlendið angistargöngu
leyfi bylgjuhreyfingunni fara eldi um hug minn
brostin augu stráanna ryðjast inn I vitund mína
eins og hráviði
og spanskgræn styttan af jónasi
stingur í stúf við bunulæki og bakkafagrar ár
hugans
ó, mig sem minnti að þessi borg væri bros-
andi kona
sem austanvindurinn svæfi hjá
niður eftir laugaveginum og austurstrætinu
og lognaðist útaf á hallærisplaninu
framan við moggann
en ég geng með iðandi bylgjuloga í höfðinu
og sé fólk í óðaönn að tína saman brot
úr lygi raunveruleikans
málmar og viðir og gler
þvælast sifellt fyrir því
guðsgræn náttúran flýr undan því
draumheimar þess týndir í bylgjulausri vitund
í hörku morgunvindsins
held ég höfðinu milli handa mér
ó, ef kæmi loksins regn
og færi kitlandi samhengislausum höndum
um höfuðið
opnaði höfuð mitt
svo heilinn yrði brúnn og sællegur
opnaði höfuð mitt öllum heiminum
eins og páskaegg
fullt af málsháttum
44