Vikan


Vikan - 31.03.1977, Blaðsíða 48

Vikan - 31.03.1977, Blaðsíða 48
að tilvísan Odds Eyjólfésonar skólaráðsmanns, bókarkveri af skólapiltum í Skálholti, hvar í voru 237 galdrastafir og tákn. Hann vildi ekki, að hátt færi, trúlega af ótta við illan orðróm eða jafnvel brennur. Ekki verður hér spáð um afleiðingarnar. Talið er víst, að kveri þessu hafi verið brennt. Ólíklegt er, að svo gáfaður og gætinn maður, hámenntaður sem Brynjólfur biskup var, hafi trúað á galdra eða önnur þau máttarvöld, sem samrýmdust ekki skynsarr.- legri kenningu. En hvað sem kennt var af stólnum var forn- eskjan röm og fór ekki ætíð í manngreinarálit. Trúin á anda og völvur er víst eldri en sagnir ná til. Sjálfur Sál konungur féll í þá freistni að leita til konu í Endór, sem hafði þjónustuanda, þrátt fyrir að hann ,,hafði gjört alla þá menn landræka, er höfðu þjónustuanda svo og alla spásagnamenn." (1. Samúelsbók, 28.) Gerð galdrastafa er sú iðja, sem mikið var stunduð, og höfðu táknin margvíslega merkingu og eiginleika. Heimildum ber þó ekki saman um gerð þeirra og notkun, sem ekki er von, þegar litið er til alls þess fjölda, sem í gangi var. Líklegt er, að myndir þær hinar fyrstu hafi sprottið upp úr rúnum og táknletri, en þróast svo sem nokkurs konar alþýðulist fyrr á öldum og með vaxandi galdratrú orðið æ fyrirferðarmeir. Mikil vandkvæði gátu orðið á með útvegun hinna réttu efna í staf. Auðvitað voru stafirnir eftir því kröftugri, sem efnin til þeirra voru torfengnari. Get ég ekki látið hjá líða að vitna til einnar ;perlu íslenskra bókmennta, það er þegar Jón Þeófílusson sagði nafna sínum Hreggviðssyni, hvernig búa ætti til vindgapa, er þeir voru samvista í þrælakistunni á Bessastöðum. Formúlan er á þess leið: „Vindgapi er letraður með hrafns- galli á mórautt hundtíkarskinn holdrosamegin og borið síðan ofaní blóð úr'svörtum fressketti, sem óspjölluð mey hefur skorið á háls við fullu tungli." (H.K.L., íslandsklukkan). Ekki verða raktar hér orðræður þeirra nafna frekar, enda hverjum og einum aðgengilegar, sem vill. Draugatrú er jafnháð göldrum og þeir henni. T.d. voru menn ófúsir að vaka yfir líkum galdramanna, enda urðu afturgöngur þeirra rammari, sem þeir höfðu kunnað meira fyrir sér í lifanda lífi. Þó er eins og þjóðsagan hyllist til að láta lífsmáttinn sigra myrkraöflin, og skal hér tilfærð ein slík: ,,SKEMMTILEGT ER MYRKRIÐ" í fyrndinni og allt til vorra daga var það landssiður að vaka yfir líkum, og var það oftast gjört við Ijós, ef nótt var eigi albjört. Einu sinni dó galdramaöur nokkur, forn í skapi og illur viðureignar; vil'du fáir verða til að vaka yfir liki hans. Þó fékkst maður til þess, sem var hraustmenni mikið og fullhugi að því skapi. Fórst honum vel að vaka. Nóttina áður en átti að kistuleggja, slokknaði Ijósið litlu fyrr en dagur rann. Reis þá líkið upp og mælti: „Skemmtilegt er myrkrið." Vökumaður svarar: ,,Þess nýtur þú ekki." Kvað hann þá stöku þessa: „Alskínamdi er nú fold, út er runnin gríma. Það var kerti, en þú ert mold, og þegiðu einhvern tíma." Síðan hljóp hann á líkið og braut það á bak 48VIKAN 13. TBL. aftur. Var það síðan kyrrt það sem eftir var nætur." (J.Á. Þjóðs.) Þannig fléttast saman galdramannasögur og draugasögur. Þótt draugar væru oftast uppvakningar eða afturgöngur látins fólks, tíðkuðust þó á Austurlandi svokallaðir meðaladraugar, og er m.a. til skilmerkileg ævisaga eins slíks, ,,Eyja- selsmóra", eftir Halldór Pétursson, og vísast til hennar þeim, sem vita vilja skil þeirrar tegundar. Þar voru vísindin komin til sögunnar. Meining þessarar greinar er að gera nokkur skil íslenskum galdrastöfum og meðferð þeirra, þar eð almenningur á ekki svo greiðan aðgang að þeim upplýsingum sem skyldi. Lúmskan grun hef ég um, að ýmsir hefðu gaman af að skoða þá og lesa, þótt ekki sé þar með farið að mæla svartagaldri bót. Verður þó að fara fljótt yfir sögu, því að táknin eru svo mörg, að engin leið er að gera þeim skil í stuttu máli. I. Táknið heitir „Galdrahöll". Galdrahöll þessa notaði gamalt fólk við kukl sitt og dró hana upp á húð holdrosamegin." Rúnirnar
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Vikan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.