Íslensk endurreisn - 19.08.1933, Blaðsíða 2

ISLENSK ENDURREISN
Atvmnnmál.
Hjer í blaðinu lieí'ir ínargoft verið bent á
það, sem aflaga fer í þjóðmálum vorum. Með
skýrum 'dæmum hefir verið sýnt fram á að
stjettarrígur, skipulagsleysi og óstjórn ðr
smátt og smátt að koma þjóðinni á vonar-
völ.
í þessari grein mun verða bent á nokkrar
leiðir, sem fara verður ef nokkurntíma eiga
að koma nýir og betri límar vfir þjóðina.
Atvinnuleysið er mesti vágesturinn og at-
vinnuleysinu ver'ður að útrýma livað sem það
kostar. Margt hefir verið rætl og ritað um
leiðir út úr ógöngunum en samt hefir litlu
verið áorkað. Enn þá gangá hundruð manna
atvinnulausir um liábjargræðistímann, aðeins
vegna þeirrar óreyðu og skipulagsleysis, sem
í atvinnumálunum rikir.
Það fjTsta sem gera verður í atvinnumálun-
um er að skipuleggja atvinnuna. Hjá ríki og
bæjarfjelagi starfar fjöldi manna, sem ýmist
er óþarfur eða þannig efnum búinn að hann
á að víkja fyrir öðrum, sem ver eru settir.
Einn af innheimtumönnum bæjarins hefir selt
ríkinu jörð auslur í Ölvusi fyrir um 100 þús-
und krónur, svo að hann ætti t. d. ekki að
vera á flæðiskeri staddur og svo mun um fleiri.
Það mun ekki ofmælt, að ef rjettlæti er látið
ríkja í starfsmannaskipan og Iaunagreiðslum
ríkis og bæjarfjelaga, þá muni sþarast hundr-
uð þúsunda króna. — Því fje mætti verja til
atvinnuaúkningar í landinu.
Það er óhæft og óverjanlegt með öllu hvern-
ig forstjórar ríkisstofnana og fyrirtækja, sem
ríkið styrkir á einn eða annan hátt misnóta
stöður sínar, fjölskyldum sínum og vinafólki
í vil. Það er ranglæti að nokkrar fjölskyldur
fá svo tugum þúsunda skiftir árlega frá því
opinbera á meðan hundruð manna hafa eng-
an slarfa og engin laun. Krafan um skipu-
Jagningu atvinnunnar hjá ríki og bæjarfje-
lögum er rjettmæt og á rökum reist og henni
verður að fylgja fast fram. Forráðamenn þjóð-
arinnar, ríkisstjórn, alþingismenn, sýslu- og
bæjarstjórnir, hafa fylgt þeirri meginreglu að
ldaða á atvinnuvegina og framleiðendur skött-
um, tollum og allskonar álögum, sem gera
allan atvinnurekstur torveldan og sem verður
til þess að auka atvinnuleysið. Fjölda margir
menn vilja ekki leggja út í nokkurn iðnað,
útgerð eða önnur fyrirtæki þar sem þeir eiga
það víst að allur ágóði (og stundum höfuð-
stóllinn líka) verður tekinn af þeim með
óhæfilegum sköttum og ákyldum. Skattarnir
og áiögurnar hafa stórkostlega dregið úr fram-
kvæmdum einstakra manna og fjelaga. En
,á þessu verðúr að ráða bót. Atvinnuvegir
lándsmanna eru fjöregg þjóðarinnar og þá
verður að efla, bæla og auka en ekki sliga
með fyrirhyggjulausri skattheimtu.
Ríkisstjórnin verður að hefjast handa og taka
til hyggilegra og varanlegra ráða í þessu stór-
máli. — Það er tilgangslítið að sletta einhverj-
um „atvinnubótum“ í nokkur hundruð menn
um háveturinn; það sem verður að gera er að
útvega fólkinu trygga og varanlega atvinnu og
það verður að eins gert með auknum iðnaði,
útgerð og framkvæmdum í landinu.
íslenskur Iðnaður getur aukist og blómgast
ef lionum væri sómi sýndur og iðnaðurinn
mun i framtíðinni verða athvarf fyrir þús-
undir manna hjer á landi. Skilyrði fyrir aukn-
um iðnaði eru mörg og mikil. Nægilegt vatns-
afl til raforku og verksmiðjureksturs í stór-
um stíl er fyrir hendi og ýms efni í landinu
sjálfu, sem gera mætti úr markaðshæfa vöru.
Forráðamennirnir eiga að skilja betur en
allir aðrir þá nauðsyn, sem er á auknum iðn-
aði, sem er sama og aukin atvinna. Og þess
vegna verður að gera þá skýlausu kröfu, að
ríkisvaldið styðji iðnaðinn með skvnsamlegri
löggjöf á ýmsum sviðum. (Um iðnaðarlög-
gjöfina verður bráðlega rætt lijer i blaðinu).
Þá leið má taka upp að greiða fyrir mönuum
um að flytja inn ýmsar vjelar til aukins iðn-
aðar og krefja ckki um neina lolla eða af- j
gjöld af þeim.
Myndi þetta ráð, el' upp væri tekið, 'verða
lil j)ess að ýmsar starfandi verksmiðjur, sem
þyrftu að fá sjer nýjar og betri vjelar eða
auka við sig, myndu ráðast í kaup á þeim,
cn sem nú er gert ill mögulegt. Innflutnings
og gjaldeýrisnefnd gera allan innflutning á'
slílcu erfiðari og lorveldari. Afuám cða rýmk-
un innflutningshafta og afnám tolla á öllum
nauðsynlegum vjelum, lil aukins iðnaðar í
landinu, er rjett og stórt spor i áttina til að
útrýma atvinnúleysinú. Hver atvinnulaus
maður og fjölskylda hans kostar rikið beint
eða óbeint fleiri þúsund krónur á ári, og þess
vegna er j)að beinn gróði fyrir ríkið þegar
atvinnan er i góðum gangi. Atvinnulaus mað-
ur verður að fá styrk — vinnandi maður veit-
ir styrk. Þess vegna væri það athugandi
hvorl ekkí væri unt að veita verðlaun þeiin
fvrirtækjum eða atvinnurekendum á sjó cða
landi, sem gætu aukið eða bætt rekstur sinn
svo að unt væri að veila fleiri mönnum fasta
atvinnu alt árið. Er hægl að liafa þessi verð-
laun i lækkuðum sköttum eða tollum eða á
annan liátt sein heppilegt kynni að þykja. Er
til mikils að vinna ef slíkt væri unt, en það
er þvi aðeins hægt jiegar föstu og rjettu skipu-
lagi er komið á atvinnumál þjóðarinnar.
Vandræði síldarútvegsins
í smnar.
Síldveiðaflotinn liggur að mestu
athafnalaus eftir 4—5 daga veiði.
Til þess að hjálpa síldarútveginum
þarf nýja síldarverksmiðju, er
vinnur úr 4000 málum á sólar-
hring.
í vor skrifaði jeg nokkrar greinir í „íslenska
Endurreisn“ um nauðsynina á því, að gera til-
raun með að fá sumaratvinnu við þorskveiðar
í Grænlandi fyrir mótorbátaútveginn. Jafn-
framt sýndi eg fram á, að við gætum haft
næga sumaratvinnu handa togurunum, línu-
veiðurunum og stærri mótorskipum með því,
að gera jiessi skip út á síldveiðar, en til þcss
þyrfti ríkið að byggja stóra nýtísku sildarverk-
smiðju við Húnaflóa.
í sumar hefir síldveiði verið meiri cn nokk-
uru sinni áður. Strax eftir að almenn veiði
byrjaði, voru komin 50—60 þús. mál í ríkis-
bræðsluna eftir að eins 4—5 daga veiði, og
gat verksmiðjan ekki tekið við meiru þá i
svipinn. Urðu skipin, sein þar höfðu samn-
inga, að hætta veiðinni.
Það er stuttur tími, fjórir, fimm dagar af
sildveiðatimabilinu, sem er Venjulega tveir
mánuðir, en þetta sýnir betur en nokkuð ann-
að, hversu illa við erum staddir með síldar-
atvinnuveg okkar, vegna vöntunar á síldar-
bræðslum. — Sama gildir um aðrar versmiðj-
ur norðanlands, þvi að strax í júlímánuði voru
orðsendingar. í útvarpinu lil síldveiðiskipa, að
koma ekki inn með aflan, því að þar væri
allt yfirfullt og ekki liægt að taka við meira
„fyrst um sinn.“
Það er eklci nóg með það, að skipin liafi
strax eftir þessa fáu daga komist í vandi’æði
með veiðina, heldur eru síklarverksmiðjurnar
það líka ekki síður. Þegar t. d. ríkisversmiðj-
au tekur á móti 70 þús. málum í einni lotu
á stuttum tíma, þá gerir hún sjer stórtjón með
því, þvi að það tekur hana svo langan tíma
að bræða þessa síld, að hún grottnar á meðan
í geymsluþrónum, þótt söltuð sje, og verður
þar af leiðandi jafnt lýsi sem mjöl hvorugt
góð vara, borið saman við, að síldin væri
brædd ný, auk þess sem þetla tefur rekstur-
inn mikið, því að versmiðjan vinnur mikið
færri mál á sólarhring af gamalli síld en
nýrri.
Það cr ekkert gaman, að vita af nægri veiði
og hjálpa ekki skipum og mönnum til að losna
við aflann, og hefir rikisversmiðjan teygt sig
meira en hún gal gert ineð góðu, og gert sjer
tjóu þar með. Hefi eg oft sjálfur og fjöldi
annara síldarkaupmanna g'ert hið sama, því
að það liorfir enginn upp á það að gamni
sinu, að sjá menn og skip atvinnulausa, ef
hægt er að greiða fyrir þeim.
Það sem þarf að gera er að byggja ný-
tísku síldarverksmiðju við Húnaflóa.
Eg er talsvert kunnugur á Ströndum. Hefi
verið þar þjú suniur, og er það álit mitt, að
Reykjafjörður sje tvímælalaust besti staður-
inn fyrir þann rekstur. Auk þess hefi eg átt
tal um þetta við fjölda sjómanna, sem kunn-
ugir cru við Húnaflóa, og slaðfesta þeir hið
sama, að, að öllu samanlogðu, sje Reykja-
fjörður bestur.
Sildarverksmiðja þessi má ekki vera minni
en svo, að hún geti brætt 4000 mál á sólar-
hring, til þess að geta fullnægt þeirri þörf,
sem nú er. Síldarbræðslan verður að vera svo
stór, að hún geti brælt sýldina nýja jafnóð-
um sem hún fiskast, svo að úr henni fáist
fyrsla flokks lýsi og mjöl. — Það er betra að
láta verksmiðjuna vanta sild dag og dag á
vertíðinni, heldur en að hafa alt yfirfult og
vera að bræða síldargrút allt sumarið.
\rerksmiðju þessa þarf að byrja að byggja
vorið 1934, svo að hún geli tekið til slarfa í
júlíbyrjun 1935.
Lega verksmiðjunnar er eitlhvert stærsta at-
riði þessa máls, og má ekki flana að því að
velja henni slað. Að hugsa um Vestfirði eða
Austfirði til byggingar nýrrar siídarbræðslu-
stöðvar er brjálæði. Aftur er Rcykjarfjörður
sjálfsagður staður undir síldarverksmiðju
vegna þess, hversu hann liggur nærri hinuin
auðugu sildarmiðum og sparar útgerðinni tugi
ef ekki hundruð þúsunda á hv.erju ári. Jeg
þekki þetta af eigin reynslu, því að eg hefi
sjálfur orðið að selja sild til bræðslu á Vest-
fjörðum og vcit hvert erfiði, tímalöf og kostn-
aður er því samfara. Auk þess atvikaðist svo
eitt sinn, að jeg var framkvæmdastjóri IJest-
eyrarverksmiðjunnar í nokkuite daga, vegna
dauðsfalls framkyæmdastjórans, sem fyrir
var, og sá jeg þá um kaup á síld i verksmiðj-
una. Var mjer lieimilað að kaupa málið þá
á 14 kr. aflient á Hesteyri, eða 10 kr. komið
um borð í skip á Siglufirði, og varð reynsl-
an sú, að miklu fleiri vildu selja síldina til
Siglufjarðar fyrir hið lægra vcrð, og gerði
það ekkert annað en lega Hesteyrarverksmiðj-
unnar.
Þar sem sjávarútvegurinn er og verður að-
aluppistaða þjóðfjelagsins, má ekki horfa í
eins og liálfa miljón lil nýrrar siklarverk-
smiðj u.
Ný verksmiðja minkar mikið það mikla at-
vinnuleysi, sem nú er fram undan, fyrir út-
gerðarmenn og sjómenn yfir sumartímann,
og bætir jafnframt kjör þeirra, sem fyrir eru,
um leið og hún skilar ríkinu framlagi sínu
margföldu aftur, beint og óbeint.
Óskar Halldórsson.
Aug’lýsið i
íslenskri
Endurreisn.