Lesbók Morgunblaðsins - 26.09.2009, Blaðsíða 5
entínska pesóans árið 2001, samhliða óróanum á
milli Bandaríkjanna og nokkurra Suður- Am-
eríkuríkja vegna eiturlyfjasmygls og gremja
vegna sölu á náttúruauðlindum til fjölþjóðafyrir-
tækja, hafi einnig lagt sitt á vogarskálarnar til að
stuðla að uppgangi kommúnista og vinstri sinn-
aðra ríkisstjórna um heimshlutann þveran og
endilangan. Ali telur að margir háttsettir menn í
utanríkisþjónustu Bandaríkjanna vinni enn í
anda kaldastríðsviðmiða sem byrgi þeim sýn á
þjóðfélagsleg umskipti sem hafa komið nýrri
kynslóð stjórnmálamanna til valda. Þetta séu
breytingar sem var ekki komið á með vopna-
valdi, skæruhernaði eða Che Guevara, heldur
með lýðræðislegum kosningum og boði þýðing-
armiklar breytingar fyrir álfuna.
Í hugum sumra áhorfenda skipta pólitísk blæ-
brigðin í South of the Border minna máli en þau
ódæmi að horfa upp á Stone glaðhlakkalegan í
boltaleik við Morales eða hlusta, fullan hluttekn-
ingar, á útskýringar Chávezar um draumsýnina
sem hann kallar „bóluvarísku byltinguna“ í
heimsálfunni. Stone var rækilega gagnrýndur
fyrir að vera of kumpánlegur við Castro í heim-
ildarmyndinni Commandante (́03). Þá fylgdi
hann myndinni eftir með Looking For Fidel, sem
var mun harðskeyttari og Stone fékk einræð-
isherrann til að reifa viðkvæm mál eins og and-
ófsmenn og óróa undir yfirborðinu á Kúbu.
Á tímum þegar fáir Hollywood-leikstjórar
gefa stjórnmálum eða sagnfræði gaum, hefur
Stone verið oftsinnis gagnrýndur fyrir að fara
frjálslega með staðreyndir, í myndunum JFK,
Alexander, og fleirum. Hann hefur jafnan mót-
mælt kröftuglega. Viðurkennir að sér hafi orðið á
mistök en í verkum sínum sé mikill sannleikur
fólginn. saebjorn@heimsnet.is
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 2009
5
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnú
„Rukkarinn“ Skáldið Jón úr Vör blaðar í bókum.
Þ
egar til Reykjavíkur var komið hóf Jón
störf sem rukkari hjá Blómabúðinni
Flóru. Er hann ef til vill að yrkja um þá
reynslu sína í titilljóði fyrstu bókar
sinnar, Ég ber að dyrum, en það hefst á orð-
unum: „Ég er rukkari.“ Ljóðið lýsir því þegar
rukkari hringir dyrabjöllu „eins glæsilegasta
hússins í bænum“ og ung stúlka kemur til dyra:
„Það er vinnukona.“ Hvorki húsbóndinn né frú-
in eru við til að borga reikningana en stúlkan
brosir til hans „bláum augum/ og rauðum
vörum“. Rukkarinn heldur göngu sinni áfram
en er „alls staðar illa þeginn,/ óvelkominn gest-
ur/ og viðtökurnar eftir því.// Eins og ég, vesall
rukkari,/ eigi sök á kreppunni“. Þegar dagurinn
er loks á enda svellur honum blóð í æðum yfir
hlutskipti sínu og stúlkan kemur upp í hugann:
Og hún,
þessi fallega vinnukona,
sem fann skyldleika okkar
í umkomuleysinu,
undirgefninni,
hún brosir í hug mínum,
hlær í þögninni.
[…]„Það var kreppa,“ segir Jón, „og erfitt um
vinnu. Menn voru róttækir og í uppreisnarhug
en þeir sem voru hvað harðastir í verkalýðsbar-
áttunni fengu síst vinnu; það var ekki nema at-
vinnurekendurnir væru í vandræðum og þyrftu
að skipa upp með hraði.“
Jón úr Vör tjáði sig um
reynslu sína af krepp-
unni í viðtali við Þröst
Helgason sem birtist í
tilefni af áttræðisaf-
mæli Jóns 1997.
„Ég er rukkari“
Í
timaritinu TIME var bókin
Mannlaus veröld eftir banda-
ríska höfundinn Alan Weisman
valin besta fræðirit ársins 2007.
Hún hefur verið þýdd á 30 tungu-
mál og notið mikillar hylli; nú er
hún komin út hér á landi í þýðingu
Ísaks Harðarsonar. Weisman velt-
ir fyrir sér hvað myndi
gerast á jörðinni ef mað-
urinn hyrfi en allt annað
yrði á sínum stað. Hann
spyr hvað yrði um mann-
virkin og eiturefnin sem
mennirnir hafa búið til,
hvernig dýrum og gróðri
myndi farnast. Hann spyr
hvað heimurinn myndi
græða á að losna við okkur. Við
skrifin leitar Weisman heimilda
víða og undirbyggir skoðanir ólíkra
vísindamanna með skýrandi dæm-
um. Hann flakkar frá frumstæðum
ættbálkum inn í heim há-
tækninnar, frá köldum pólunum
inn á svæði sem eru óbyggi-
leg sökum hita, og veltir
fyrir sér stöðu mála.
Andri Snær Magnason
skrifar formála að bókinni
og segir spurningar
hennar forvitnilegar, að-
kallandi og fræðandi.
Hún vekur vonir og
hjálpar lesendum að sjá
heiminn í nýju ljósi.
Alan Weisman | Mannlaus veröld
Hvað ef maðurinn fer?
M
una (Nisreen Faour), er einstæð
Palestínsk móðir, sem er flutt
ásamt syni sínum Fadi (Melka
Muallen), til fyrirheitna landsins, nánar
tiltekið smábæjar í Illinois þar sem ekk-
ert er eins og á Vesturbakkanum. Í öllum
óróanum og óörygginu í gamla landinu
hafa mæðginin látið sig dreyma sæta
drauma um nýtt og betra líf. Þau njóta
þess að búa í skjóli systur Munu (Hiam
Abbass) og læknisins manns hennar
(Yussef Abu Warda).
Blikur eru á lofti, Bandaríkin hafa ráð-
ist inn í Írak og það kemur niður á
minnkandi viðskiptum læknisins og um-
hverfið verður þeim fjand-
samlegra. Með þraut-
seigju fær Muna
vinnu, hún er fyrr-
verandi bankastarfs-
maður en er þakklát
fyrir ræstingastarf
á skyndibitastað.
Á sama tíma
mætir sonur
hennar
auknum
fordómum
í skólanum.
Áhorfendum gefst tækifæri á
að sjá vanda Palestínumanna frá
glænýju sjónarhorni innflytjenda í
Vesturheimi sem er framúrskar-
andi vel unnið og trúverðugt frá
hendi Dabis, sem er Bandaríkja-
maður af palestínskum ættum.
Hún varast að taka svart-hvíta af-
stöðu með söguhetju sinni, jafn-
vel þegar hún mætir auknu mót-
læti er það lágstemmt þó full
alvara búi að baki og gagnrýnin
liggi í loftinu. Dabis hefur góðan
skilning á aðstæðunum að leið-
arljósi og segir þessa athygl-
isverðu og forvitnilegu sögu af
óborganlegu skop-
skyni og bjartsýni.
Mynd sem á erindi
við alla sem hafa
áhuga á málum
Palest-
ínumanna og
annarra
undirokaðra
minni-
hlutahópa
hvar sem
er.
Amreeka (2009) | Cherien Dabis
Velkomin til Amreeku
Ég glími við mótþróaþrjóskuröskun, stöðu-
skipanakreppu og fleiri ámátleg orð. Ísland,
það eru alltof löng orð í þér.
Þessar línur eru úr „Ísland 2008“, löngum
ljóðbálki undir lok nýrrar ljóðabókar Hauks
Más Helgasonar, Rigningin gerir ykkur frjáls.
Bókin er samtal skáldsins við þjóð á tímamót-
um, hugmyndirnar sem hafa mótað heim okk-
ar síðustu árin og við tungumálið. Ljóðmæl-
andinn unir sér við að velta fyrir sér kostum og
göllum markvissrar eyðileggingar á orðum,
fólki, húsum og inntaki mennskunnar. Hann
hatar vinnu, hann hatar að vera látinn hlýða og
hatar að skyrturnar sínar séu saumaðar í
Kína. Hann ávarpar landið og skilgreinir hvað
hann vill gera: Ísland, ég er að reyna að stunda
ekki ljóðlist. Ljóð er það sem gerir heiminn
óvenjulegan. Ég er að reyna að setja hann aft-
ur á sinn stað.
En heimurinn leysist upp, í ljóði.
Haukur Már er einn stofn-
enda Nýhil-hópsins, hefur sent
frá sér nokkrar ljóðabækur og
verið áberandi á ritvellinum síð-
ustu ár. Hann er skeleggur
penni og það gustar af honum í
þessari nýju bók. Lesandinn er
dreginn með í flakk um nýliðna
tíma, í ljóðum sem mótast af
ádeilu; í þeim er beittur húmor og
afstaða tekin gegn neyslu og stofnanavæð-
ingu, þarna eru reiði og pirringur. Afkomu-
tölur uppi í rúmi/ borða þær á morgnana …
segir í ljóðinu „Eldflaugavísindi“, þar sem
pótemkintjöld hins meinta góðæris eru rif-
in niður og sannleikurinn afhjúpaður:
Harmleikur er þetta: trúðurinn er ekki
lengur baðaður / ævintýraljóma sem ger-
ir hann velkominn þegar hann / bankar
óvænt upp á, heldur asnalega málaður
maður sem er / alltaf að trufla.
Í öðru ljóði bendir ljóðmælandinn á að þögn
sé sama og samþykki, hann gengur um bæinn
og kinkar hljóður kolli til alls sem á vegi hans
verður; allt á það skilið lotningu. Hann leikur
með orðið lotning, þar sem hann stendur síðan
lotinn og fylgist með því í sjónvarpinu þar sem
maður er hengdur, Saddam Hussein. Loksins
eitthvað nýtt að þegja um / og samþykkja. / Við
vorum öll orðin svo leið / á að leyna bara laun-
um okkar og skoðunum.
Skoðanaleysið er gagnrýnt og aðgerðaleys-
ið, þar sem allir drekka úr glösum. Enginn bít-
ur í þau, brýtur þau og bryður. Þetta er landið
þar sem sumt fólk kann svo vel við sig á kross-
götum að það ákveður að halda sig bara þar.
Þessi nýja bók Hauks Más er býsna áhuga-
verð lesning, kápumyndin af grámóskulegu
borgarlandslaginu með skærum eldtunguleg-
um málningarklessum yfir þökunum gefur
tóninn um beitta og gagnrýna orðræðuna; hún
er gagnrýnin án þess að skáldið gleymi skáld-
skapnum.
Hér er ort um nýja tíma, þegar menn koma
með kylfur og táragas að rukka skattinn, ólíkt
því sem gerðist fyrr, þegar menn voru til sam-
ræðu / þegar skatturinn var innheimtur þann-
ig að fyrst var bankað / varlega.
Nú er hins vegar öldin þrettánda, / menn-
irnir í jakkafötunum eru komnir með táragas
og kylfur, / í staðinn fyrir skömm og heiður, /
þeir munu taka mig og kreista mig …
Og það er í lok þessa ljóðs, „Gas“, sem eitt-
hvað verður að springa og brenna. Eins og
sést á kápumyndinni. Það er spurning hvað
rigningin verður eiginlega lengi að slökkva þá
elda. efi@mbl.is
Ljóð | Haukur Már Helgason
Kostir markvissrar eyðileggingar
Haukur Már Ljóðin í Rigningin gerir ykkur frjáls eru
mettuð af ádeilu, óvæginni gagnrýni og húmor.
BÆKUR
EINAR FALUR INGÓLFSSON
Á
rúmlega 200 síðum fetar
skáldið Sindri Freysson sig
frá einu ári til annars, frá
stofnun íslenska lýðveldisins á
Þingvöllum til nútímans. Ljóðveldið
Ísland er annars konar uppgjörs-
verk en við höfum séð til þessa,
marglaga og beinskeyttur ljóð-
bálkur þar sem vísað er
í raunverulega viðburði
og bókmenntir frá ýms-
um tímum. Í upphafi er
vitnað í aðgerðaáætlun
viðskiptaráðs frá 2006 til
2015, þar sem á að
„styrkja í sessi gott sið-
ferði í viðskiptalífinu“ og
gera Ísland „að miðstöð
fjármála og þjónustu“.
Lesturinn hefst árið 1944 þar
sem gestir hossast á mosalökk-
uðum herjeppum á lýðveldishátíð-
ina, þar sem „himnarnir grétu með
ekka / á afmælisdegi frægasta
laumuhomma / sem heimildir gátu
ekki um“. Undir lok bálksins,
árið 2009, loguðu eldar við Al-
þingi og „Ljóðveldið Ísland /
lagði sig niður anno 2009“.
Ljóðveldið lýsir sig gjaldþrota
og leggur verk sín í dóm.
Bókinni er pakkað í fán-
ann og skreytt myndum af
merkisviðburðum og tákn-
um úr sögunni sem skáldið
fjallar um.
Sindri Freysson | Ljóðveldið Ísland
Ljóðabálkur um söguna
A
far löng og átakanleg ævintýramynd um harðan heim
tveggja munaðarlausra systkina sem reyna að bjarga sér á
götum Kænugarðs. Pabbar þeirra eru löngu brotthlaupnir,
móðirin nýdáin. Nafnið bendir til ákveðins léttleika sem er ekki
til staðar. Börnin svelta innan um nýríkt pakk, allsleysingja en
mestmegnis skrítið fólk og stórundarlegt. Áhrifin eru frekar nið-
urdrepandi og verkið of harmrænt í fáránleikaspeglinum til að
virka sem sú þjóðfélagsádeila sem henni er ætlað að vera. Sýnd
á RIFF.
Melody for a Street Organ (2009) | Kira Murtova
Eymd og velsæld
í Úkraínu
Bækur