Fréttablaðið - 11.11.2011, Blaðsíða 52

11. nóvember 2011 FÖSTUDAGUR32 32
menning@frettabladid.is
Bókaútgáfan Crymogea heldur
áfram að afsanna þá goðsögn að
ekki sé hægt að gefa út listaverka-
bækur hérlendis, nú með endur-
útgáfu á teikningum Benedikts
Gröndal (1826-1907) af íslenskum
fuglum.
Benedikt Gröndal var sonur
Sveinbjörns Egilssonar skálds með
meiru. Sveinbjörn var um tíma
kennari við Bessastaðaskóla og ólst
Benedikt upp á Álftanesi. Hann var
um margt sérstakur maður, skáld,
en líka fræðimaður af margvísleg-
um toga. Ævisaga hans, Dægradvöl,
er lesin enn í dag og þykir mikil
skemmtilesning.
Náttúrufræði var mikið áhuga-
mál Benedikts, sem á ævi sinni
sinnti ýmsum störfum við skriftir,
þýðingar og kennslu, en ritaði einn-
ig og myndskreytti bækur um nátt-
úrufræðina. Á nítjándu öld færðust
ferðalög í aukana með nýrri tækni,
samhliða jókst útgáfa ferðabóka og
rita um fjarlæga staðhætti og nátt-
úru. Jónas Hallgrímsson hafði lagt
stund á náttúrufræði og Benedikt
fetaði að einhverju leyti í fótspor
hans í jafnhliða áhuga á skáldskap
og náttúrufræði.
Útgáfa Crymogeu er vegleg,
á gæðapappír og í stóru broti.
Myndirnar, eitt hundrað talsins,
eru í sannfærandi litum þótt ekki
hafi ég frumrit til samanburðar.
Mynstur innan á kápu og ójafnar
brúnir á blaðsíðum sem minna á
gamla tíma þegar þurfti að skera
upp úr bókum eru vel hugsuð atriði
og falleg. Uppsetning textans er
síðan með seinni tíma sniði, texti
Benedikts var að sjálfsögðu hand-
skrifaður. Rithönd hans var falleg
eins og sést á einni eftirprentun en
þreytandi væri að lesa allan textann
þannig. Hér er valið að nota texta
með letri sem minnir á ritvélar-
letur, það á ágætlega við en fagur-
fræði þess er óneitan lega af öðrum
toga. Það sker sig þó ekki óþarflega
frá andblæ myndanna og stelur ekki
athyglinni. Þó er eftirmáli svolítið
óaðgengilegur í uppsetningu.
Textar Benedikts eru upplýsandi
um hinar ýmsu fuglategundir, stíll-
inn oft lifandi og blæbrigðaríkur.
Fjallað er jafnt um stærð og eigin-
leika fuglanna, búsetuhætti þeirra,
nöfn, þjóðtrú sem tengist þeim og
sögur af því hvar þeir hafa sést
og hvenær. Í textunum lifnar enn
fremur tíðarandinn og birtist hér
vel hvernig viðhorf til náttúrunnar
og dýralífs hafa breyst síðan. Bene-
dikt vitnar í aðra fræðimenn í riti
sínu, m.a. Danann Frederik Faber,
sem nefndur hefur verið faðir
íslenskrar fuglafræði eins og fram
kemur í eftirmála. Einnig vitnar
Benedikt í breska og þýska vísinda-
menn sem hér tóku saman skrár um
fugla. Hann studdist líka við íslensk
rit sem til voru, m.a. eftir Eggert
Ólafsson.
Það eru þó teikningarnar sem
bera bókina uppi, svo fallegar og
innilegar, nosturslegar og unnar af
gríðarlegri ástríðu. Þær taka mið
af staðháttum og hegðun fuglanna,
þrestir eru sýndir á grein en krían
birtist í umhverfi sínu við sjóinn og
Benedikt sýnir gjörvileika hennar á
fluginu. Myndir Benedikts hafa án
efa haft áhrif á einhverja íslenska
myndlistarmenn, til dæmis þóttist
ég sjá nokkurn skyldleika við mál-
verk Helga Þorgils listmálara.
Eins og búast mátti við er ritið
því allt hið fallegasta og afar eigu-
legur gripur. Ekki síður er bókin
skemmtileg lesning, auk þess að
vera mikil uppspretta fróðleiks um
fjölskrúðugt fuglalíf landsins.
Ragna Sigurðardóttir
Niðurstaða: Stórskemmtileg bók
með heillandi lýsingum á lifnaðar-
háttum íslenskra fugla. Hér birtist
tíðarandi á einstaklega lifandi hátt.
Myndir Benedikts Gröndal eru í sér-
flokki, innilegar, nákvæmar og unnar
af mikilli ástríðu.
Fjölskrúðugt rit um fugla
Bækur ★★★
Játningar mjólkurfernuskálds
Arndís Þórarinsdóttir
Mál og menning
Af ofurgáfuðu burðardýri
Í upphafi sögunnar stendur Halla, 13 ára, frammi fyrir miklum breytingum í
lífi sínu. Hún hefur verið rekin úr Hagaskóla vegna þess að þar var hún gripin
glóðvolg með töluvert magn fíkniefna í íþróttatösku sinni. Í kjölfar þess missir
annar feðra hennar (já, hún á tvo) vinnuna. Fjölskyldan neyðist til þess að
flytja úr Vesturbænum í úthverfi og Halla þarf að byrja í nýjum skóla.
Halla er fyrirmyndarbarn og hefur
aldrei svo mikið sem þefað af áfengi
eða eiturlyfjum. Hvernig stendur á því
að hún var nöppuð með fulla tösku af
dópi er því öllum í kringum hana (og
lesendum) ráðgáta, sem ekki leysist fyrr
en nokkuð er liðið á söguna.
Í öllu þessu veseni missir Halla bestu
vinkonu sína og verður að leita sér vina
í nýja skólanum, en það reynist hægara
sagt en gert, þar sem nemendur og
kennarar hafa veður af því að hún hafi
höndlað með eiturlyf og telja að hún
sé bæði óalandi og óferjandi. Hún
ákveður því að snúa vörn í sókn, skipta
um ham og gerast sá vandræðagepill
sem allir telja hana vera. Að minnsta
kosti á yfirborðinu.
Tvíhyggja er gegnumgangandi
í sögunni. Halla er vön að vera
fyrirmyndarnemandi, klæðast bleikum
fötum og – eins og linnulítið er hamrað
á – þá hefur hún ort ljóð sem birtist á
mjólkurfernum. Hún stillir sjálfri sér (og öðrum sem líkjast henni) í sífellu upp
andspænis „hinum“, sem klæðast svörtu, gengur illa í skóla og eru almennt til
leiðinda: „Vandræðaunglingar virðast ekki brosa alveg jafnmikið og þau okkar
sem yrkja ljóð á mjólkurfernur“ (41).
Auðvitað kemst Halla að því smám saman að lífið er ekki aðeins málað
í svörtu og hvítu. Þau sem hún telur í fyrstu að séu „réttu megin við strikið“
reynast ekki vera það, en hin sem jafnvel eru talin til svæsnustu vandræða-
unglinga, leyna á sér og eru í raun gáfaðar, heilsteyptar og góðar manneskjur.
Halla er ákaflega klár og meðvituð ung stúlka. Raunar svo mjög að það
er fremur ótrúverðugt á köflum. Ég hef í það minnsta aldrei þekkt þrettán
ára krakka sem sækir sér doðranta um miðaldasögu og hitaþolnar örverur á
bókasafnið eða pælir í stofnfrumurannsóknum og kynjakvótum. En kannski er
ég bara ekki í réttu kreðsunum.
Það er líka tilfinning mín að unglingar (og Játningar mjólkurfernuskálds er
sannarlega unglingabók, ekki barnabók) vilji fremur lesa um jafnaldra sína eða
eldri krakka, heldur en að lesa um þá sem eru yngri en þeir. Halla hefði að
mínu mati mátt vera eilítið eldri, en það hefði líka gert það trúverðugra hvað
hún er vel lesin, greind og ofurmeðvituð.
Þrátt fyrir smávægilegt nöldrið hér að ofan, þá þótti mér Játningar mjólkur-
fernuskálds bæði skemmtileg og spennandi bók. Hún er líka launfyndin,
persónusköpunin frumleg og boðskapurinn fallegur.
Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir
Niðurstaða: Þrælskemmtileg og spennandi unglingasaga.
Bækur ★★★★
Íslenskir fuglar
Benedikt Gröndal. Eftirmáli:
Kristinn Haukur Skarphéðinsson.
Skýringar: Kristinn Haukur Skarp-
héðinsson og Ævar Petersen.
Crymogea
LISTAMANNASPJALL INGÓLFS OG HELGA ÞORGILS Myndlistarmennirnir Helgi Þorgils Friðjóns-
son og Ingólfur Arnarson taka þátt í leiðsögn um sýninguna Hraðari og hægari línur í Hafnarhúsinu á sunnudag
klukkan 15. Á sýningunni er rýnt í teikninguna í gegnum valin tví- og þrívíð verk yfir sextíu íslenskra og erlendra
myndlistarmanna. Verkin eru aðeins hluti af safneign listsafnaranna Péturs Arasonar og Rögnu Róbertsdóttur.
Hreinn umfram allt, klass-
ískt leikrit Oscars Wilde,
gengur í endurnýjun lífdaga
í meðförum Stúdentaleik-
hússins. Verkið kallast vel
á við andrúmsloft góðæris-
ins sem hér ríkti, að mati
aðstandenda verksins.
Stúdentaleikhúsið frumsýnir í
kvöld leikritið Hreinn umfram allt
eftir Oscar Wilde.
„Okkur langaði til þess að
setja léttara verk á fjalirnar en í
fyrra og komumst að þeirri nið-
urstöðu að takast á við þennan
klassíska gamanleik, sem jafnvel
mætti kalla farsa þó að við viljum
nú helst halda þeim stimpli frá
okkur,“ segir Guðmundur Felix-
son, sem er í stjórn leikhússins
auk þess að fara með hlutverk í
leikritinu.
Þrátt fyrir að leikritið sé frá 19.
öld segir Guðmundur ganga ágæt-
lega fyrir ungt fólk að tengja við
það. „Það fjallar um fólk sem er
svo ríkt að það þarf ekki að gera
neitt og finnst erfiðast í heimi
að hafa ekkert að gera á daginn.
Okkur finnst þetta spegla að ein-
hverju leyti góðærið á Íslandi,“
segir Guðmundur. Vísað er til rit-
unartíma verksins í búningum.
„En við tökum það ekki alla leið,
förum leið fátæku leikhúsanna og
leggjum ekki höfuðáherslu á tíma-
bilið og segjum bara að þetta ger-
ist í hálfgerðri tímaleysu.“
Leikstjóri verksins er Þorstein
Bachman og segir Guðmundur
mikla áherslu hafa verið á að fá
reyndan leikstjóra til liðs við leik-
húsið. „Við erum mörg sem ætlum
að leggja leiklist fyrir okkur, það
er mjög mikill metnaður í hópn-
um og reyndar mikil leikreynsla
miðað við aldur. Fólk kemur þraut-
reynt með reynslu úr leikhúsum
menntaskólanna og víðar. Það eru
níu hlutverk í leikritinu og auðvelt
hefði verið að setja upp miklu fjöl-
mennara verk miðað við áhugann.“
Stúdentaleikhúsið hefur lengi
verið meðal virkustu áhugaleik-
félaga. Þrátt fyrir nafnið eru
ekki formleg tengsl við Háskóla
Íslands. „En mjög margir eru í
háskólanum.“
Leikritið verður sýnt í Norður-
pólnum. sigridur@frettabladid.is
METNAÐUR UMFRAM ALLT
HREINN UMFRAM ALLT
Þorsteinn Bachmann
leikstýrir uppfærslu
Stúdentaleikhússins
á verki Oscars Wilde,
Hreinn umfram allt.
MYND/RUT RÚNARSDÓTTIR