Siglfirðingur - 01.12.1938, Blaðsíða 1

1. des. 1918.
r
1. des. 1958.
Fullveldi Islands 20 ára.
I.
Forsaga.
Þenna dag fyrir tveim áratugum
gekk í gildi Sambandslagasáttmál-
inn milli Dana og íslendinga. Þar
er ísland viðurkennt frjálst og
fullvalda ríki með eigin farfána,
fullráðandi um öll sin mál, en þó
í sambandi við Danmörku um
sameiginlegan konung og utan-
ríkismál. Þessi sáttmáli gildir til
1942 og fer þá fram fullur skiln-
aður ef bæði ríkin samþykkja.
Lengi höfðu beztu íslendingar
barizt fyrir því, að þjóðin fengi
fullt fjárhagslegt og stjórnmálalegt
frelsi, Um margar aldir hafði
þekkingarleysi Dana á högum ís-
lendinga og landi þeirra, samfara
hefðborinni einræðiskúgun valdhaf-
anna, haldið þjóðinni í ánauð, er
lamaði andlega framför og verk-
lega menningu. Hafði þetta, sam-
fara hallærum, sóttum og úrræða-
leysi, oft gengið svo nærri þjóð-
inni, að mjótt var á munum, að
hún léti bugast með öllu.
Fyrstu stóru skrefin í sjálfstæð-
isbaráttunni voru endurreisn Alþing-
is 1845 og stjórnarskráin 1874. Var
hún kærkomin bráðabyrgðarúrlausn
þeirrar stjórnmáladeilu, er þá hafði
staðið þvínær slitalaust í aldar-
fjórðung, með sjálfan Jón Sigurðs-
son í fylkingarbrjósti. — Ennþá
var þó yfirstjórn allra íslenzkra sér-
mála suður í Kaupmannahöfn, og
ráðgjafi konungs í þeim málum
danskur, og skilníngslítill á þarfir
og lífsbaráttu íslendinga, og auk þess
ábyrgðarlaus gagnvart Alþingi.
Voru á næstu árum tíðar synj-
anir um staðfestingu nauðsynleg-
ustu laga frá Alþingi. Og loks, er
konungur hafði synjað 23var sinn-
um um lagastaðfestingu, var af
íslendinga hálfu endurskoðuö stjórn-
arskráin, og frumvarp nýrrar stjórn-
arskrásamið, er færði þjóðinni meiri
réttarbót, og lagt til orustu á ný.
Var þar fyrstur til forystu Benedikt
Sueinsson, gamall samherji Jóns
Sigurðssonar; var þarna enn sem
fyrr stefnt að sama marki: Alinn-
lendri stjórn, búsettri í landinu,
með fullri ábyrgð fyrir Alþingi.
Loks kom svo, að 3. okt. 1903
voru staðfest lög um islenzka
heimastjórn, og snemma árs 1904
var Hannes Hafstein, fyrstur ís-
lenzkra manna skipaður ráðherra,
en íslenzka ráðuneytið í Kaup-
mannahöfn lagt niður.
Ennþá var þó langt til lands
fullkomins sjálfstæðis. Ennþá er
barizt af beztu íslendingum fyrir
bættum kostum og auknu frelsi.
Var enn breytt stjórnarskránni til
bóta, og hún staðfest af konungi
19. júraí 191E. Var þarna rýmkað
um kosningaréttinn stórkostlega
og konum veitt kjörgengi ocj kosn-
ingaréttur, og auk þess ákveðinn
sérstakur fáni handa íslandi, þótt
eigi væri hann heimill utan land-
helginnar.
Loks var síðasta skrefið stígið í
áfangann 1. des. 1918, og erþess
nú minnzt hátíðlega um land allt
og víðar um íslendingabyggðir
vestans hafs og austan.
II.
»Hvað er þá orðið okkar
starf . . .«
Það er auðskilið, að þjóð, sem
barizt hefir jafnharðri baráttu og
langvinnri og íslendingar fyrir
frelsi sínu og sjálfstæði, hlýtur að
vænta sér mikils af fengnum sigri.
Og margur mun hafa vænzt mun
meiri og skjótari kjarabóta en
raun hefir á orðið. Það bjuggust
víst flestir við því, er lausn var
fengin á höfuðviðfangs- og deilu-
efni margra alda, að þá mundi
linna flokkadráttum, er stöfuðu af
mismunandi viðhorfum og sjónar-
miðum fólksins og forystumann-
anna til bardagaaðferðanna. Enda
bjuggust margir við þvi, að næg
yrðu verkefnin, og þótti ólíklegt,
að allir yrði ekki sammála um að
starfa að alhliða viðreisn þjóðar-
innar í bróðerni. Það hefði líka
ekki verið óeðlilegt, þar sem ný-
afstaðin heimsstyrjöldin hafði lagt
næg og aðkallandi verkefni upp í
hendur landsmanna og þeir allvel
efnum búnir eftir óvæntan stríðs-
gróða. Að minnsta kosti var þá
meira fjármagn til í landinu en
bæði fyr og síðar. Allt fór þetta
þó á annan veg. Aldrei hafa uppi
verið með landsmönnum á þessari