Jafnaðarmaðurinn - 01.12.1927, Blaðsíða 2

2
JAFNAÐARMAÐURINN
Síldarbræðsluverksmiðja á Austfjörðum.
Viðtal við Óskar Halldórsson, útgerðarmann.
Hnífsdalsmálið.
íhaldsblöðin verja mótþróann gegn rjettvísinni.
Óskar Halldórsson útgerðarm.
frá Reykjavík var meðal farþega
á Brúarfossi, er hann kom frá
útlöndum á dögunum. Kvað hann
söluhorfur á saltsíld slæmar og
mundi verða stórtap á allri salt-
síldinni.
— Þetta fyrirkomulag, sem nú
er á verkun og sölu síldarinnar,
hjer hjá okkur íslendingum, get-
ur ekki gengið lengur, segir Ó.
H. — Alt of mikið ersaltað, því
saltsíldarmarkaðurinn er svo tak-
markaður, og verður það, með-
an nýir markaðir eru ekki fengn-
ir í Rússlandi og víðar. Það
verður bví að breyta fyrirkomu-
laginu öllu, ef síldarútgerðin á að
verða sæmilega tryggur atvinnu-
vegur.
Síldarbræðslu- og síldarmjöls-
verksmiðjurnar eru nú allflestar
útlendinga eign. Þeir nota sjer
það, hve saltsíldarmarkaðurinn er
takmarkaður og kaupa af íslend-
ingum síidina fyrir „spottprís“ —
en á síldarlýsi og síldarmjöli er
hátt verð, því það eru einu vör-
urnar, sem hjeðan er hægt að
bjóða á heimsmarkaðinn. Afleið-
ingfh verður sú, að íslensku út-
gerðarmennirnir og sjómennirnir,
sem ýmist eru ráðnir fyrir kaup
eða hlut, bera ekkert úr býtum,
nema í veltiárum, en útlendu fje-
lögin ' fá allan aðal-hagnaðinn.
Það sjá allir, að slíkt er ákaflegt
öfugstreymi. En þessu verður ekki
breytt nema með því einu, að
ríkið komi upp nógu mörgum
og nógu stórum síldarbræðslu-
stöðvum og þannig tryggi að ís-
lendingar sjálfir fái hagnaðinn af
síldveiðinni. Má þá hæglega hafa
eftirlit með því, að ekki verði of
mikið saltað, og að lokum fá
sæmilegt verð fyrir alla síldina,
— bæði þá, sem söltuð er og
brædd. —
— En eru nú útgerðarmenn
yfirleitt ekki á móti þessu fyrir-
komulagi? spyr blaðið.
— Vafalaust einhverjir, segir
Ó. H., þó hygg jeg, að flestir,
sem við útgerð fást, sjeu farnir
að hallast að þessari skoðun.
— Nú er sennilegt, að ríkið
hefjist handa á næstunni.
— Já, jeg hefi mikia trú á nú-
verandi fjármálaráðherra, Magn-
úsi Kristjánssyni, til þess að
hrinda málinu áfram, segir Ó.
H. Ekkert getu bjargað síldarút-
gerðinni frá hruni, nema öflugar
ráðstafanir í þessa átt. En jegtel
ekki nóg, segir Ó. H., að verk-
smiðju sje komið upp nyrðra.
Hjer á Austfjörðum verður ríkiö
að byggja aðra verksmiðju, a.
m. k. eina, en sennilega veitti
ekki af tveirrur er fram í sækir.
Hjer á Norðfirði væri tilvalinn
staður til þess. Megnið af síldinni
er veitt nálægt Langanesi, og
hingað er styttra þaðan en til
Siglufjarðar, auk þess, sem allir
Austfirðir fyllast stundum af síld,
sem altaf verður ónýt, þar til þið
fáið bræðslu.
— Teljið þjer líklegt, að ríkið
ráðist í að reisa nema eina
bræðslu, og hana þá á Siglufirði?
— Nei, líklega ekki, því mið-
ur, segir Ó. H. En það teldi jeg
heppilega ráðstöfun, ef ríkið sæi
sjer fært að reisa tvær verk-
smiðtur, aðra á Siglufirði —
stóra nýtísku stöð, og hina á
Austfjörðum, og mætti hún vera
mun minni, því sennilegt er, að
hjer yrði betra að hafa tvær með-
alstórar stöðvar, en eina gríðar-
stóra stöð.
— Mjer virðist svo sem alt at-
vinnulíf sje í kalda koli hjer
eystra, segir Ó. H.
— Því verður ekki neitað, að
það er dauft nú sem stendur.
— Já, og skoðun mín er sú,
að Austfirðir fari ekki að rjetta
við til verulegra muna, fyr en
hjer kemur upp síldarbræðsla,
svo fólkinu geti orðið peningar
úr síldinni, sem fyllir hjer hvern
fjörö á sumrin.
Þið Austfirðingar þurfið að
taka traustum tökum á þessu
máli. Því verði ríkið ekki fyrst
til að setja hjer upp stöð, munu
útlend fjelög gera þ að von bráð-
ar, og þá eruð þið sömu vand-
ræðunum seldir og nú ríkja á
Norðurlandi.
— Haldið þjer að síldarúlgerð-
in sje heillavænlegur framtíðar-
atvinnuvegur?
— Já, það tel jeg tvímælalaust.
Síldarútgerðin mun verða einhver
allra tryggasti atvinnuvegur þjóð-
arinnar, þegar hún hefir lært að
notfæra sjer hann á skynsamleg-
an hátt, útrýmt „leppunum“ og
komið framleiðslu og sölu síldar,
síldarlýsis og síldarmjöls — og
annars iðnaðar í sambandi við
síidina — svo fyrir, að íslenskir
sjómenn, verkamenn og útgerð-
armenn njóti hagnaðarins afsíld-
inni. e:i ekki útlend gróðafjelög".
„Brúarfoss" blæs til brottferð-
ar. Vér kveðjum O. H., sem enn
bætir við :
— Gleymið ekki, að framtíð
Austfjarða er mikið undir því
komin, að þið fáið stóra og
góða síldarbræðsluverksmiðju.
Sundhöllin.
Horfur í sundhallarmálinu
vænkast. Forseti íþróttasambands
íslands hefir skýrt frá því, að
ríkisstjórnin muni ætla að leggja
fyrir næsta þing frumvarp um að
ríkissjóður leggi fram helming til
sundhallarbyggingar í Reykjavík,
gegn helmings framlagi frá Reykja-
víkurkaupstað.
hkkert hefir verið eins mikið
rætt um manna á meðal og
Hnífsdalsmálið svokallaða. Hefir
það vakíð athygli alþjóðar, sem
von er, þar sem á ferðinni er
langstærsta kosningafölsunarmál-
ið, sem enn hefir komist upp
hjer á landi. En þó hefir afstaða
íhaldsblaðanna til málsins vakið
enn meiri athygli en nokkurn-
tíma málið sjálft. Undantekning-
arlaust hafa öll blöð íhaldsflokks-
ins ráðist þar gegn rjettvísinni
meira og minna. Forustuna hefir
„Vesturland“ haft, en hin hafa
fylgt dyggilege í fótspor þess.
Hefir „Vesturland" sent Frjetta-
stofunni svo hlutdræg ogvillandi
skeyti um rannsókn mhlsins, að
menn hlýtur að reka í roga stans
yfir þeirri dæmalausu óhæfu.
Eitt skeytið gaf það ótvírætt í
skyn, að hreppstjóraskrifarinn, er
var rúmfastur, þegar hann var
tekinn fastur, hafi verið dreginn
óklæddur út í flutningabifreið og
ekið þannig í tugthúsið á ísa-
firði.
Nú hefir blaðið (Vesturland)
sjálft orðið að leiðrjetta þetta og
játa, að maðurinn var fluttur í
nýtísku sjúkrakörfu, með öllum
besta aðbúnaði, sem föng voru
á, og að snöggvast var maður-
inn borinn inn í hegningarhúsið,
en þaðan tafarlaust farið með
hann í hið ágæta sjúkrahús á
ísafirði. Slíkar sem þessar eru
allar frásagnir „Vesturlands“ af
málinu. Gerir það augsýnilega alt
til. að spilla fyrir hlutlausri rann-
sókn í málinu. Ræðst blaðið á
rannsóknardómarann með óvið-
urkvæmilegum getsökum og reyn-
ir á allan hátt að gera hann
hlægilegan og tortryggja rann-
sókn hans. Mun ekkert blað hafa
nokkru sinni farið jafn heimsku-
lega að og „Vesturland11 hefir gert
í þessu kosningasvika máli.
Hjer er ein klausan úr „Vnst-
url.“, sem er dágott sýnishorn af
frásögn blaðsins:
Tók þá dómarinn aö berja sig ut-
an með meira móti og sagði: Hvað
á jeg þá að gera? Á jeg að sækja
Þór, Óðinn eða herskip? Bætti við
það nokkrum orðum um hernað eða
stríð
Síðan sneri dómarinn sjer að hrepp-
stjóra og lögregluþjóni og spuröi þá,
hvort þeir vildu ekki taka Eggert
Halldórsson, en beið þó ekki svars
og bað hreppsfjóra að safna 20, 30,
40 körlum".
Og enn segir blaðið:
— en liðsöfnunin gekk ekki að
óskum og var hún þó hafin með tals-
verðu yfirlæti í orðum og atburðum :
Jeg er lögreglustjóri, ekki bera hjerna
í Hnífsdal, sagði dómarinn, heldur yf-
ir öllu íslandi! Bara öllu íslandi.
skiljið þjer það ? Það er ekki annað.
Bara öllu fslandi.
Þegar inn í þorpið kom. varð hóp-
ur manna fyrir dómaranum. Stað-
næmdist hann frammi fyrir þeim með
miklum líkamstilburðum, mælandi á
þessa leið:
Haldið þið, að þið getið ekki safn-
að saman svo sem 40, 50, 60 niönn-
um til að taka þá Halldór og Eggert
fyrir mig í kóngsins og laganna nafni?
Jeg þarf að fangelsa þá í kóngsinsog
laganna nafni, því jeg hefi sannanir á
þá. f kóngsins og laganna nafni þarf
jeg að fá aðstoð ykkar.
Jeg er ekki kominn til að stofna
neitt slagsmálafjelag, og jeg ætla ekki
heldur að láta berja mig, því jegætla
auðvitað, eins og hver annar hers-
höföingi, aö vera aftan við fylkinguna'1.
Hvað finst mönnum um hlut-
leysi þessarar frásagnar?
Flest íhaldsblöðin hafa svo
reynt að útbreiða þennan „Vest-
urlands“-sannleika, í þeirri veiku
von, að þau gætu þann veg vill
„Dagur í austri“
Svo undarlega hefir til tekist
fyrir „Hæni“, sem |ró er ótítt, að
í 33. tbl. er ádeilugrein á „Jafn-
aðarm." og sambandslögin, sem
er svara verð.
Reynir blaðið þar að hrekja
þau ummæli „Jm.“, að íslend-
ingar eigi það beinlínis að þakka
dönskum jafnaðarmönnum hve
giftusamlega tókst með lausn
sambandsmálsins 1918.
Kemst blaðið svo langt frá
sannleikanum í þessari grein
sinni, að það heldur því fram, að
„sanni nær væri að segja ad
danskir jafnaðarmenn hafi spilt
fyrir að vjer fengjum með Sátt-
málanum 1918 það óskoraða
fullveldi og óskoruð og óskift yfir-
ráð yfir landi og eignum, sem
vjer áttum rjett tilkall til að rjett-
um lögum“. (Leturbr. Hænis).
Er varla við öðru að búast,
en blaðið lendi í þessum ógöng-
um, fyrst það hefir tekið að sjer
það óveglega hlutverk, aö vera
þarna á móti sannleikanum.
Ef litið er á mál þetta frá
sjónarmiði sögunnar, er sá merg-
ur þess, að Danir höfðu um
margar aldir haldið fyrir oss
rjettindum, sem að dómi íslend-
inga sjálfra voru ranglega í hönd-
um Dana. Þessum rjettindum var
í lok Sturlungaaldar glatað til
Noregskonungs, en fluttust síðar
við ríkjasameiningu Norðurlanda
um 1400 til Danmerkur og voru
því í höndum Dana til 1918.
Byltingarnar 1789, 1830 og
1848 vöktu borgarastjettir flestra
landa Evrópu til umhugsunar um
stjórnmála- og atvinnumálaástand
þess tíma. Slík vakning varð og
hjer. Baldvin Einarsson, Jón
Sigurðsson og Fjölnismenn urðu
þar öflugustu brautryðjendurnir.
Þeirra verk, sjerstaklega þó Jóns
Sigurðssonar, hins frábæra vit-
manns, varð það að koma fram
með rjettlætiskröfur sofandi og
kúgaðrar þjóðar, og rökstyðja þær
svo, að í augum íslendinga og
fjölda óhlutdrœgra stjórnmála-
manna og þjóðrjettarfræðinga í
öðrum löndum, urðu þær ó-
hrekjandi.
En gagnvart dönsku einveldi
og íhaldi dugðu engin rök.
Hvernig sem Jón Sigurðsson
sýndi fram á rjettmætið í kröf-
um íslendinga, ljetu Danir það
lengstafsem vind um eyrun þjóta.
Þeir gátu haldið rjettindunum
fyrir oss, af því þeir voru sterk-
ari þjóð og af því, að þeim sterk-
ari þjóðir hjeldu rjettindum ann-
ara þjóða á sama hátt og Danir
hjeldu rjettindum vorum. (Finn-
land, Pólland, Noregur o. fl.).
íslendingar fengu því sára litlu
um þekað meðan danska íhald-
ið rjeði lögum og lofum í Dan-
mörku. Strax og það var brotið
á bak aftur (1901) fór að rofa
til í stjórnmálum íslendinga.
Vinstrimennirnir dönsku, sem
svara til Framsóknarflokksinshjer,
voru ekki eins bölvaðir í garð
fslendinga eins og íhaldið haföi
verið. Á þeirra stjórnarárum
fjekst heimastjórn, þ. e. aðsetur
stjórnarinnar var flutt inn í land-
ið og ráðherrann varö íslenzkur.
En Vinstrimennirnir vildu ekki
til fullnustu viðurkenna sjálf-
stæði íslendinga. Flokkur þeirra
klofnaði líka í hægfara og rót-
tæka Vinstrimenn og þeir mistu
völdin. Róttækir vinstrimenn tóku
við stjórn með stuðningi jafn-
aðarrnanna. Ófriðurinn mikli
skall á. Bæði hjer og annarstað-
ar urðu sjálfstæðismálin að þoka
fyrir öðrufn brýnni ráðstöfunum.
En að ófriðnum loknum var aft-
ur tekið til þeirra. En — nú eru
þaö ekki lengur íhaldsmenn
og Vinstrimenn í Danmörku,
er skipuðu málum þar, heldur
jafnaðarmenn og rdttækir
Vinstrimnn. Það var gæfumun-
urinn fyrir íslendinga. Það bætti
einnig úr, að foringjar Vinstri-
manna sumir, s. s. I. C Christ-
ensen o. fl„ voru hlyntir því, að
leysa sambandsmál íslands vel
og friðlega, með það fyrir aug-
um, að eiga þá frekar sanngirn-
iskröfu á að fá Suður-Jótland
lagt til Danmerkur aftur, en að
því höfðu Danir unnið eftir mætti.
Enginn flokkur í Danmörku,
nema íhaldið þar, sá sjer fært
•að vera svo ósamkvæmur sjálf-
um sjer, að krefjast þess, að
Suður-Jótland fengi að tilheyra
Danmörku af því þjóðernistilfinn-
ing Suður-Jóta og skyldleiki við
Dani, krefðust þess, en jafnframt
að kúga íslendinga, fjarlæga þjóð
og fjarskyldari miklu en Suður-
Jótar voru, til þess að lúta
Dönskum yfirráðum. I. C. Christ-
ensen sýndi þá eins og oftar, að
hann kunni að stýra gegn um
brim og boða stjórnmálalífsins,
án þess að láta íhaldssemina gera
sig að flóni.
Krafa jafnaðarmanna og „frjáls-
lyndra" var altaf sú, að bæði
Suður-Jótar og íslendingar fengju
með allsherjaratkvœðagreiðslu
að skera úr því sjálfir. hvort þeir
vildu tilheyra Dönum eða ekki.
Sú skoöun varð líka ofan á, til
hamingju öllum aðiljum.
Hvað virðist nú Hæni um þaö,
hverjum íslendingum beri aö
þakka sögulokin 1918?
Hvernig hefði farið 1918, ef
danska íhaldið hefði verið þá í
meiri hluta í Danmörku? Þá væri
fullveldi vort ófengið enn, nema
við hefðum notið til þess styrks
einhverrar stórþjóðar og náð því
með valdi af Dönum. En hvað
hefðum við oröið að gjalda þeirri
þjóð fyrir? Ætli hún hefði
ekki krafist meiri fríðinda en 6.
gr. sambandslaganna heimilar
Dönum ?
Þetta var líka mestu sjálfstæð-
isgörpum vorum vel Ijóst 1918.
Bjarni frá Vogi segir |)á í
þingræðu:
„Þá er samningurinn. Hann er versl-
un, sem gerð er við Dani. íslending-
ar þurftu ekki að biðja Dani rjettinda.
Vjer höfum átt þau og eiguir. enn. En
þeim var haldiö fyrir oss með því
móti, að þau voru ekki viðurkend af
öðrum en íslendingum sjálfum og vin-
unt þeirra erlendis —-----. Má því
segja, að vjer hefðum eigi þurft að
kaupa viðurkenninguna af Dönum,
heldur hefði mátt bíða þar til sú við-
urkenning ryddi sjer til rúms“.
-----„Jeg skal játa, að hefðum við
átt kost á aö fá hlutleysisviðurkenn-
ingu og skilnað, án þess að leggja
nokkuð fram, þá er Dönum mikið
veitt með þessu (ákv. 6. gr.) En hefð-
um vjer lýst yfir skilnaði og getað
fengið viðurkenningu stórþjóða, gegn
einhverjum fríðindum, þá er eigi víst,
að vjer hefðum gert þar betri kaup.
— Sá, sem segir að hjer sje illa
verslað, hann versli betur sjálfur og
sýni að minsta kosti það með rökum,
að hægt sje aö fá fulla viðurkenningu
fyrir minna".
Allir munu fallast á þessa skoö-
un Bjarna frá Vogi. Allar þjóðir,
sem glatað hafa sjálfstæði sínu og